Στις 11 Απριλίου 1964, ο Γεώργιος Παπανδρέου ως πρωθυπουργός και υπουργός Παιδείας εξαγγέλλει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που είχε εμπνευστεί ο ίδιος (είχε εξάλλου ενεργά εμπλακεί και στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Ελευθέριου Βενιζέλου το 1929) και ο εμβληματικός εκπαιδευτικός και φιλόσοφος Ευάγγελος Παπανούτσος (τότε γενικός γραμματέας του υπουργείου Παιδείας).

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 11.4.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Η συγκεκριμένη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση εισήγαγε πραγματικά ρηξικέλευθες και προοδευτικές αλλαγές στην εκπαίδευση προκαλώντας έντονες αντιδράσεις από τις συντηρητικές «δυνάμεις» της πολιτικής και της παιδείας, ενώ τρία χρόνια αργότερα υπέστη όσα υπέστησαν οι περισσότεροι τομείς της ελληνικής ζωής και κοινωνίας…μπήκε στον «γύψο» της Χούντας.

Αν θέλαμε να δώσουμε, επιγραμματικά, το στίγμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1964, θα λέγαμε ότι συνοψίζεται στα εξής:

–       Δωρεάν εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες

–       Θεσμοθέτηση τριτάξιου Γυμνασίου και τριτάξιου Λυκείου

–       Υποχρεωτική εκπαίδευση από το 6ο ως το 15ο έτος της ηλικίας όλων των μαθητών της επικράτειας

–       Ελεύθερη χρήση της δημοτικής γλώσσας σε όλες τις βαθμίδες.

–       Εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο με το σύστημα του «Ακαδημαϊκού Απολυτηρίου»

Ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε παρουσιάσει την εκπαιδευτική αυτή μεταρρύθμιση, με εκτενή δήλωσή του.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 12.4.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Όπως προκύπτει από «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 12ης Απριλίου 1964 ο πρωθυπουργός και υπουργός Παιδείας είχε αναφέρει μεταξύ άλλων:

«Η δωρεάν Παιδεία η εγκαινιασθείσα ήδη υπό της Κυβερνήσεως εις όλας τας βαθμίδας της Εκπαιδεύσεως, συμπληρώνεται με ένα νέον μέτρον ιστορικής σημασίας δία την προόδον της χώρας: Εισάγεται η υποχρεωτική εκπαίδευσις όλων των Ελληνοπαίδων επί 9 πλήρη σχολικά έτη, από του 6ου μέχρι του 15ου έτους της ηλικίας των.

»Το μέτρον τούτο θα εφαρμόζεται προοδευτικώς κατά γεωγραφικά διαμερίσματα ευθύς ως θα εξασφαλίζωνται αι αναγκαίαι προϋποθέσεις της πραγματοποιήσεώς του (διδακτήρια, σχολικός εξοπλισμός, διδακτικόν προσωπικόν)

»Αφ’ ότου ιδρύθη το Νέον Ελληνικόν Κράτος, και επί μακράν σειράν ετών, η υποχρεωτική εκπαίδευσις ήτο 4ετής.

»Το 1929 κατέστη εξαετές το Δημοτικόν Σχολείον. Τώρα η υποχρεωτική εκπαίδευσις γίνεαι 9ετής και θα περιλαμβάνη την φοίτησιν εις το εξατάξιον Δημοτικόν Σχολείον και εις τον πρώτον κύκλον της Μέσης Εκπαιδεύσεως (της γενικής ή της επαγγελματικής), δηλαδή εις το τριτάξιον Προγυμνάσιον.

Στήριξη απόρων

«Ειδική πρόνοια θα ληφθή (δωρεάν μεταφορά παροχή γεύματος, σχολικών βιβλίων, υποτροφιών) διά τους απόρους μαθητάς των Προγυμνασίων, ώστε η επέκτασις της υποχρεωτικής εκπαιδεύσεως μέχρι του 15ου έτους της ηλικίας να γίνη ευπρόσδεκτος από όλας τας κοινωνικάς τάξεις.

