Αλέξανδρος Λυκουρέζος: «Δεν υπήρξα ιδεολογικά εγκλωβισμένος ούτε στη δεξιά ούτε στην αριστερά»

Περνώντας την πόρτα και μπαίνοντας στον κυρίως χώρο του δικηγορικού του γραφείου του δεν μπορείς παρά να περιστρέψεις το κεφάλι ολόγυρα. Με μια ματιά είναι σαν να διατρέχεις μια διαδρομή πολλών δεκαετιών από την επαγγελματική και λιγότερο την προσωπική ζωή του αλλά και από την ιστορία της χώρας. Το σύντομο ταξίδι των εικόνων ξεκινάει από τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Στιγμές πίσω στο χρόνο με τη Μελίνα, το Μάνο, την Καρέζη…

Μετά, φωτογραφίες από τις πρώτες δίκες του τότε φέρελπι δικηγόρου. Λίγο αργότερα, στο βήμα του μάρτυρα κατά των Συνταγματαρχών της Χούντας αλλά και μετέπειτα υπερασπιστής θυμάτων της εισβολής του στρατού στο Πολυτεχνείο. Φωτογραφίες από μεγάλες ποινικές υποθέσεις αλλά και της οικογένειας από την οποία προήλθε, των παιδιών του και της αγαπημένης του Ζωής. Με βλέπει που «ταξιδεύω» κοιτώντας τους τοίχους και με μια του λέξη με επαναφέρει στο παρόν: «Ματαιοδοξία».

Τη διαδρομή που διέγραψα φωτογραφικά διανύω και μέσα από την κουβέντα μας που είναι μακρά, ενδιαφέρουσα και κινείται στο παρόν, στο παρελθόν και το μέλλον.

Αναγνωρίζει παραλείψεις και λάθη, μετανιώνει αλλά και μάχεται από τα δικηγορικά έδρανα, ακόμη και σήμερα, 63 χρόνια μετά το ντεμπούτο

Χωρίς να το επιδιώκω, γίνομαι μάρτυρας τηλεφωνικής επικοινωνίας με υποψήφιο εντολέα που ενδιαφέρεται να τον εκπροσωπήσει σε δικαστική του υπόθεση. Δεν τον γνωρίζει αλλά του απαντά ο ίδιος στο τηλέφωνο. Είναι άμεσος, καταδεκτικός, επεξηγηματικός. Είναι φανερό πως δεν αποκλείει κανέναν από τις δικηγορικές του υπηρεσίες. Τουλάχιστον εκ των προτέρων.

– Μάχιμη δικηγορία 63 ετών. Ξεκινάτε με δίκες πολιτικού περιεχομένου, συνεχίζετε με υποθέσεις του κοινού ποινικού δικαίου. Επανέρχεστε με δίκη Κοσκωτά και 17Ν. Τελικά ποινικές δίκες του κοινού ποινικού δικαίου ή πολιτικού περιεχομένου;

Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1974 κατέθεσα την 1η μήνυση εναντίον των πρωταιτίων του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου για το έγκλημα της εσχάτης προδοσίας. Η δίκη των πρωταιτίων έγινε τον Αύγουστο του 1975 και εκεί κατέθεσα ως μάρτυρας κατηγορίας. Οσον αφορά τη δίκη για την εισβολή στο Πολυτεχνείο έλαβα μέρος μαζί με άλλους συναδέλφους ως πολιτικώς ενάγων εναντίον των αξιωματικών κατηγορουμένων

Ξεκίνησα με ποινικές δίκες που είχαν αφετηρία και βασικό πυρήνα κατεξοχήν πολιτικό περιεχόμενο. Το 81, επί ΠαΣοΚ χειρίστηκα ποινικές δίκες οικονομικού περιεχομένου όπως η υπόθεση των Τσάτσων της τσιμεντοβιομηχανίας Ηρακλής. Ήταν η μεγαλύτερη ποινική υπόθεση οικονομικού εγκλήματος της εποχής με διεθνή αντίκτυπο. Ήταν στο πλαίσιο της εκστρατείας του ΠαΣοΚ εναντίον του κεφαλαίου. Οι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν με βουλεύματα, αφού προηγήθηκε μακρά και σοβαρή ανάκριση. Μεγάλη δικαστική επιτυχία.

