Οι ελληνικές βουλευτικές εκλογές της 21ης Μαΐου είναι προ των πυλών και όπως έχει πολλάκις φορές γραφτεί και ειπωθεί, θα γίνει με το σύστημα της απλής αναλογικής.
Στο εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής, ο αριθμός των εδρών που λαμβάνουν τα κόμματα στη βουλή καθορίζεται από το ποσοστό που θα λάβουν σε πανελλαδικό επίπεδο και όχι από το ποσοστό που θα λάβουν ανά εκλογική περιφέρεια.
Βασική διαφορά της απλής αναλογικής από την ενισχυμένη αναλογική, που τις τελευταίες δεκαετίες εφαρμόζεται συνηθέστερα στην Ελλάδα, είναι το bonus των 50 εδρών που «δωρίζει» η ενισχυμένη αναλογική στο πρώτο κόμμα.
Έτσι, ελλείψει αυτού του bonus, στην απλή αναλογική είναι ουσιαστικά αδύνατο για κάποιο κόμμα να κερδίσει 151 έδρες στη Βουλή και συνεπώς την αυτοδυναμία, καθιστώντας αναγκαία τη συνεργασία μεταξύ των κομμάτων.
«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 20.11.1926, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Φίλοι και εχθροί
Οι υπέρμαχοι της απλής αναλογικής εξάρουν το σύστημα αυτό, ως το πιο δημοκρατικό αφού αφενός προσφέρει αμεσότερη και πιο δίκαιη αντιπροσώπευση των ψηφοφόρων, αφετέρου επειδή οδηγεί σε κυβερνήσεις συνεργασίας και άρα σε μεγαλύτερη πολυφωνία.
Από την άλλη, οι επικριτές της απλής αναλογικής, ακριβώς επειδή ως σύστημα δεν ευνοεί την αυτοδυναμία μονοκομματικών κυβερνήσεων, την κατηγορούν ως πηγή αταίριαστων και μη λειτουργικών κυβερνητικών σχημάτων, αλλεπάλληλων εκλογικών αναμετρήσεων και άρα πηγή αστάθειας και ακυβερνησίας.
Ας δούμε πως σχολιάστηκε το συγκεκριμένο εκλογικό σύστημα όταν εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην σύγχρονη Ελλάδα, στις 7 Νοεμβρίου 1926.
Εκλογές 7ης Νοεμβρίου 1926
Οι βουλετικές εκλογές της 7ης Νοεμβρίου 1926 ήταν οι πρώτες που έγιναν με το σύστημα της απλής αναλογικής. Πρώτο κόμμα, με 31,63% και 102 έδρες εξελέγη το «Κόμμα των Φιλελευθέρων», με ηγέτη τους όχι τον Ελευθέριο Βενιζέλο, που βρισκόταν στο Παρίσι, αλλά τον Αλέξανδρο Καφαντάρη.
«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 8.11.1926, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Δεύτερο Κόμμα ήταν το «Λαϊκόν Κόμμα» του Παναγή Τσαλδάρη με 20,27% και 60 έδρες. Παρά όμως τη μεγάλη διαφορά μεταξύ πρώτου και δεύτερου κόμματος. Ο Καφαντάρης και οι Φιλελεύθεροι δεν κατόρθωσαν να σχηματίσουν κυβέρνηση.
Όπως προκύπτει από τα δημοσιεύματα της εποχής, το «ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΒΗΜΑ» στηρίζει το σύστημα της απλής αναλογικής.
Από τα όσα όμως αναφέρειο ανταποκριτής της εφεμερίδας στο Παρίσι, στις 23 Νοεμβρίου 1926, και ενώ δεν έχει ακόμα σχηματισθεί κυβέρνηση στην Ελλάδα, γίνεται φανερό ότι υπάρχει προβληματισμός.
«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 23.11.1926, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
«Δεν είναι μόνον η Ελλάς την οποίαν έρριψεν εις αμηχανίαν το αναλογικόν σύστημα διά των αποτελεσμάτων του.
»Και άλλα κράτη ευρέθησαν προ των ιδίων δυσχερειών, αι οποίαι γεννώνται συχνά δι’ αυτού εις την συγκρότησιν μιας κυβερνήσεως.
»Αλλ’ αυτά δεν εσκέφθησαν με τα πρώτα σύννεφα που ενεφανίσθησαν εις τον πολιτικόν και τον κοινοβουλευτικόν ορίζοντα ότι η αντιμετώπισις των δυσχερειών ήτο εφικτή μόνον διά της αλλαγής του εκλογικού συστήματος».
Τελικά, στις 4 Δεκεμβρίου 1926, σχηματίστηκε οικουμενική κυβέρνηση υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη.
«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 25.11.1926, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Η διαπίστωση του Σβώλου
Στις 12 Δεκεμβρίου το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» δημοσιεύει άρθρο του διαπρεπή νομικού και πολιτικού Αλέξανδρου Σβώλου.
Ο Σβώλος, στο κείμενο του, υπερασπίζεται με σαφήνεια το σύστημα της απλής αναλογικής έναντι του αρκετά διαδεδομένου την εποχή εκείνη πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος, προχωρά όμως και στην εξής διαπίστωση:
«Κάθε κόμμα, όχι μόνον παρ’ ημίν, αλλά και εις πολλά άλλα κράτη, έχει δύο τροπάρια και τα ψάλλει εναλλάξ: Όταν είμεθα μειοψηφία θέλομεν την αναλογικήν διά να αναπνέωμεν και εμείς… Όταν όμως γίνωμεν πλειοψηφία θέλομεν το πλειοψηφικόν διά να αναπνέωμεν μόνον εμείς…»
Πυροβόλο μπροστά από τα Παλαιά Ανάκτορα πριν τις εκλογές του 1926
Μετά τις εκλογές του 1926
Τελικά η οικουμενική κυβέρνηση Ζαΐμη, που σχηματίστηκε τον Δεκέμβριο του 1926 δεν μακροημέρευσε.
Για την ακρίβεια, μέχρι και τον Ιούλιο του 1928, όπου έχουμε και αλλαγή του εκλογικού συστήματος, θα προκύψουν, λόγω πολιτικών διαφωνιών και αποχωρήσεων κυβερνητικών εταίρων, δύο ακόμα κυβερνήσεις συνεργασίας, η μία τον Αύγουστο του 1927 και η δεύτερη τον Φεβρουάριο του 1928.
Μέσα δηλαδή σε 14 μήνες θήτευσαν τρείς διαφορετικές κυβερνήσεις.
Το 1932, ο νόμος 5493/1932 επέφερε βασικές τροποποιήσεις στο αναλογικό σύστημα καθορίζοντας τα εκλογικά συστήματα των εκλογών του 1932, του 1936, του 1946 και του 1950.
Ουσιαστικά είχε φυτευθεί ο σπόρος για τα συστήματα ενισχυμένης αναλογικής που θα εφαρμόζονταν μεταπολεμικά.
