Η ελευθερία του Τύπου βρίσκεται σε δεινή κατάσταση σε μεγάλο αριθμό χωρών, σύμφωνα με την τελευταία ετήσια έκθεση των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα.
«Άλλοι δέκα άνθρωποι από τη Σιβηρία σκοτώθηκαν στην «ειδική επιχείρηση» στην Ουκρανία» – «Ισχυρισμοί για βασανιστήρια κατά κρατουμένων στο Ιρκούτσκ απασχολούν τα δικαστήρια» – «Οι διασυνδέσεις του γιου του κυβερνήτη του Κρασνογιάρσκ με τις ΗΠΑ». Αυτοί είναι μερικοί από τους τίτλους που μπορούν να οδηγήσουν κάποιον στη φυλακή στη Ρωσία. Παρ’ όλα αυτά, οι δημιουργοί του Taiga.info επιλέγουν να πάρουν το ρίσκο, διακινδυνεύοντας την ασφάλειά τους. Γιατί; Επειδή ξέρουν πως το έργο τους είναι απαραίτητο.
«Φυσικά, ο καθένας μας φοβάται», παραδέχεται ο εκδότης Βίκτορ Τσιστιακόφ σε συνέντευξή του στην DW. «Αλλά μπορείς είτε να παγιδευτείς σε αυτόν τον φόβο, είτε να τον ξεπεράσεις». Ο Τσιστιακόφ επιλέγει να ξεπερνά καθημερινά τους φόβους του. Και είναι ικανοποιημένος που το Taiga.info συγκαταλέγεται μεταξύ των 20 ρωσικών ΜΜΕ με τη μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα και μάλιστα έχοντας μόλις δύο μόνιμους συντάκτες αυτή τη στιγμή. Πριν από λίγους μήνες ήταν δώδεκα.
«Όσοι μπορούσαν να φύγουν, έφυγαν. Μόνο μια χούφτα πραγματικοί δημοσιογράφοι έχουν απομείνει στη Ρωσία», σχολιάζει με απογοήτευση ο 50χρονος. «Μετά από 18 χρόνια, αποφασίσαμε να συνεχίσουμε. Επειδή η ιστορία μας γράφεται εδώ».
«Αποστολή» αντί για επιχείρηση
Ωστόσο, η ιστορία του Taiga.info θα μπορούσε να είχε λάβει τέλος πέρυσι, όταν η Roskomnadzor, η κεντρική εποπτική αρχή των ρωσικών μέσων ενημέρωσης, μπλόκαρε την ιστοσελίδα. Έκτοτε, το μέσο είναι προσβάσιμο μόνο σε κρυπτογραφημένη μορφή μέσω VPN. Αλλά αυτό δεν αποθαρρύνει τους κριτικά σκεπτόμενους αναγνώστες, όπως διαπιστώνει με χαρά ο Τσιστιακόφ. Το αντίθετο: «Λαμβάνουμε πλέον περισσότερες δωρεές από τους αναγνώστες μας απ’ ότι από εταιρείες παλαιότερα». Συνολικά, όμως, το εισόδημα της σελίδας έχει σχεδόν εκμηδενιστεί και δεν μπορεί να χαρακτηρίζεται πλέο επιχείρηση. Αντιθέτως, το έργο της σήμερα είναι μια «αποστολή».
Το έργο της σελίδας υπόκειται πάντως σε περιορισμούς. «Είμαστε αναγκασμένοι να μην ξεπερνάμε ορισμένες κόκκινες γραμμές, προσπαθούμε να μείνουμε εντός του ορίζοντα». Έτσι αποκαλεί ο Τσιστιακόφ το νομικό πλαίσιο, εντός του οποίου λειτουργούν σήμερα τα ΜΜΕ στη Ρωσία. Ως εκ τούτου, ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας αποκαλείται «ειδική επιχείρηση» – όπως διατάχθηκε από τις αρχές – ή σε παράφραση «τα γνωστά γεγονότα». Το Taiga.info, παρεμπιπτόντως, δεν κάνει απευθείας αναφορά στον πόλεμο, αλλά στις συνέπειές του για τους ανθρώπους σε ένα μεγάλο μέρος της Ρωσίας, στη Σιβηρία: τις οικονομικές επιπτώσεις, τα κοινωνικά προβλήματα κα φυσικά την επιστράτευση.