Δίκη Κοσκωτά. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είχαν οι συζητήσεις που είχα με τον κατηγορούμενο όταν ήταν κρατούμενος στις ΗΠΑ, ενώ εκκρεμούσε η έκδοσή του στην Ελλάδα.

Στη δίκη που έγινε στην Αθήνα το δικαστήριο τον έκρινε ένοχο και τον καταδίκασε σε 25 χρόνια κάθειρξη που θεωρήθηκε επιτυχία γιατί απέφυγε τα ισόβια. Στο δευτεροβάθμιο δεν υπήρξα συνήγορος καθώς είχα διαφωνήσει όσον αφορά την υπερασπιστική τακτική.

«Είναι ανακριβές ότι σήμερα υπάρχει λογοκρισία»

– Στην αρχή της καριέρας σας υπερασπιστήκατε την εφημερίδα «Ελευθερία». Τι θα λέγατε, 61 χρόνια μετά, για τον Τύπο σήμερα τόσο όσον αφορά την ελευθερία του αλλά και τη νέα μορφή του, την ηλεκτρονική;

Η «Ελευθερία» ήταν κατοχική εφημερίδα. Ο εκδότης της Πάνος Κόκας βρέθηκε κατηγορούμενος γιατί δημοσίευσε ένα σκάνδαλο του καταστήματος της Εμπορικής Τράπεζας στην Κρήτη. Ο τότε πανίσχυρος οικονομικός παράγοντας Στρατής Ανδρεάδης κατέθεσε μήνυση για συκοφαντική δυσφήμιση εναντίον του Π. Κόκα και μετά από μια πολυήμερη δίκη το δικαστήριο τον αθώωσε. Η υπόθεση αυτή είχε ευρύτερες οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις.

Τότε οι δίκες του Τύπου ήταν ποινικές. Δεν υπήρχαν αγωγές, δεν υπήρχε η δυνατότητα αστικής αξίωσης, όπως σήμερα.

Είναι ανακριβές ότι σήμερα υπάρχει λογοκρισία. Υπάρχει σε απόλυτο βαθμό ελευθερία του Τύπου. Δε βλέπω που περιορίζεται ο Τύπος. Μπορεί να δημοσιεύσει το οτιδήποτε, διότι δεν υφίσταται στην Ελλάδα η προληπτική λογοκρισία. Όποιος θίγεται από δημοσίευμα ή οποιαδήποτε αναφορά έχει δικαίωμα να καταφύγει στην δικαιοσύνη. Τα ίδια ισχύουν για τον ηλεκτρονικό Τύπο και το διαδίκτυο.

Οσον αφορά τον ηλεκτρονικό Τύπο και το διαδίκτυο, όλοι έχουν πρόσβαση.

Αν κάποιοι εκδότες πιέζουν δημοσιογράφους, αυτό είναι εσωτερικό θέμα και δεν μπορώ να το ξέρω, ούτε να το αξιολογήσω.

Υπάρχουν αντιφάσεις, υπάρχουν αποκλίσεις. Κάθε εφημερίδα υιοθετεί τις θέσεις της και είναι λογικό. Ισως και τις θέσεις του εκδότη της. Πάντα γινόταν. Σε όλη την ιστορία του Τύπου. Δεν μπορεί να μην εμπλέκεται πολιτικά η κάθε εφημερίδα. Είναι στην επιλογή του κάθε εκδότη. Πολύ περισσότερο όταν είναι επιχειρηματίας.

