Στις 4 Μαΐου 1912, και ενώ μαίνεται ο πόλεμος μεταξύ Ιταλίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα ιταλικά στρατεύματα πραγματοποιούν απόβαση στη Ρόδο. Λίγες ημέρες αργότερα αποκτούν τον πλήρη έλεγχο του νησιού. Η Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα έχει μόλις ξεκινήσει.

Ιταλικές δυνάμεις αποβαίνουν στην υπό οθωμανική κτήση Ρόδο, 4 Μαΐου 1912

Όπως αναφέρει ο Μηνάς Αλεξιάδης, στο «ΒΗΜΑ» της 4ης Οκτωβρίου 1994, σχολιάζοντας το βιβλίο του Ζαχαρία Τσιρπανλή, επί πολλά χρόνια καθηγητή της Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, με τίτλο Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα, 1912-1913:

«Το πρώτο μέρος [του βιβλίου] καλύπτει τη μεταβατική, θα λέγαμε, εποχή της ιταλικής κατοχής, από το 1912 ως το 1923. Εύστοχα ονομάζεται «προσωρινή κατοχή και μόνιμες βλέψεις».

Η πρώτη περίοδος της Ιταλοκρατίας

»Οι ιταλοί στρατιωτικοί διοικητές, παρά τους περιστασιακούς δισταγμούς της κυβέρνησης της Ρώμης, υπέσκαψαν συστηματικά θεμελιώδεις θεσμούς, πάνω στους οποίους είχε επί αιώνες οργανωθεί η ζωή των Δωδεκανησίων, όπως η ελληνική σχολική παιδεία, η ορθόδοξη Εκκλησία, η τοπική αυτοδιοίκηση, η οποία σε πολλές περιπτώσεις έφθανε στην αυτονομία.

»Το πέρασμα της εξουσίας από την οθωμανική διοίκηση στην ιταλική δεν υπήρξε ομαλό, αφού ο ελληνικός πληθυσμός επεδίωξε από την πρώτη στιγμή την ένωση με τη Μητέρα Πατρίδα. Τις αντιστάσεις των κατοίκων φρόντισαν με κάθε μέσο οι νέοι κατακτητές να τις κάμψουν: με οικονομικούς και ψυχολογικούς καταναγκασμούς, με διώξεις και εξορίες των «διανοουμένων» ­ της ηγετικής μορφωμένης ομάδας των νησιωτικών κοινωνιών, με την επιβολή της ιταλικής γλώσσας και κουλτούρας, με την ανενδοίαστη πλαστογράφηση του ιστορικού παρελθόντος, με τη διαθλασμένη προβολή και εκμετάλλευση των αρχαιολογικών μνημείων».

Το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 6ης Φεβρουαρίου 1935, αναδημοσιεύει αποσπάσματα άρθρου της «Εφημερίδος της Γενεύης» για τα Δωδεκάνησα και την Ιταλία και συγκεκριμένα για τις εξελίξεις που έφερε το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και η Μικρασιατική Καταστροφή

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 6.2.1935, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

«Ως μήλον της έριδος παρουσιάζεται σήμερον η Δωδεκάνησος. Η Ιταλία την κατέλαβε κατά τον ιταλοτουρκικόν πόλεμον.

»Η Ελλάς εδοκίμασε να αποκτήση τας ελληνικάς αυτάς νήσους και διάφοροι συμφωνίαι συνεζητήθησαν μεταξύ Αθηνών και Ρώμης δια την απόδοσιν της Δωδεκανήσου εις την Ελλάδα. (…) Η Ιταλία θα ελάμβανεν αντιστάθμισμα διά της συνθήκης των Σεβρών εις την Μικράν Ασίαν.

Χαμένο όνειρο

»Η κατάρρευσις όμως του ελληνικού μετώπου και ο θρίαμβος του τουρκικού εθνικισμού διέλυσε το όνειρον τούτο. Και έκτοτε έπαυσε πλέον να γίνεται λόγος περί δημοψηφίσματος εις την Δωδεκάνησον ή περί αποδόσεως των νήσων εις την Ελλάδα.

