Λένιν: Αθέατες όψεις του εμβληματικού σοβιετικού ηγέτη

Στις 10 Απριλίου του 1870 (22 σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο) γεννήθηκε στο Σιμπίρσκ (σημερινό Ουλιάνοφσκ) της Ρωσίας ο Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ, που θα έμενε πιο γνωστός στην παγκόσμια Ιστορία, ως Λένιν.

Ελάχιστες προσωπικότητες, από οποιονδήποτε ιδεολογικό ρόλο, καθόρισαν σε τέτοιο βαθμό τις παγκόσμιες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις όσο ο Λένιν.

Νομικός και μελετητής / οπαδός του μαρξισμού συνελήφθη και εξορίστηκε από την τσαρική εξουσία αλλά συνέχισε να εργάζεται για τη διάδοση των ιδεών του, αναπτύσσοντας πολιτικές οργανώσεις και εκδίδοντας την παράνομη (για την τσαρική εξουσία) εφημερίδα Ίσκρα.

Διωκόμενος έζησε στη Γερμανία, την Αγγλία, την Ελβετία, τη Γαλλία και πολλές ακόμα χώρες της Δυτικής Ευρώπης ώσπου το 1917 αποτέλεσε τον ηγέτη της Οκτωβριανής Επανάστασης, που ανέτρεψε τη μεταβατική ρωσική κυβέρνηση του Αλεξάντρ Κέρενσκι, η οποία είχε αναλάβει τη διακυβέρνηση της Ρωσίας μετά την παραίτηση του Τσάρου Νικολάου Β’.

Η αυτοβιογραφία του συγγραφέα Ιλιά Ερενμπουργκ (βραβείο Στάλιν 1942 και 1948,  διεθνές Βραβείο Λένιν 1952.  Αντιπρόεδρος Παγκοσμίου Συμβουλίου Ειρήνης 1950 – 1967 και αντιπρόεδρος του Ανωτάτου Σοβιέτ της Σοβιετικής Ένωσης) μας καθιστά ομοτράπεζους του Λένιν.

Το περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» στο τεύχος της 12ης Αυγούστου 1961 δημοσιεύει αποσπάσματα της αυτοβιογραφίας του  Έρενμπουργκ, Άνθρωποι, Χρόνια, Ζωή [1960-1965]  που περιγράφουν τ την πρώτη συνάντηση του συγγραφέα με τον εξόριστο Λένιν στο Παρίσι του 1909.

Εξόριστος στο Παρίσι

«Στη συγκέντρωση είχαν έρθει καμμιά τριανταριά άνθρωποι. Εγώ είχα καρφώσει το βλέμμα μου στον Λένιν. Φόραγε σκούρο κοστούμι και όρθιο σκληρό κολλάρο. Φαινόταν άψογος.

»Δεν θυμάμαι τι είπε όταν μίλησε, εγώ όμως, όντας παιδί ακόμα και αρκετά θρασύς, ζήτησα τον λόγο και έφερα κάποια αντίρρηση. Μου απάντησε σε ήπιο τόνο, δε με έβρισε, μου εξήγησε μονάχα πως δεν είχα καταλάβει το τάδε πράγμα…

»Η Λουντμίλα μού είπε αμέσως πως φέρθηκα σαν βλάκας. Όταν η συνεδρίαση τελείωσε, ο Βλαντιμίρ Ιλίτς με πλησίασε: “Είστε απ’ τη Μόσχα;…”. Του εξήγησα πώς είχα δουλέψει στη μοσχοβίτικη οργάνωση, ως τον Ιανουάριο, ύστερα με συλλάβανε (…) Ο Λένιν είπε να περάσω απ’ το σπίτι του.

Στο σπίτι του Λένιν

»Βρήκα το σπίτι σ’ έναν δρόμο κοντά στο πάρκο Μονσουρί (τώρα τόχω ελέγξει, είταν στην οδό Μπονιέ). Στεκόμουνα κάμποση ώρα έξω απ’ την πόρτα – δεν τ’ αποφάσιζα να χτυπήσω το κουδούνι. Απ’ την πρόσφατη αυθάδειά μου δεν είχε μείνει ίχνος.

»Την πόρτα την άνοιξε η Ναντέζντα Κωνσταντίνοβνα (σ.σ. η σύζυγος του Λένιν). Ο Λένιν δούλευε, καθόταν συλλογισμένος πάνω από ένα στενόμακρο χαρτί, μισοκλείνοντας τα μάτια του».

Αντίθετα με το τι θα περίμενε κανείς, όταν ξεκίνησε η συζήτηση μεταξύ των δύο ανδρών. Ο Έρεμπουργκ ήταν αυτός που μιλούσε και ο Λένιν αυτός που άκουγε.

