Ρόζαλιντ Φράνκλιν: Η αφανής ηρωίδα της ανακάλυψης του DNA

Η 25η Απριλίου έχει οριστεί ως η παγκόσμια ημέρα DNA και είναι αφιερωμένη στη σημαντικότερη, όπως χαρακτηρίστηκε, επιστημονική ανακάλυψη του 20ου αιώνα: την ανακάλυψη – αποκρυπτογράφηση της δομής του DNA το 1953.

Την ανακάλυψη, δηλαδή, της διπλής ελικοειδούς δομής του DNA, του μηχανισμού, δηλαδή, που επιτρέπει στα γονίδια να αναπαράγονται και να αποθηκεύουν πληροφορίες.

Mάλιστα για το επίτευγμά τους αυτό, ο Τζέιμς Γουάτσον, ο Φράνσις  Κρικ και ο Μορίς Γουίλκινς βραβεύθηκαν το 1962, με το Βραβείο Νομπέλ Ιατρικής «για τις ανακαλύψεις τους σχετικά με τη μοριακή δομή των νουκλεϊκών οξέων και της σημασίας τους για τη μεταβίβαση των πληροφοριών σε έμβιο υλικό»

Στην ιστορία όμως της σπουδαίας αυτής επιστημονικής ανακάλυψης εμπλέκεται ακόμα ένα πρόσωπο που αν και δεν βρέθηκε τόσο πολύ στο προσκήνιο, η ανάμειξή και το έργο του μόνο ως ήσσονος σημασίας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί.

Πρόκειται για τη σπουδαία βιοφυσικό και χημικός-κρυσταλλογράφο, Ρόζαλιντ Φράνκλιν, που ορισμένα στοιχεία της προσωπικότητάς της, η πανίσχυρη ανδροκρατία καθώς και ο πρόωρος θάνατός της δεν της επέτρεψαν να έχει τη θέση που της αξίζει.

Άρθρο του Μέλβιν Μπραγκ στον Independent, που αναδημοσιεύθηκε στο «ΒΗΜΑ» στις 12 Απριλίου 1998, «φωτίζει» την προσωπικότητα της Φράνκλιν και της μεγάλης της συμβολής  στην αποκάλυψη της δομής του dna.

«Στην ιστορία της επιστήμης έχει καταγραφεί μια σημαντική δήλωση:

 “Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι της κλέψαμε την ανακάλυψη. Αλλά η Ρόζαλιντ ξέρει πολύ καλά ότι η ίδια δεν έδωσε τη σημασία που έπρεπε».

»Η φράση ανήκει στον νομπελίστα Τζέιμς Γούατσον και ακούγεται σαν απολογία. Η περί ης ο λόγος είναι η λαμπρή επιστήμων Ρόζαλιντ Φράνλιν, η οποία στερήθηκε την ανακάλυψη της λύσης του μεγαλύτερου ίσως προβλήματος του 20ου αιώνα: της δομής του DNA

(…)

Οι εξερευνητές του DNA

»Στη μεγάλη αυτή ανακάλυψη εμπλέκονται τέσσερις επιστήμονες. Ο Κρικ και ο Γουάτσον, στα Εργαστήρια Κάβεντις του Κέιμπριτζ και ο Γουίλκινς με τη Φράνκλιν στο Βασιλικό Κολέγιο του Λονδίνου».

Από τους τέσσερις προαναφερθέντες επιστήμονες, μόνο η Φράνκλιν δεν βραβεύθηκε με Νόμπελ.

»Τι συνέβη λοιπόν; Στερήθηκε η Ρόζαλιντ τη δόξα του Νομπέλ μόνο επειδή ήταν γυναίκα; Η μήπως δεν ήταν τόσο σημαντική η συμβολή της στην ανακάλυψη του DNA», διερωτάται ο αρθρογράφος του Independent.

H Φράνκλιν στο Βασιλικό Κολέγιο

«Στο Βασιλικό Κολέγιο άρχισε να δουλεύει επάνω στα βιολογικά μόρια. Ο διευθυντής της, ο Τζον Ράνταλ, της συνέστησε να ασχοληθεί με τη δομή του DNA. Της έδωσε όλα τα μέσα, την καλύτερη ομάδα ερευνητών και τον καλύτερο φωτογράφο για τις ακτινογραφίες που έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στην ανακάλυψη.