«Αργά ή γρήγορα πρέπει να φύγεις από τη Ρωσία»
Ένα άλλο ανεξάρτητο μέσο της Ρωσίας, η Grosa (Καταιγίδα), αντιμετωπίζει αντίστοιχα προβλήματα. «Οι δημιουργοί του εδρεύουν στο Καζάν, την πρωτεύουσα της Ρωσικής Δημοκρατίας του Ταταρστάν, στο Εκατερίμπουργκ στα Ουράλια Όρη και στο Νοβοσιμπίρσκ στη Σιβηρία. Είναι φοιτητές που γράφουν για φοιτητές, σε ένα «δίκτυο φοιτητικών περιοδικών της Ρωσίας», όπως αυτοπροσδιορίζεται η Grosa.
Η θεματολογία κυμαίνεται από τη διαφθορά στα πανεπιστήμια μέχρι συμβουλές και κανόνες συμπεριφοράς για τους φοιτητές κατά τις επιστρατεύσεις. Ο αρχισυντάκτης Λεονίντ Σπίριν περιγράφει το φάσμα των θεμάτων στη DW ως εξής: «Για εμάς δεν υπάρχουν κόκκινες γραμμές. Οι ανησυχίες για την ασφάλεια του προσωπικού μας δεν επηρεάζουν τις συντακτικές μας πολιτικές». Οι συντακτικές διασκέψεις επί ευαίσθητων θεμάτων πραγματοποιούνται μέσω της κρυπτογραφημένης υπηρεσίας μηνυμάτων Signal, τα πραγματικά ονόματα των συντακτών δεν δημοσιεύονται και, επιπλέον, το δίκτυο είναι σε συνεργασία με τοπικούς δικηγόρους που μπορούν να βοηθήσουν ανά πάσα στιγμή.
Τους πρώτους έξι μήνες μετά την έναρξη του πολέμου, οι δημιουργοί της Grosa προσπάθησαν να συμμορφωθούν με τον περιβόητο νόμο για τη λεγόμενη «δυσφήμιση των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων». Βάσει του εν λόγω νόμου, απαγορεύεται, μεταξύ άλλων, να αποκαλείται ο πόλεμος στην Ουκρανία με το όνομά του. Ο Σπίριν σχολιάζει πως «ο πραγματικός στόχος της νομοθεσίας είναι ο εκφοβισμός. Υπήρχαν ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης στη Ρωσία που ακολουθούσαν τις διατάξεις του νόμου εξαρχής. Όμως, και πάλι, τα μέσα αυτά απαγορεύτηκαν, επειδή πραγματεύονταν άβολα θέματα».
Έτσι, η Grosa αποκαλεί πλέον τον πόλεμο με το όνομά του. Φοβάται ο Σπίριν για τους νεαρούς συναδέλφους του; «Εννοείται πως έχουμε έρθει αντιμέτωποι με τέτοιους προβληματισμούς και συνειδητοποιήσαμε ότι, αργά ή γρήγορα, πρέπει κανείς να φύγει από τη Ρωσία εάν θέλει να είναι ανεξάρτητος. Γι’ αυτό και η φυγή είναι μόνο θέμα χρόνου».
Όμως, μέσα ενημέρωσης όπως η Grosa και το Taiga.info εξακολουθούν να υπάρχουν στη Ρωσία. Συνεχίζουν «να προσπαθούν να κάνουν επικριτικό ρεπορτάζ και να θέτουν στο επίκεντρο αυτό που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν βλέπουν», αναφέρει ο Βίκτορ Τσιστιακόφ, εξηγώντας την αποστολή του. Ελπίζει πως το Taiga.info θα διατηρήσει τη λειτουργία του. Για πόσο καιρό ακόμη; Ο Τσιστιακόφ χαμογελάει. «Για όσο περισσότερο γίνεται».