«Μ’ άκουγε προσεχτικά, που και που χαμογελούσε αδιόρατα. (…) Είπα πως θυμάμαι απ’ έξω μερικές διευθύνσεις όπου μπορούσαν να στέλνουν την εφημερίδα. Η Ναντέζντα Κωνσταντίνοβνα σημείωσε τις διευθύνσεις.

Για φαγητό και ερωτήσεις

«Σηκώθηκα να φύγω, ο Βλαντιμίρ Ιλίτς όμως με κράτησε. Άρχισε να με ρωτάει πώς σκέφτεται και ζει η νεολαία, ποιος συγγραφέας διαβάζεται περισσότερο, αν αρέσουν στον κόσμο τα τεύχη της “Γνώσης”, ποιες παραστάσεις είδα στη Μόσχα – στου Κορς, στο Θέατρο Τέχνης.

»Έκοβε βόλτες στο δωμάτιο κι εγώ καθόμουν σ’ ένα ταμπουρέ. Η Ναντέζντα Κωνσταντίνοβνα είπε πώς είναι ώρα για φαΐ. Είπα πως παρακάθησα, δε μ’ αφήσανε όμως να φύγω,  με τραπεζώσανε.

»Απόρησα με την τάξη που επικρατούσε στο σπίτι: τα βίβλια είταν σ’ ένα ράφι, πάνω στο γραφείο του Βλαντιμίρ Ιλίτς δεν υπήρχε πεταμένο τίποτα – δεν έμοιαζε ούτε με τα δωμάτια των φίλων μου της Μόσχας, ούτε με το διαμέρισμα όπου μένανε ο Σαβτσένκο και η Λουντμίλα.

(…)

»Μου έκανε κατάπληξη το κεφάλι του. Το θυμήθηκα αυτό δεκαπέντε χρόνια αργότερα, όταν είδα τον Λένιν στο φέρετρο. Πολλή ώρα κοίταζα το καταπληκτικό του κρανίο: σ’ ανάγκαζε να σκεφτείς όχι την ανατομία, μα την αρχιτεκτονική.

(…)

Ο Λένιν ως ομιλητής

»Άκουσα αρκετές φορές τον Λένιν στις συγκεντρώσεις. Μίλαγε ήρεμα, χωρίς πάθος, χωρίς ρητορίες. Τραύλιζε σχεδόν ανεπαίσθητα. Που και πού μισογελούσε ειρωνικά. Οι λόγοι του μοιάζανε με ελικοειδή γραμμή: έχοντας τον φόβο μήπως δεν τον καταλάβουν, ξαναγύριζε σε μια σκέψη που ήδη είχε αναπτύξει, ποτέ του όμως δεν επαναλάβαινε, μα πρόσθετε κάτι καινούργιο.

(…)

»Ο Λένιν παρακολουθούσε προσεχτικά την πολιτική ζωή της Γαλλίας, μελετούσε την ιστορία της, την οικονομία της, ήξερε πώς ζουν οι παριζιάνοι εργάτες. Όχι μόνο μίλαγε τα γαλλικά, μα μπορούσε να γράφει κι άρθρα σ’ αυτή τη γλώσσα».

(…)

»Όταν πηγα στο σπίτι του Βλαντιμίρ Ιλίτς, η θυρωρός μου είπε αυστηρά: “Σκουπίστε τα πόδια σας”. Nα φανταζότανε τάχα ο σερβιτόρος του καφενείου της Αβενύ ντ’ Ορλεά πως σε οχτώ χρόνια όλος ο κόσμος θα μίλαγε για τον κύριο που του παράγγελνε ένα ποτήρι μπύρα;

»Να φανταζόντουσαν τάχα οι αναγνώστες της βιβλιοθήκης, πως ο άνθρωπος που αντιγράφει προσεχτικά απ’ το βιβλίο του νούμερα και ονόματα, θα αλλάξει τον ρουν της ιστορίας, πως θα γράψουν γι’ αυτόν δεκάδες χιλιάδες συγγραφείς σ’ όλες τις γλώσσες του κόσμου;»

(…)

Ο Λένιν και ο Μπετόβεν

»Στα θυελλώδη χρόνια του εμφύλιου πολέμου, μετά από την εκτέλεση μιας σονάτας του Μπετόβεν απ’ τον Ισάϊ Ντομπροβέιν, ο Λένιν είπε στον Α. Μ. Γκόρκη:

Δεν ξέρω τίποτα καλύτερο απ’ την “Appasionata”, είμαι πρόθυμος να την ακούω κάθε μέρα. Καταπληκτική, υπεράνθρωπη μουσική.