»Ατυχώς – και ίσως θεληματικά, όπως πιστεύουν πολλοί – ο Ράνταλ δεν της είπε ότι πάνω στο DNA δούλευε και άλλος συνάδελφός της στο Κολέγιο, ο Μορίς Γουίλκινς, φυσικός που είχε απαρνηθεί την επιστήμη του μετά τη βόμβα της Χιροσίμα.

»Κανείς δεν γνώριζε τη δουλειά του άλλου ούτε και οι συνάδελφοί τους ήξεραν το παραμικρό. Οι παρεξηγήσεις και οι αντιδικίες ήταν αναπόφευκτες».

Η κούρσα των εργαστηρίων

»Ο Ααρον Κλουγκ, συνάδελφος που τους γνώριζε καλά και τους δύο, περιγράφει την Φράνκλιν ως άτομο “μη ανταγωνιστικό” και στερούμενο των προσόντων που απαιτούνται προκειμένου να μπορέσει κάποιος να σταθεί μέσα σε ένα περιορισμένο περιβάλλον και να αντεπεξέλθει στις τεράστιες πιέσεις που μοιραία δημιουργούνται πριν από κάθε σημαντική ανακάλυψη»

Ο Άαρον Κλουγκ μιλώντας σε ραδιοφωνική εκπομπή είχε αναφερθεί στις επιστημονικές ικανότητες της Φράνκλιν.

«Χωρίς αμφιβολία, αν δεν είχε παρέμβει ο Κρικ και ο Γουάτσον, τη δομή θα την είχε ανακαλύψει η Φράνκιν»

Μάλιστα και ο ίδιος ο Κρικ, ένας από τους τρεις βραβευθέντες με Νομπέλ.

«Τη θεωρούσε καλύτερη στα πειράματα και από τον ίδιο και από τον Γουάτσον και παραδέχθηκε:

Ποτέ δεν θα είχαμε καταφέρει να φτιάξουμε το μοντέλο της διπλής έλικας χωρίς τα δικά της στοιχεία

»Ακριβώς με αυτά τα στοιχεία, που αθώα ο Μορίς Γουίλκινς έδειξε στον Τζέιμς Γουάτσον, κατέστη δυνατόν να ολοκληρωθεί η επιτυχία της ομάδας του Κέιμπριτζ.

Τα ατού της ομάδας Γουάτσον – Κρικ

»Ένα προσθέτο εμπόδιο (σ.σ. για την Φράνκλιν) απετέλεσε το γεγονός ότι ο Γουίλκινς και η Φράνκλιν δεν εργάζονταν στην ίδια ομάδα. Και έπειτα, ο Κρικ και ο Γουάτσον είχαν στο Κέιμπριτζ το Εργαστήριο Κάβεντις, όπου οι δύο Μπραγκ, πατέρας και γιος – νομπελίστες αμφότεροι -, έκαναν θαύματα στον τομέα της διάθλασης των ακτίνων Χ και διέθεταν ικανότατους συνεργάτες στην κρυσταλλογραφία των ακτίνων Χ που αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο στη λύση του προβλήματος του DNA.

H λανθασμένη επιμονή της Φράνκλιν

Ρόλο στο ποιοι ήταν τελικά αυτοί που έκοψαν πρώτοι το νήμα έπαιξε, σύμφωνα με τους γνωρίζοντες, και το γεγονός ότι ο Μορίς Γουίλκινς, αν και στο ίδιο πανεπιστήμιο με την Φράνκλιν «ήταν περισσότερο φίλα προσκείμενος στον Κρικ παρά στη Φράνκλιν».

Μία από τις σημαντικότερες πάντως αιτίες που η Φράνκλιν δεν έφτασε ως την τελική ανακάλυψη της δομής του DNA ήταν η επιμονή της σε ένα εσφαλμένο, όπως αποδείχθηκε, δεδομένο.