»Η Τουρκία παρητήθη εξ’ άλλου όλων της των δικαιωμάτων διά της συνθήκης της Λωζάννης και παρά την επίσημον διαμαρτυρίαν της ελληνικής αντιπροσωπείας η Ιταλία εκήρυξε την προσάρτησιν της Δωδεκανήσου.

»Η διαμαρτυρία αυτή ήτο βεβαίως πλατωνική, αλλά εις την ψυχήν των Ελλήνων παρέμεινεν η ελπίς. Το ζήτημα δεν διηυθετήθη ούτως οριστικώς.

»Η Ιταλία, εγκατασταθείσα εις την Δωδεκάνησον, αποβλέπει προς δύο σκοπούς, οι οποίοι αλληλοσυμπληρούνται. Να εγκαταστήση εις το Αρχιπέλαγος μίαν ναυτικήν βάσιν διά την προς ανατολάς εξάπλωσίν της και διά να εξασφαλίση διά παντός την βάσιν ταύτην προβαίνει εις τον εξιταλισμόν του εδάφους.

(…)

»Αλλ’ ό,τι ενδιαφέρει είνε ο ελληνισμός της Δωδεκανήσου. Η Ιταλία φαίνεται ότι αποβλέπει εις την βαθμιαίαν του αφομοίωσιν. Η ελληνική γλώσσα αντικαθίσταται ολίγον κατ’ ολίγον διά της ιταλικής εις τα σχολεία».

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 24.10.1930, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Εξιταλισμός μέσω γεωργικών διαταγμάτων

Η στρατηγική αυτή για εξιταλισμό των Δωδεδανήσων εφαρμόζεται και μέσα από μια σειρά γεωργικών νομοθετικών διαταγμάτων που εκδίδονται τη δεκαετία του 1920 από την ιταλική διοίκηση και όπως αποδεικνύεται έχουν έναν πολύ συγκεκριμένο στόχο.

Σημειωτέων πως από το 1922 την Ιταλία κυβερνά ο φασίστας δικτάτορας, Μπενίτο Μουσολίνι.

Γράφει, με επιστολή του στο «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 24ης Οκτωβρίου 1930, ο γιατρός και δωδεκανήσιος πολιτικός Σκευοφύλαξ / Σκεύος Ζερβός.

«Το 1920 – ολίγον μετά την πτώσιν των φιλελευθέρων εν Ελλάδι – εξεδόθη το πρώτον γεωργικόν ιταλικόν νομοθετικόν διάταγμα υπ’ αριθμόν 36, δια του οποίου “απηγορεύετο η καλλιέργεια των αγρών της Δωδεκανήσου, οίτινες έχουν διάθεσιν προς δασοποίησιν, ή εφάνησαν εν αυτοίς πεύκα…”

»Τω 1922 έτερον ιταλικόν διάταγμα  “απηγόρευε την κοπήν των εν τοις αγροίς θάμνων, άνευ ειδικής αδείας”.

(…)

»Τω 1924 διά του υπ’ αριθμόν 19 νομοθετικού διατάγματος – ο γενικός διοικητής Δωδεκανήσου έχει δικαιώματα υπάτου και τοπικήν νομοθετικήν εξουσίαν – απηγορεύθη η ξύλευσις εν ταις νήσοις».

(…)

Το διάταγμα του 1929 αποτελεί μνημείο αποικιοκρατικής ανελευθερίας και νομοθετικού παραλόγου

»Δια του διατάγματος 32 του 1929 οι Ρόδιοι εστερήθησαν τελείως των αγρών των και εκηρύχθησαν έκπτωτοι της ιδιοκτησίας των κτημάτων των, άτινα ούτω κατελήφθησαν υπό της Ιταλίας ως “εθνικαί ιταλικαί γαίαι” διά τον λόγο ότι δεν εκαλλιέργησαν τους αγρούς των τούτους οι Ρόδιοι επί μίαν τριετίαν.

