Οι ισχυροί έπρεπε να φοβούνται την αλήθεια. Οι δημοσιογράφοι έπρεπε να διατηρούν την αλήθεια κυρίαρχη. Οι αποδείξεις έπρεπε να καταστρέφουν τους παραβάτες όπως το φως του ήλιου τους βρικόλακες. Βρες τα στοιχεία, έλεγε η λογική, και οι ισχυροί θα μπορούσαν να ντροπιαστούν και να προσαχθούν στη δικαιοσύνη.

Ιστορικά, οι ισχυροί προσπαθούσαν να λογοκρίνουν και να αποσιωπήσουν τα γεγονότα. Οι Ναζί προσπάθησαν να κρατήσουν κρυφή την αλήθεια για τις θηριωδίες τους. Η σοβιετική ηγεσία ούρλιαζε από αμηχανία όταν οι αντιφρονούντες μετέδιδαν πληροφορίες για τις συνθήκες στα γκουλάγκ στον έξω κόσμο. Ο Ρίτσαρντ Νίξον ανατράπηκε όταν ήρθαν στο φως τα γεγονότα για τις υποκλοπές που έκανε στους πολιτικούς του αντιπάλους και την επακόλουθη συγκάλυψή τους, αναλύει ο κυριακάτικος Observer.

Τι συμβαίνει όταν οι ισχυροί περιφρονούν την αλήθεια

Τι συμβαίνει όμως όταν οι ισχυροί σταματούν να φοβούνται την αλήθεια, και μάλιστα επιδεικνύουν την περιφρόνησή τους προς αυτήν – όπως βλέπουμε στη συμπεριφορά του Ρώσου Βλαντιμίρ Πούτιν και του Αμερικανού Ντόναλντ Τραμπ; Γιατί έχει εξαφανιστεί η ντροπή και γιατί βασιλεύει η ατιμωρησία; Είμαστε πλέον ανήμποροι να θέσουμε τους ισχυρούς προ των ευθυνών τους;

Ο Τραμπ και τα «χοντρά» του ψέμματα

Στις ΗΠΑ, την περασμένη εβδομάδα, ο Τραμπ έλεγε και πάλι ψέματα «χοντρά» και θρασύτατα. Σε μια τηλεοπτική εκδήλωση του CNN στο δημαρχείο, η δημοσιογράφος Katie Collins προσπάθησε να τον ορθιθετήσει  αναφερόμενη σε αποδείξεις και λογικά επιχειρήματα αλλά εκείνος, απλώς απολάμβανε την απόρριψη από μεριάς του, κάθε αλήθειας και λογικής.

Σύμφωνα με τον Τραμπ, οι προεδρικές εκλογές που έχασε το 2020 ήταν «στημένες», παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία απόδειξη για τέτοιους ισχυρισμούς.   Η δημοσιογράφος Ε Τζιν Κάρολ – για την οποία ένα αστικό δικαστήριο έκρινε ένοχο τον Τραμπ για δυσφήμιση και σεξουαλική κακοποίηση –  ήταν απλώς μια «τρελή».

Οταν η Κόλινς αναφέρθηκε  στα απόρρητα έγγραφα που είχε αφαιρέσει ο Τραμπ από τον Λευκό Οίκο, την απέρριψε ως «κακόβουλο άτομο».

Ωστόσο, στην πρώτη προεκλογική του εμφάνιση εμφάνιση μετά την καταδίκη του,  σε γήπεδο στο Νιου Χαμσάιρ, οι  οπαδοί του τον χειροκροτούσαν και τον επευφημούσαν. Αντί να «λογοδοτήσει» με την αλήθεια, ο Τραμπ πέρασε μια μέρα στο γήπεδο δείχνοντας ότι δεν του καίγεται καρφί. Γιατί οι υποστηρικτές του το απολαμβάνουν αυτό τόσο πολύ;

Ο Τραμπ δεν έχει σταθερές πολιτικές

Υπάρχει, πρώτα απ’ όλα, μια ισχυρή ανακούφιση που προέρχεται από την αποτίναξη του βάρους των γεγονότων, των περιορισμών της ζοφερής πραγματικότητας. Τα γεγονότα είναι γενικά δυσάρεστα πράγματα, αλλά είναι χρήσιμα για τους πολιτικούς που προσπαθούν να δημιουργήσουν κάποιου είδους απόδειξη ότι η  πολιτική τους λειτουργεί.

