Τα πολλά πρόσωπα του Ανδρέα

Το αποτύπωμά του φαίνεται από τα μικρά. Από την πρώτη σκέψη που περνάει απ’ το μυαλό των περισσότερων όταν βλέπουν έναν πολιτικό οποιουδήποτε ελληνικού κόμματος να φοράει ζιβάγκο. «Αντιγράφει τον Ανδρέα» λένε κάποιοι με την ίδια αναλυτική σοβαροφάνεια που βρετανοί φιλομοναρχικοί αναζητούν τα κρυμμένα σήματα των ρούχων της Κέιτ Μίντλετον στους θαυμαστές της Νταϊάνα.

Ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ, τα τσιτάτα του, οι συμπεριφορές του, οι πολιτικές του, η περιλάλητη παρακαταθήκη του επιστρέφουν στον δημόσιο διάλογο συχνότερα από οτιδήποτε αφορά τα δεξιά αντίπαλα δέη του. Ο Ανδρέας Παπανδρέου επιστρέφει γιατί όποιοι επιχειρούν να αυτοσυστηθούν ως γνήσιοι εκφραστές του προοδευτικού χώρου έχουν διαγνώσει – σωστά ή όχι – ότι πρέπει να εμφανιστούν σαν κληρονόμοι της γοητείας που ασκούσε στο 45 και βάλε τοις εκατό του εκλογικού σώματος. Ετσι, όμως, ο καθένας φιλοτεχνεί ένα ανδρεοπαπανδρεϊκό πορτρέτο το οποίο ταιριάζει στα δικά του μέτρα.

Τα συνθήματα και το ηχόχρωμα της φωνής του

Ο Αλέξης Τσίπρας τον ανασταίνει, ώστε εκείνος να τον οδηγήσει, κάθε φορά που έχει μπροστά του μια κάλπη. Ηδη από την εποχή που είχε αρχίσει η αθόρυβη μετακίνηση των ψηφοφόρων του Κινήματος προς τον ΣΥΡΙΖΑ κατέφευγε στο χρονοντούλαπο των συνθημάτων του, μιλούσε σε εκδηλώσεις για την 3η του Σεπτέμβρη και μιμείτο το ηχόχρωμα της φωνής του. Για να δίνει στον νέο λαό του κόμματός του αυτό που ήθελε.

Στη φετινή προεκλογική περίοδο, βέβαια, ξεπέρασε τελείως όποιο αριστερό κράτημα είχε μέχρι πρότινος. Διεκδικεί τον ρόλο του πολιτικού του απογόνου αγνοώντας τις συντροφικές δοξασίες που τον απεικόνιζαν σαν «ιδιότυπο τροτσκιστή». Εξ ου και κατηγορεί τον νυν επικεφαλής του ΠΑΣΟΚ πως «θέλει για τον εαυτό του να είναι ο μοναδικός ιδιοκτήτης της πνευματικής κληρονομιάς του» χωρίς να έχει εμπεδώσει τα διδάγματά της όπως ο ίδιος. Εκείνος, διατείνεται, έχει μάθει «ότι έναν αντίπαλο είχε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Τη Δεξιά. Δεν είχε διμέτωπο».

Υποψήφιοι του ΣΥΡΙΖΑ πήγαν την κόντρα για το τι κληροδότησε ένα βήμα παραπέρα, ανεβάζοντας στα σόσιαλ μίντια απόσπασμα από συνέντευξη στην οποία δεσμευόταν προεκλογικά για καθιέρωση της απλής αναλογικής και απηύθυνε κάλεσμα στον Συνασπισμό «για τη διαμόρφωση ενός κοινού προγράμματος μακράς πνοής». Τι κι αν ο εμβληματικός πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ άλλαζε τα εκλογικά συστήματα ανάλογα με τις ανάγκες του κόμματός του και ποτέ δεν υλοποίησε αυτή του την υπόσχεση;

Για όλα τα παραπάνω κοπιαρίσματα – και πολλά ακόμη – στελέχη του ΠΑΣΟΚ φωνάζουν στον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης από το TikTok «άσε ρε φίλε ήσυχο τον Ανδρέα. Τι σχέση έχεις;», ενώ ο Νίκος Ανδρουλάκης τον αποκαλεί «τυμβωρύχο». Στην έκθεση των ημερών με τις προσωπογραφίες του πήρε μέρος κι ο Γιώργος Παπανδρέου. «Δεν πίστευε», είπε, «σε σωτήρες, ούτε θα πρέπει εμείς να πιστέψουμε».