«Εξυπνη η Πρωτοβουλία Ανδρουλάκη»

– Πως σχολιάζετε τις εξελίξεις των τελευταίων ημερών στην προεκλογική πολιτική σκηνή της χώρας; Τι έχετε να πείτε για τη θέση του Νίκου Ανδρουλάκη αναφορικά με το πρόσωπο που θα ηγηθεί μια κυβέρνησης συνεργασίας .

Αυτό που μου έχει κάνει εντύπωση είναι ότι εδώ και 10 – 15 ημέρες ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Ν. Ανδρουλάκης έχει δημιουργήσει πραγματικά με αυτά που είπε για τον άγνωστο πρωθυπουργό ένα θέμα που έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις Εξυπνη η πρωτοβουλία Ανδρουλάκη. Δεν παραβιάζει το Σύνταγμα, όπως νομίζω ότι κάποιος υποστήριξε.

Δημιούργησε τις προϋποθέσεις να είναι 1ο πολιτικό θέμα επί πολλές ημέρες και ακόμη είναι στο κέντρο του πολιτικού προβληματισμού και της πολιτικής συζήτησης. Ισως να μπορούσε να δώσει λιγότερη σημασία ο Πρωθυπουργός

Ο Πρωθυπουργός προσπαθεί να το υπονομεύσει και καλώς από την πλευρά του καθώς επιδιώκει αυτοδυναμία της Ν.Δ. με πρωθυπουργό τον ίδιο. Αντιδρά πολιτικά σωστά.

Ισως να μπορούσε να δώσει λιγότερη σημασία ο Πρωθυπουργός. Πιθανά του έδωσε μεγαλύτερες διαστάσεις από αυτές που πραγματικά αντιστοιχούν σε αυτήν την παρέμβαση.

Η πρόταση Ανδρουλάκη δεν είναι ούτε παράλογη, ούτε αντισυνταγματική. Και ο Τζανετάκης δεν ήταν αρχηγός κόμματος όταν έγινε πρωθυπουργός συμμαχικής κυβέρνησης. Δεν αποκλείω τη συνεργασία από τις πρώτες εκλογές. Πολύ δύσκολο να συμβεί και πολύ φοβάμαι ότι δε θα μπορεί να εξασφαλίσει τη σταθερότητα που έχει ανάγκη ο τόπος.

-Άρα σας βρίσκει σύμφωνο η διακυβέρνηση Μητσοτάκη

Ναι, είναι πολύ θετική η αποτίμηση της τελευταίας 4ετίας Μητοστάκη, σε μια διεθνώς δύσκολη πολιτική συγκυρία. Ορθότατα ο Πρωθυπουργός επέλεξε να εξαντλήσει την 4ετία .

«Πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς πως θα εξελιχθεί η έρευνα για τα Τέμπη»

-Πολλοί, μεταξύ των οποίων και δικαστικοί λειτουργοί, επέκριναν τη επιλογή του Πρωθυπουργού να στείλει επιστολή στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου ζητώντας αναβάθμιση των ανακριτικών διαδικασιών για τα Τέμπη. Ποια είναι η δική σας άποψη; Πολλοί μιλούν για ευθεία παρέμβαση στο έργο της Δικαιοσύνη

Δεν ήταν παρέμβαση στο έργο της Δικαιοσύνης αλλά η εκδήλωση του μεγάλου ενδιαφέροντος και η αποτύπωση της επιθυμίας του Πρωθυπουργού και της κυβέρνησης φυσικά, να υπάρξει μια ολοκληρωμένη και πολυεπίπεδη έρευνα κάτι που ενδεχομένως θα έκανε και από μόνος του ο κ. Ντογιάκος που είναι εξαίρετος εισαγγελέας Α.Π.