Αλλά ο Τραμπ δεν έχει σταθερές πολιτικές: μπορεί να είναι πιο δεξιός από δεξιά, και στη συνέχεια να στρίβει αριστερά όταν τον βολεύει. Από τότε που ο κυβερνήτης της Φλόριντα Ρον ΝτεΣάντις, ο αντίπαλός του για την ηγεσία του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, προσπάθησε να δείξει ότι είναι πιο συντηρητικός από τον Τραμπ -και τους περισσότερους Αμερικανούς- σε θέματα όπως η άμβλωση, ο Τραμπ έκανε τον εαυτό του να φαίνεται πιο φιλελεύθερος.

Ο Τραμπ δεν έχει κάποια ιδανικά που θα μπορούσατε να τον κατηγορήσετε ότι τα έχει προδώσει. Αντίθετα, απευθύνεται σε ένα αίσθημα καθαρής αγανάκτησης, όπου η αποτίναξη κάθε μορφής εξουσίας και ευθύνης – η εξουσία της λογικής, των ιδανικών, των ορθολογικών πολιτικών, των «ελίτ» – είναι αυτό που τον κάνει ελκυστικό στους ανθρώπους.

Οταν η πραγματικότητα παίρνει εκδίκηση

Ωστόσο, σε μια δημοκρατία όπως οι ΗΠΑ,  η πραγματικότητα μπορεί να πάρει εκδίκηση. Η απόρριψη των γεγονότων για το Κόβιντ από τον Τραμπ του κόστισε τις εκλογές του 2020. Κάθε μήνα, συσσωρεύονται περισσότερες δικαστικές υποθέσεις εναντίον του: η πιο σοβαρή αφορά την κατηγορία ότι  προσπάθησε να αναγκάσει τους αξιωματούχους στη Τζόρτζια να μετρήσουν περισσότερες ψήφους υπέρ του το 2020.

Το Fox News, το τηλεοπτικό δίκτυο που υποστηρίζει τον Τραμπ και το οποίο εν γνώσει του διακίνησε θεωρίες συνωμοσίας που υποστηρίζουν τους ισχυρισμούς του περί «στημένων» εκλογών, μόλις κατέβαλε 787 εκατ. δολάρια (633 εκατ. λίρες) στην εταιρεία που κατηγόρησε για παραποίηση των ψήφων.

Ο Πούτιν και το χάσμα μεταξύ αλήθειας και δικαιοσύνης

Ο Πούτιν έχει λιγότερους περιορισμούς. Σε αντίθεση με τους προηγούμενους πολεμοκάπηλους δικτάτορες, δεν προσπαθεί καν να κρύψει τις φρικαλεότητες και την πρόθεσή του να διαπράξει γενοκτονία στην Ουκρανία. Ο Πούτιν και οι προπαγανδιστές του μιλούν ανοιχτά για την επιθυμία τους να καταστρέψουν την ουκρανική ταυτότητα και κυριαρχία, για την απαγωγή ουκρανικών παιδιών και τη βίαιη επανεκπαίδευσή τους. Ο ρωσικός στρατός βομβαρδίζει μαιευτήρια, εξαφανίζει πολιτικές υποδομές και ολόκληρες πόλεις. Ο Πούτιν θέλει να δείξει ότι μπορεί να κάνει μαζικές δολοφονίες ανοιχτά, και δεν μπορεί κανείς να κάνει τίποτα γι’ αυτό. Θέλει να ανοίξει ένα χάσμα μεταξύ της αλήθειας και της δικαιοσύνης, ώστε η σύνδεση μεταξύ των δύο να διαρραγεί εντελώς.

Αλλά η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει σημείο καμπής: Η μάστιγα της ατιμωρησίας του Πούτιν αρχίζει να αντιμετωπίζεται από καινοτόμες πρωτοβουλίες μικρές και μεγάλες.

Οι θηριωδίες Πούτιν και οι προσπάθειες για επιτάχυνση της Δικαιοσύνης

Από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος, συνεργάζομαι με δημοσιογράφους και δικηγόρους στο Reckoning Project για να βοηθήσω στην «επιτάχυνση» της δικαιοσύνης γύρω από τις θηριωδίες. Οι δικηγόροι και οι δημοσιογράφοι δεν συνεργάζονται συχνά – αλλά σε αυτή την περίπτωση είμαστε και οι δύο στην ίδια πλευρά.