»Με το μέτρον τούτο η Ελλάς εισέρχεται εις την χορείαν των πλέον ανεπτυγμένων, από εκπαιδευτικής απόψεως, Κρατών του κόσμου, αφού προνοεί διά την εκπαίδευσιν όλων των τέκνων του λαού όχι μόνον κατά την παιδικήν ηλικίαν, αλλά και κατά την εξαιρετικά κρίσιμον διά τον χαρακτήρα του ανθρώπου περίοδον της πρώτης ήβης».

Γεώργιος Παπανδρέου

Οι αρχαίοι κλασικοί

Στις δηλώσεις του ο Γεώργιος Παπανδρέου παρουσίασε το σκεπτικό της μεταρρύθμισης αναφορικά με την αρχαία ελληνική γραμματεία και την ελεύθερη χρήση της δημοτικής γλώσσας από εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους:

«Τους “αρχαίους κλασικούς” διδασκόμεθα ανέκαθεν και επί πολλά έτη εις τα σχολεία της Μέσης Εκπαιδεύσεως και δυστυχώς τους αγνοούμεν, ενώ άλλοι λαοί που δεν έχουν την ιδικήν μας εθνικήν κληρονομίαν, τους γνωρίζουν.

»Αυτό γίνεται διότι εις τα ιδικά μας σχολεία πολύς χρόνος σπαταλάται διά την εκμάθησιν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης και ολίγος, ελάχιστος διατίθεται, εις την ουσιαστικήν μελέτην του υψηλού περιεχομένου των κλασικών συγγραμάτων.

Ευάγγελος Παπανούτσος

»Εκείνοι κυρίως οι οποίοι μένουν παντελώς άγευστοι και της στοιχειώδους αρχαιογνωσίας είναι οι μαθηταί που εγκαταλείπουν το Γυμνάσιον μετά πρώτας δύο ή τρεις τάξεις του.

»Διά τούτο ο νόμος καθιερώνει εις τα Προγυμνάσια την διδασκαλίαν των αρχαίων κλασικών κειμένων από δοκίμους μεταφράσεις και όχι από το πρωτότυπον.

»Πλην όμως της μεταφράσεως απαιτεί να υπάρχη τυπωμένωον επί της απέναντι σελίδος βιβλίου το αρχαίον κείμενον, ώστε ο μαθητής οπτικώς και ακουστικώς να ημπορή να εντρυφά εις την γλώσσαν του πρωτοτύπου.

»Εκ του πρωτοτύπου θα μελετώνται τα κλασικά κείμενα εις τας τάξεις του Γυμνασίου. Εκεί θα διδάσκεται συστηματικώς και η Αρχαία Ελληνική Γλώσσα.

»Επειδή δε θα δίδωνται εις το πρόγραμμα πολλαί ώραι δια την διδασκαλίαν της και μόνον η αρχαία Ελληνική θα διδάσκεται εφεξής εις τα Γυμνάσιά μας (καταργουμένης της Λατινικής), θα υπάρξη επαρκής χρόνος διά την εκμάθησίν της.

«TAXYΔΡΟΜΟΣ», 17.9.1966, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Δημοτική και καθαρεύουσα

»Το νομοθέτημα ορίζει ότι γλώσσα του Δημοτικού Σχολείου θα είναι η συντεταγμένη και απηλλαγμένη ιδιωματισμών Δημοτική.

»Παραλλήλως προς αυτήν οι μαθηταί των δύο τελευταίων τάξεων θα αναγιγνώσκουν κείμενο της καθαρεύουσας (περικοπάς εκ της Καινής Διαθήκης, Κρατικά έγγραφα, άρθρα εφημερίδων κλπ) διά να εξοικειωθούν οπτικώς και ακουστικώς προς αυτήν.

»Η Καθαρεύουσα θα διδάσκεται εις το Προγυμνάσιον. Εις όλας τας βαθμίδας της Εκπαιδεύσεως, από της κατωτάτης μέχρι της ανωτάτης, η Δημοτική θα δύναται να χρησιμοποιείται ελευθέρως εις τον προφορικόν και τον γραπτόν λόγον, από διδάσκοντας και διδασκομένους, ως και εις τα σχολικά βιβλία».