Εξ άλλου, όλο το υλικό που θα συγκεντρωθεί, θα αξιολογηθεί τελικά δικαστικά. Πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς πως θα εξελιχθεί η όλη ιστορία και αν θα υπάρξουν οι προϋποθέσεις για να ασκηθούν νέες ποινικές διώξεις σε βαθμό κακουργήματος με ενδεχόμενο δόλο, καθώς δεν είναι αυτονόητο ότι θα ασκηθούν οι ίδιες ποινικές διώξεις που ασκήθηκαν σε βάρος του πρώτου κύκλου των κατηγορουμένων. Επίσης όποιες ευθύνες προκύψουν για άλλα πρόσωπα δεν είναι αυτονόητο ότι θα είναι οι ίδιες με αυτές που ασκήθηκαν για τους σταθμάρχες. Δε ξέρουμε που θα εντοπιστεί αμέλεια των διαφόρων δομών των σιδηροδρόμων και αν θα μπορέσει να οδηγήσει σε κακουργηματικές κατηγορίες με ενδεχόμενο δόλο.

Σωστή η επιλογή να ανατεθεί σε εφέτη ανακριτή οι εφέτες έχουν μεγαλύτερη εμπειρία και άλλες μεγάλες υποθέσεις είχαν ανατεθεί σε εφέτες.

– Ωστόσο, ο κ. Αλέξης Κούγιας, εκπροσωπώντας συγγενείς θυμάτων του σιδηροδρομικού δυστυχήματος, ζήτησε να παραμείνει η υπόθεση στο φυσικό της δικαστή, στην ανακρίτρια πρωτοδικών Λάρισας που αρχικά ανατέθηκε.

Κάποιο λόγο θα είχε ο δυναμικός και καλός συνάδελφος αλλά δεν μπορώ να αξιολογήσω την ενέργειά του αυτή.

«Δεν αποτιμώ θετικά την παρουσία μου στην Ελληνική Βουλή»

-Πως βιώσατε την περίοδο όπου εκτός από τα δικηγορικά έδρανα, ήσασταν και στα έδρανα της Βουλής;

Δεν ήταν όσο δημιουργική, θα μπορούσε να είναι. Δεν ασχολήθηκα όσο έπρεπε και όσο θα μπορούσα με το κοινοβουλευτικό έργο. Τρία χρόνια ήταν πολύ σύντομο διάστημα. Δε είμαι ευχαριστημένος με την παρουσία μου στο Κοινοβούλιο και δεν την αποτιμώ θετικά.

Ήταν λάθος που επέλεξα το επάγγελμα αντί της βουλευτικής ιδιότητας με το θέμα του ασυμβιβάστου. Έπρεπε να είχα μείνει στη Βουλή, όπως μείνανε και τόσοι άλλοι. Λειτουργούσαν τα γραφεία τους χωρίς οι ίδιοι να είναι στο προσκήνιο. Μετά από λίγο ανετράπη το ασυμβίβαστο και θα είχα επανέλθει εμφανώς στη δικηγορία. Αν είχα παραμείνει βουλευτής θα είχα πιθανότατα εκλεγεί στις εκλογές του 2004, καθώς ήμουν ψηλά στις δημοσκοπήσεις δημοφιλίας.

-Εκτοτε; Στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση; Είχατε πάλι την ευκαιρία να μπείτε στο χώρο της πολιτικής και το Κοινοβούλιο. Γιατί δεν το κάνατε;

Ισως αυτό ήταν ένα δεύτερο λάθος.

– Σήμερα δε θα μπορούσατε να επανορθώσετε;

Σήμερα είναι πολύ αργά πια. Τόπο στα νιάτα όχι μόνο από τη χρονική προσέγγιση αλλά από τη διάθεση και νοοτροπία. Υπάρχουν όμως ηλικιωμένοι με εφηβική διάθεση και νοοτροπία.

-Δεν είστε σε αυτούς;

Θα μπορούσα να είμαι.

«Αν πολιτευόμουν θα ήταν πάλι με τη Νέα Δημοκρατία»

-Θα πολιτευόσασταν πάλι με τη Νέα Δημοκρατία; Μετά από τέσσερα χρόνια διακυβέρνησης και σκληρής ακρίβειας, τα παράπονα είναι πάρα πολλά και εκφράζονται.