Ο καβγάς για τους τίτλους ιδιοκτησίας του τοτέμ της δημοκρατικής παράταξης δεν άφησε αδιάφορο ούτε τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Μια από τις πολλές εξηγήσεις που έχει δώσει για τους λόγους που δεν διακρίνει περιθώρια μετεκλογικής συνεννόησης με τους κεντροαριστερούς είναι πως «το ΠΑΣΟΚ του κ. Ανδρουλάκη μου αποπνέει το κακό συνδικαλιστικό ΠΑΣΟΚ του ’80 και το οποίο θέλουμε να αφήσουμε πίσω».

Η εκλογική δεξαμενή του ΠΑΣΟΚ

Οι πράσινοι δεν έχουν αυταπάτες. Γνωρίζουν ότι ο Τσίπρας επικαλείται τον Ανδρέα όποτε επιθυμεί είτε να βουτήξει στην εκλογική δεξαμενή της Χαριλάου Τρικούπη είτε να κρατήσει τους πρώην ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ που ψηφίζουν πια ΣΥΡΙΖΑ. Ορισμένοι, μάλιστα, ισχυρίζονται ότι «φέτος έχει τόσες απώλειες προς τα αριστερά του που δεν θα μπορούσε παρά να στραφεί προς το ΠΑΣΟΚ για να τις αναπληρώσει».

Σύμφωνα με έμπειρο μελετητή των δημοσκοπήσεων δε, «ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε ποτέ δικούς του ψηφοφόρους. Εγινε κόμμα εξουσίας χάρη στους απογοητευμένους του ΠΑΣΟΚ» – οπότε η διατήρηση της εκλογικής του ισχύος εξαρτάται από τη γλώσσα που ακούγεται ευχάριστα στ’ αφτιά τους.

Τσιπρικοί της αξιωματικής αντιπολίτευσης, από την πλευρά τους, θεωρούν ότι υπογραμμίζοντας πόσο απέχει η σημερινή κεντροαριστερή γραμμή των ίσων αποστάσεων από τον σαφή αντιδεξιό προσανατολισμό του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ αναδεικνύουν πως το τρίτο κόμμα δεν είναι πλέον προοδευτικό.

Τα διαφορετικά πορτρέτα ενός πολιτικού

Οι προεκλογικές αψιμαχίες με αφορμή το όνομα που σημάδεψε τη δεκαετία του 1980 μοιάζουν παράταιρες το 2023. Ωστόσο, δεν είναι η πρώτη φορά που μια από τις πιο επιδραστικές φιγούρες της πρώιμης Μεταπολίτευσης κυριαρχεί στην επικαιρότητα. Από το 2012 κι έπειτα επαγγελματίες της πολιτικής και μη καλούνται συχνά να τον υπεραναλύσουν.

Για τους ορθόδοξους συριζαίους, υπήρξε λαοπλάνος και απειλή για την Αριστερά. Για τον Τσίπρα, είναι κυρίως αντιδεξιός. Για όσους ανήκουν σήμερα στο κόμμα που ίδρυσε, αποκλειστικά δικός τους. Για τη μητσοτακική ΝΔ, λαϊκιστής σκέτο. Για τους νεοκαραμανλικούς, που ξεπατίκωσαν μεθόδους του, παραδόξως ο μόνος υπεύθυνος για τη νοοτροπία η οποία οδήγησε τη χώρα στη χρεοκοπία.

Για όσους έχουν εντρυφήσει στο ύφος του, ένας αστός καθηγητής του Μπέρκλεϊ με το χάρισμα να πείθει το εκλογικό σώμα πως ήταν ένας απ’ αυτούς, χορεύοντας το αγαπημένο του άσμα «Αυτός ο άνθρωπος, αυτός». Για τους μπούμερς, που έζησαν την περίοδο της πασοκικής ευδαιμονίας στην πιο παραγωγική τους ηλικία, ο πολιτικός ο οποίος νομοθέτησε για χάρη των μη προνομιούχων. Για τη γενιά που ανδρώθηκε ενώ το ΠΑΣΟΚ δεν ήταν πλέον κόμμα εξουσίας, το σύμβολο ενός καλτ παρελθόντος.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, όπως κάθε ηγέτης του δικού του μεγέθους, είχε πολλά πρόσωπα. Δεν λειτούργησε, ούτε περιγράφηκε, σαν μια μονοδιάστατη πολιτική προσωπικότητα. Ισως έτσι εξηγείται γιατί έχει αποκτήσει και τόσους επίδοξους συνεχιστές της παράδοσης που δημιούργησε.

Δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