Μπορεί να είναι αφέλεια εκ μέρους μου, πάντως εγώ σκέφτουμαι πάντα με περηφάνεια: να τι θαύματα μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι! (…)

Ωστόσο, δεν μπορώ ν’ ακούω συχνά μουσική, μου χαλαρώνει τα νεύρα, έτσι μούρχεται να λέω τρυφερές ανοησίες και να χαϊδεύω τα κεφαλάκια των ανθρώπων, που ζώντας μέσα σε μια βρώμικη κόλαση, έχουν τη δύναμη και δημιουργούν μια τέτοια ομορφιά.

Σήμερα όμως δεν μπορείς να χαϊδέψεις το κεφαλάκι κανενός – θα σου κόψουνε το χέρι με τα δόντια – και πρέπει να χτυπάς, κατακέφαλα, να χτυπάς δίχως οίκτο, αν κι εμείς, έχουμε σαν ιδανικό μας την κατάργηση κάθε βίας που στρέφεται εναντίον των ανθρώπων. Χμ – χμ, καταραμένα δύσκολο καθήκον!»

»Παρέθεσα», γράφει ο Έρενμπουργκ, «αυτό το μεγάλο τσιτάτο απ’ τα απομνημονεύματα του Γκόρκη, γιατί έχει στενώτατη σχέση με τη ζωή μου και με τις σκέψεις μου, όχι δε χρησιμοποίησα τη σωστή αντωνυμία – με τον αιώνα μας, με τη μοίρα μας.

Αποκαθήλωση

Πάντως, όπως θυμίζει με κείμενο του στο «ΒΗΜΑ» της 25ης Ιανουαρίου  2004, ο ομότιμος, σήμερα, καθηγητής Νεώτερης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αντώνης Λιάκος, μετά το 1989 και την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, «ακολούθησε η δεκαετία της αποκαθήλωσης του Λένιν».

Όπως αναφέρει ο Λιάκος «η συζήτηση αφορούσε τις ευθύνες του [Λένιν]. Δεν έφταιγε μόνο ο Στάλιν, αλλά και ο Λένιν κ.ά. Βεβαίως αυτές οι συζητήσεις δεν ήταν καινούργιες, είχαν γίνει από την εποχή της σφαγής των ναυτών της Κροστάνδης, πριν ακόμη ο Λένιν αποδημήσει. Αφορούσαν όμως σε περιορισμένους κύκλους της απώτατης Αριστεράς, όπως στα καθ’ ημάς ο A. Στίνας.

»Τώρα οι απόψεις αυτές εμπλουτίζονταν με αρχεία και στοιχεία και απευθύνονταν σε ένα κατά πολύ ευρύτερο ακροατήριο. Ηταν η εποχή της έκδοσης των Μαύρων Βίβλων του κομμουνισμού. Βεβαίως κανείς δεν ισχυρίζεται ότι ο Λένιν υπήρξε εισηγητής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον 20ό αιώνα, αλλά η συνεχής επανάληψη πλέον των ίδιων αντιρρητικών επιχειρημάτων προξενεί μάλλον ανία.»Παρά το γεγονός ότι ο Λενινισμός ως πολιτικό δόγμα έχει πλέον εγκαταλειφθεί και από τα εναπομείναντα ολιγομελή Κομμουνιστικά Κόμματα, ωστόσο ο ίδιος ο Βλαδίμηρος Ιλιτς Ουλιάνωφ (και επονομαζόμενος Λένιν) δεν παύει να είναι ίσως η εμβληματικότερη μορφή του 20ού αιώνα.

»Ακόμη κι αν ο μαρξισμός υποστηρίζει ότι την ιστορία δεν την κάνουν οι προσωπικότητες αλλά οι μάζες και οι κοινωνικές δυνάμεις, είναι αμφίβολο αν ο κόσμος θα ήταν έτσι όπως τον γνωρίσαμε από το 1917 ως το 1989, δηλαδή στα τρία τέταρτα του 20ού αιώνα, χωρίς αυτή ειδικά την προσωπικότητα.

»Δημιούργησε ένα πολιτικό κίνημα, το κομμουνιστικό, που διαδόθηκε σε όλον τον κόσμο. Δεν είναι μικρό επίτευγμα, ούτε είναι πολλοί που το κατάφεραν. Ο κόσμος θα ήταν διαφορετικός χωρίς τον Λένιν. Δεν ξέρουμε αν θα ήταν καλύτερος ή χειρότερος. Σίγουρα όμως διαφορετικός. Ανάμεσα στα πολιτικά μας χρωμοσώματα, είτε μας αρέσει είτε όχι, είτε το καταλαβαίνουμε είτε όχι, βρίσκονται και εκείνα του Λένιν».