Ομάδες Ουκρανών δημοσιογράφων που έχουν εκπαιδευτεί στο διεθνές δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συγκεντρώνουν στοιχεία για τις θηριωδίες επί τόπου μέσω μαρτυριών των θυμάτων. Στη συνέχεια, δημιουργούμε περιεχόμενο για τα μέσα ενημέρωσης με βάση αυτά τα στοιχεία για το «δικαστήριο της κοινής γνώμης», ενώ η νομική μας ομάδα αναπτύσσει υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου. Συνήθως τέτοικες υποθέσεις έρχονται πολύ καιρό μετά τη λήξη μιας σύγκρουσης – σε αυτόν τον πόλεμο, όμως, πρέπει να τις φτιάξουμε τώρα, καθώς ο πόλεμος μαίνεται.

Αλλά όταν σκεφτόμαστε για τη δικαιοσύνη πρέπει να προχωρήσουμε πέρα από τις παλιομοδίτικες υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου, όπου ένας στρατηγός ή ένας πολιτικός παραπέμπεται σε δίκη. Ενώ αυτό είναι προφανώς σημαντικό, η αναμονή γι’ αυτό μπορεί να πάρει πολύ χρόνο. Επιπλέον, ορισμένοι από την ελίτ του Πούτιν είναι πολύ περήφανοι που κατηγορούνται για φρικαλεότητες: αυτό δείχνει την αφοσίωσή τους στον ηγέτη. Πρέπει να διευρύνουμε την αντίληψή μας για το πώς μπορεί να επιτευχθεί η δικαιοσύνη.

Καινοτόμες ιδέες για ένα αστικό δικαστήριο σε βάρος της Ρωσίας

Μια από τις πιο καινοτόμες ιδέες που διατυπώθηκαν πρόσφατα προέρχεται από την Ilona Khmeleva, του Συμβουλίου Οικονομικής Ασφάλειας της Ουκρανίας, και τη βρετανική νομική εταιρεία McCue Jury. Προτείνουν ένα δικαστήριο οικονομικής δικαιοσύνης. Αυτό θα αποφανθεί για το πώς θα κατασχεθούν τα διεθνή περιουσιακά στοιχεία του ρωσικού κράτους και των ολιγαρχών του και θα τα διανείμει σε συγκεκριμένα θύματα της ρωσικής επιθετικότητας.

Πρόστιμα αντί κυρώσεις

Θα πρόσθετα πρόστιμα (δισεκατομμυρίων δολαρίων) κατά των δυτικών εταιρειών και των υποκινητών που συνεχίζουν να υποστηρίζουν την πολεμική μηχανή του Πούτιν παρά τις κυρώσεις. Ένα τέτοιο δικαστήριο θα αποζημίωνε τα θύματα  και θα υπονόμευε το διεφθαρμένο, παγκόσμιο σύστημα που δημιούργησε ο Πούτιν και του οποίου την ύπαρξη χρησιμοποιεί για να αποδείξει πόσο εδραιωμένη είναι η εξουσία του. Η εγχώρια προπαγάνδα του Πούτιν διατυμπανίζει πάντα πόσους υποστηρικτές έχει σε όλο τον κόσμο: από τον Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία μέχρι τον Τραμπ στις ΗΠΑ. Ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν είχε προσπαθήσει να μας απομονώσει, λέει το επιχείρημά του, αλλά είναι πολύ αδύναμος και όλοι χρειάζονται το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τα μέταλλα μας.

Οι Ρώσοι τείνουν να πιστεύουν όποιον έχει εξουσία

Οι δημοσκοπήσεις στη Ρωσία δείχνουν ότι οι Ρώσοι τείνουν να πιστεύουν όποιον έχει εξουσία: η αλήθεια δεν είναι αξία από μόνη της, αλλά υποσύνολο της εξουσίας. Όπως συμπεραίνει μια πρόσφατη δημοσκόπηση του Ινστιτούτου Open Minds, οι Ρώσοι τείνουν να «πιστεύουν ότι η κυβέρνηση έχει δίκιο, αποκλειστικά και μόνο επειδή είναι η κυβέρνηση και έχει εξουσία». Αν ο Πούτιν μπορεί να δείξει ότι είναι ισχυρός, μέσω της ατιμωρησίας σε παγκόσμιο επίπεδο και της νίκης στο πεδίο της μάχης, τότε τον «πιστεύουν». Αν τον νικήσετε στο πεδίο της μάχης, αν υπονομεύσετε το σύστημά του στα δικαστήρια, τότε η δύναμή του να ορίζει την πραγματικότητα θα υποχωρήσει. Δεν είναι μόνο η αλήθεια που οδηγεί στη δικαιοσύνη, είναι η δικαιοσύνη που οδηγεί στην αλήθεια.