»Έλεγε ότι το DNA δεν έχει ελικοειδή δομή, ενώ οι άλλοι τρεις (σ.σ. Γουάτσον, Κρικ, Γουίλκινς) πίστευαν ακριβώς το αντίθετο. Και επιπλέον η Φράνκλιν δεν ενέκρινε τη χρήση των μοντέλων, πρακτική που ακολουθούσε η ομάδα του Κέιμπριτζ.

»Τη θεωρούσε χάσιμο χρόνου και δεν είχε σε μεγάλη εκτίμηση τις επιστημονικές ικανότητες των συναδέλφων της.

»Κάποτε ο Κρικ και ο Γουάτσον τής έδειξαν ένα από τα πρώτα μοντέλα που είχαν κατασκευάσει, μια τριπλή έλικα.

«Δεν ξέραμε τότε όσα ήξερε εκείνη. Λέει ο Κρικ. Απέρριψε το μοντέλο εκείνο ως παράλογο και δεν είχε άδικο».

»Ακριβώς όμως σε εκείνη τη φάση, δηλαδή λίγο προτού φτιαχτεί το τελικό μοντέλο, ήταν υψίστης σημασίας οι σχέσεις της Ρόζαλιντ Φράνκλιν με τους τρεις άνδρες συναδέλφους της.

»Πολλοί πιστεύουν ότι η επιμονή της ήταν το βασικότερο εμπόδιο. Άλλοι πιστεύουν ότι επρόκειτο απλώς για έλλειψη επικοινωνίας.

Ακαδημαϊκή ανδροκρατία

Ασχέτως πάντως της προσωπικότητας της Ρόζαλιντ Φράνκλιν, ήταν πολύ δύσκολη για εκείνη να ζει και να εργάζεται σε ένα τόσο ανδροκρατούμενο περιβάλλον.

«Δεν της φέρθηκαν καλά, όχι ιδιαίτερα ο Κρικ και ο Γουάτσον, αλλά γενικά οι άνδρες συνάδελφοί της. Δεν τολμούσε να πατήσει το πόδι της στη λέσχη του ιδρύματός της και δεν είχε δυνατότητα επιστημονικής συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων.

»Βρισκόταν σε ένα είδος απομόνωσης, δεν μιλούσε για τη δουλειά της και τελικά παραγνωρίστηκε η συμβολή της στη μεγάλη επιστημονική ανακάλυψη».

Ο Γουάτσον πάντως είχε μια δική του εξήγηση για τον λόγο που η Φράνκλιν δεν έφτασε στην ανακάλυψη του DNA.

“Το DNA δεν το ζούσε. Ήταν έτοιμη να εγκαταλείψει την έρευνα. Κανονικά το μυαλό της έπρεπε να είναι κολλημένο στο DNA, να το σκέφτεται 24 ώρες το 24ωρο, όπως έκανα εγώ, που δεν είχα τίποτε άλλο στο μυαλό μου”

»Πάντως τόσο ο Κρικ όσο και ο Γουάτσον έχουν να το λένε για τη μεγαλοψυχία της Φράνκλιν, από τη στιγμή που διαπίστωσε ότι εκείνοι είχαν καταφέρει να φθάσουν στη λύση του μεγάλου προβλήματος.

»Μετά την ανακάλυψη, σαν να είχε φύγει από πάνω της ένα μεγάλο βάρος, δεν δίστασε να συνάψει φιλικές σχέσεις με την οικογένεια Κρικ, φιλία που κράτησε ως το τέλος της ζωής της, που δυστυχώς δεν ήταν πολύ μακρινό. Πέθανε σε ηλικία μόλις 37 ετών από καρκίνο.

»Στη ραδιοφωνική εκπομπή, ο Μόρίς Γουίλκινς είπε ότι ένας από τους λόγους τής μη αναγνώρισης της συμβολής της στη μεγάλη ανακάλυψη είναι το ότι κανείς δεν ήξερε τι έκανε η Φράνκλιν και σε ποιο σημείο είχε φθάσει η δική της έρευνα.

»Τα έμαθαν όλα πολύ αργότερα, όταν βρέθηκαν οι σημειώσεις της. Στην επιστημονική έρευνα υπάρχει ένα έντονο δούναι και λαβείν και όπως φαίνεται η Φράνκλιν έδινε περισσότερα από όσα έπαιρνε».