Ναι, θα πολιτευόμουν στον ίδιο πολιτικό χώρο. Η Κάθε κυβέρνηση κάποιους στενοχωρεί, κάποιους δυσκολεύει.
Η πολιτική της κυβέρνησης υπήρξε πολύ θετική και για αυτό ενώ τελευταία βλέπει μια πτώση στην Ν.Δ. αυτήν την πτώση δεν την εισπράττει η αντιπολίτευση.

«Η απονομή δικαιοσύνης στο ποινικό δίκαιο είναι λαχείο»

-Παρακολουθείτε την ποινική δικαστική επικαιρότητα των ημερών; Σας ενδιαφέρουν κάποιες υποθέσεις.

Ναι, παρακολουθώ Λιγνάδη, Φιλιππίδη, Πισπιρίγκου. Πιστεύω υπάρχει κατάχρηση τηλεοπτικών αποκαλύψεων σε κάποιες υποθέσεις αλλά δεν μπορώ να διατυπώσω εκτίμηση για την έκβασή τους. Από την άλλη, στο διαδίκτυο δημοσιεύονται ελάχιστα. Δεν είναι πλήρεις οι αναφορές, είναι πολύ συνοπτικές.

Λειτουργούσα πάντα με βάση τα στοιχεία της δικογραφίας. Με ενδιέφερε πάντοτε και προσπαθούσα να ετοιμάζω μεθοδικά την προετοιμασία της υπόθεσης πριν φτάσει στο ακροατήριο με τη συστηματική συγκέντρωση του αναγκαίου υλικού.

Στις υποθέσεις που χειρίζομαι, συνήθως κάνω αρνητικές προβλέψεις για να έχω τη δυνατότητα να εκπλαγώ ευχάριστα!! Η απονομή δικαιοσύνης στο ποινικό δίκαιο είναι λαχείο. Εχει να κάνει με το ποιοι θα είναι οι κριτές σου. Ανάλογα με την προσωπικότητα των δικαστών, τη γνώση, την αγωγή, την ευαισθησία του κάθε δικαστή υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις.

Έχουμε πάρα πολύ καλούς δικαστές και όσο αφορά τους αρεοπαγίτες λυπάμαι που συνταξιοδοτούνται σε ηλικία των 67 ετών διότι πιστεύω ότι με τη μεγάλη εμπειρία τους σε νομικά θέματα θα μπορούσε η προσφορά τους να είναι πολύ σημαντική και μετά από αυτή την ηλικία.

Οι δικηγόροι δεν έχουν όριο. Μπορεί να δικηγορεί όσο αντέχει ο καθένας.

«Με αγανακτεί η σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων»

-Τι σας εξοργίζει περισσότερο από οτιδήποτε σήμερα;

Με εκπλήσσει, με αγανακτεί το πλήθος των αδικημάτων περί σεξουαλικής κακοποίησης σε ανήλικα παιδιά. Τουλάχιστον στη δική μας εποχή δεν υπήρχαν ή δεν εμφανίζονταν. Οι υποθέσεις της ηλεκτρονικής πορνογραφίας δεν υπήρχαν καθώς δεν υπήρχε το διαδίκτυο. Διερωτώμαι αν η αύξηση του αριθμού αυτών των περιπτώσεων σχετίζεται και με την πανδημία.

-Είχατε δύσκολες στιγμές στη διαδρομή σας ως συνήγορος υπεράσπισης σε δίκες του αμιγώς ποινικού δικαίου; Θα αρνιόσασταν την υπεράσπιση σε κάποιους κατηγορουμένους;

Πολύ αρνητικό κλίμα υπήρξε όταν υπερασπιζόμουν τον Νάσιουτζικ αλλά και τον Βαγιωνή. Εισέπραττα το αρνητικό κλίμα στην κοινή γνώμη αλλά δεν επηρέαζε την υπερασπιστική στρατηγική που επέλεγα κάθε φορά.