»Ως εάν ήτο ποτέ δυνατόν να εκτελέσουν οιανδήποτε γεωργικήν εργασίαν εις αυτούς οι Ρόδιοι, όταν τόσον σαφώς και τόσον αυστηρώς απηγορεύετο αυτοίς τούτο διά τόσων διαταγμάτων.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 4.10.1994, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Εποικισμός

»Και οι Ρόδιοι γεωργοί με σπαραγμόν ψυχής είδον (…) να τους αφαιρούνται οι αγροί των και να στερούνται τα εύφορα λειβάδια της Κατταβιάς, δια να εγκαταστήση εκεί δωρεάν τους αποίκους της η Ιταλία, ιδρύσασα το χωρίον Σαν Μάρκο και κατηγανακτημένοι ούτοι αντίκρυσαν την αφαίρεσιν του κάμπου των του Μεσαναγρού και των πεδιάδων του Καλαμώνος και της Διμηλιάς, όπου ο κ. Λάγκο (σ.σ. ο στρατιωτικός διοικητής των τταλικών κατοχικών δυνάμεων Δωδεκανήσου) δια τοιούτων μέσων ίδρυσε το χωρίον Μουσολινίαν.

(…)

Ιταλικά χαράτσια

»Απέρχονται οι Ρόδιοι χωρικοί γνωρίζοντες ότι η ιταλική πολιτική ζητεί επιμόνως μεθοδικώς και εντατικώς να τους συνθλίψη δι’ απείρων ποικιλομόρφων μέσων, ενώ ούτοι είναι ανίκανοι ν’ ανθέξουν εις τους βαρυτάτους φόρους του επιτηδεύματος, του κτηματικού φόρου, του γεωργικού, του δημητριακού, του αγροτικού, του των δασών φόρου, του των κτηνών, των οικοδομών, της οδοποιΐας, του έκτακτου φόρου, του φόρου χαρτονομίσματος, του καλλωπισμού πόλεως, του φόρου προικός, του κινητού, χαρτοσήμου, του λιμένος, του της απογραφής, του φόρου ενοικίου κα πολλών άλλων φόρων μη υπαρχόντων ποτέ πρότερον. (…)

»Απέρχονται οι Ρόδιοι χωρικοί διότι γνωρίζουν άριστα και εκ πικράς πείρας ότι το πρόγραμμα της Ιταλίας εν Δωδεκανήσω είνε η παντί ευσχήμω μέσω ερήμωσις της Ρόδου πρωτίστως, είτα της Κω και των λοιπών Δωδεκανήσων μετέπειτα, τας οποίας βαθμιαίως θα αποικίση η Ιταλία».

Μάλιστα σύμφωνα με το άρθρο του «ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ» ο ίδιος ο ιταλός διοικητής Μάριο Λάγκο δήλωνε πως «θα ενταθή περισσότερον το φαινόμενον της ελλείψεως εργατικών χειρών εν σχέσει προς την έκτασιν των καλλιεργησίμων γαιών και η ανάγκη της μεταφοράς άλλων γεωργών – Ιταλών εξ Ιταλίας – οίτινες θα αναλάβουν την καλλιέργειαν των γαιών τούτων, οι οποίοι άλλως θα έμενον ακαλλιέργητοι και εγκαταλελειμμένοι».

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 11.2.1935, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Απόπειρα πληθυσμιακής μετάλλαξης

Την περίοδο αυτή του εξιταλισμού καλύπτει το δεύτερο μέρος του προαναφερθέντος βιβλίου του Ζαχαρία Τσιρπανλή, Ιταλοκρατία στα Δωδεκάνησα, 1912-1913

«Κατά την εικοσαετία αυτή εισβάλλει στα νησιά ανεμπόδιστα, με διεθνή στήριξη ­ χάρη στη συνθήκη της Λωζάννης, το αδυσώπητο πρόσωπο του ιταλικού φασισμού και επιχειρείται συνειδητά και καθαρά, με σύστημα και πρόγραμμα, η υλική, πνευματική και πληθυσμιακή μετάλλαξη του Νοτιοανατολικού Αιγαίου».

»Ο ιταλός διοικητής της Δωδεκανήσου συνεχίζει να διατηρεί τις στρατιωτικές δικαιοδοσίες του και να κυβερνά απολυταρχικά, με διατάγματα.

»Στους Δωδεκανήσιους παραχωρείται μια ιδιόρρυθμη ιταλική υπηκοότητα (μικρή ή μεγάλη)· τα ονόματα των νησιών αλλοιώνονται για να φαίνονται σαν ιταλικά, στον τύπο τάχα που είχαν καθιερώσει οι Ιωαννίτες Ιππότες κατά τον Μεσαίωνα· τα ελληνικά σχολεία συνθλίβονται από τον εξοντωτικό έλεγχο εκ μέρους των αρχών και την οικονομική δυσπραγία.

»Από την άλλη μεριά, εξελίσσεται επιβλητικά η μορφωτική παρουσία και προπαγάνδα των Ιταλών με το χτίσιμο εντυπωσιακών σχολικών συγκροτημάτων, ναών και νοσοκομείων, τα οποία διευθύνουν αδελφοί και αδελφές ποικίλων θρησκευτικών ταγμάτων που καταφθάνουν από την Ιταλία.

»Η νεολαία οργανώνεται κατά τα φασιστικά πρότυπα της μητρόπολης. Η τοπική ορθόδοξη Εκκλησία εξωθείται, με τη συναίνεση, δυστυχώς, των ιεραρχών της, στην απόσχιση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

»Το Βατικανό ιδρύει επισκοπική έδρα στη Ρόδο και διορίζει τον πρώτο λατίνο αρχιεπίσκοπο (το 1929). Ολες σχεδόν οι επιχειρήσεις, βιομηχανικές, αγροτικές, εμπορικές, “καλλιτεχνικής” βιομηχανίας, οικοδομικές, καθώς και οι τράπεζες περνούν σε ιταλικά χέρια.

»Ο Δωδεκανήσιος αγρότης σβήνει κάτω από το βάρος εξουθενωτικών περιορισμών, προστίμων, χρεών. Τότε ολοκληρώνεται η μαζική έξοδος των ελλήνων κατοίκων προς το ελληνικό κυρίως κράτος, ενώ ενσκήπτουν ομαδικά οι ιταλοί έποικοι, για τους οποίους ιδρύονται αμιγή ιταλικά χωριά ή οικισμοί στη Ρόδο, στην Κω και στη Λέρο.

»Παράλληλα, ριζική επέμβαση παρατηρείται στο αστικό και αγροτικό τοπίο με τη διάνοιξη οδών, με κτηματογραφήσεις, ασφαλτοστρώσεις, αναγκαστικές απαλλοτριώσεις, με την ανέγερση κτιρίων που διακρίνονται από τον ιταλικό εκλεκτισμό του μεσοπολέμου. Γενικά η «πολιτική του λίθου» έχει αφήσει ζωντανά τα ίχνη της ως σήμερα στα νησιά.

»Η αλλοτρίωση ανθρώπων, θεσμών και περιβάλλοντος προχώρησε ακόμη περισσότερο με την επέμβαση στην τοπική αυτοδιοίκηση, στη δικαστηριακή πρακτική και στην απονομή του δικαίου, στη νομοθετική εξομοίωση με την Ιταλία».

Γερμανικά πάντσερ στη Ρόδο

Τέλος ιταλοκρατίας και ένωση με την Ελλάδα

Η Ιταλοκρατία, η ιταλική κατοχή των Δωδεκανήσων, που ξεκίνησε στις 4 Μαΐου του 1912 θα διαρκέσει ως το 1943.

Toν Σεπτέμβριο του 1943, εν μέσω Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα ναζιστικά στρατεύματα θα εκδιώξουν του Ιταλούς πρώην συμμάχους τους, που έχουν πλέον συνθηκολογήσει με τους Αγγλοαμερικανούς.

Το 1945, μετά το τέλος του πολέμου τη διοίκηση των Δωδεκανίσων θα αναλάβουν οι Βρετανοί ώσπου στις 10 Φεβρουαρίου 1947, υπογράφεται στο Παρίσι συνθήκη ειρήνης μεταξύ των συμμάχων και των συνασπισμένων Δυνάμεων (και Ελλάδας) και της Ιταλίας, σύμφωνα με την οποία η Ιταλία εκχωρεί στην Ελλάδα με πλήρη κυριαρχία τα νησιά της Δωδεκανήσου και τις παρακείμενες νησίδες.

Στις 7 Μαρτίου του 1948 τα Δωδεκάνησα θα ενωθούν και επίσημα με τη μητέρα Ελλάδα.