Ακόμα και αν αμφιβάλλεις για την αθωότητα μπορείς να υπερασπιστείς κάποιον για μια ευνοϊκότερη ποινική μεταχείρισή του.
Δε θα αναλάμβανα όμως υπόθεση κατηγορούμενου για βιασμό ανηλίκου ή ηλεκτρονική πορνογραφία. Δε θα μπορούσα να εκτελέσω το χρέος μου ως υπερασπιστής. Θα μπορούσα όμως να το κάνω ως πολιτικός ενάγων.

«Ο Κωνσταντίνος ουδέποτε αμφισβήτησε το δημοψήφισμα»

– Σας άκουσα να τοποθετείστε δημόσια αναφορικά με την ταφή του τέως βασιλέα Κων/νου και υπερασπιστήκατε τη θέση πως θα έπρεπε να ταφεί με τις τιμές που αρμόζουν σε Αρχηγό Κράτους.

Ο Κωνσταντίνος υπήρξε βασιλιάς για μία δεκαετία και η ιστορία θα κρίνει την πολιτεία του. Αναγνώρισε ότι ήταν λάθος οι επιστολές που έστειλε το ΄65 στον Παπανδρέου.

-Η επιγραφή «Βασιλέας των Ελλήνων» στην μαρμάρινη πλάκα του μνήματος Γλύξμπουργκ ; Σε αρκετό κόσμο προκάλεσε αίσθηση. Αντιστοιχεί στο «τέως» και το «έκπτωτος» αυτή η επιγραφή;

Μόνον ο βασιλιάς Όθων ήταν βασιλιάς της Ελλάδος. Όλοι οι υπόλοιποι βασιλείς από τον Γεώργιο τον Α’ ήσαν βασιλείς των Ελλήνων. Το θεωρώ σωστό. Με το δημοψήφισμα ο λαός κατεψήφισε την Βασιλευομένη Δημοκρατία. Ουδέποτε αμφισβήτησε το δημοψήφισμα. Σεβάστηκε την ετυμηγορία του ελληνικού λαού. Όμως, δε διαγράφεται η ιστορία του ως βασιλέας, επειδή ήταν έκπτωτος.

«Με εξοργίζει η αστυνομική βία»

– Στην αρχή της δικηγορικής διαδρομή σας, μηνύσατε αστυνομικό που σας ξυλοφόρτωσε γιατί διαμαρτυρηθήκατε όταν μαζί με συναδέλφους του χτυπούσε φωτογράφο στην πλατεία του Συντάγματος. Ήταν η ημέρα που υπήρχε διαδήλωση για τον Γκαγκάριν. Τι σκέφτεστε σήμερα όταν ακούτε για την αστυνομική βία που συχνά ασκείται σε βάρος διαδηλωτών;

Πράγματι, τότε ήταν η 1η φορά που καταδικάστηκε αστυνομικός διευθυντής για εξύβριση έργω και παράνομη κατακράτηση.

Και σήμερα ερευνώνται καταγγελίες για αστυνομικούς είτε για διαφθορά είτε για βία.

Ο αντιεισαγγελέας που είχε αναλάβει τότε να διερευνήσει την μήνυσή μου δε μπορούσε να εντοπίσει από τις καταθέσεις των αστυνομικών ποιοι με είχαν χτυπήσει. Κατόπιν αυτού, αποφάσισε να ασκήσει δίωξη εναντίον ενός αστυνομικού, ο οποίος «κελάηδησε» με αποτέλεσμα να αποκαλύψει ότι βασικός υπεύθυνος ήταν ο ίδιος ο αστυνομικός διευθυντής, ο οποίος τελικα κρίθηκε ένοχος από το δικαστήριο και καταδικαστήκε.

Το 1ο ξύλο από την αστυνομία όμως, το έφαγα το 1952, στα Χαυτεία, πρωτοετής, δε διαδήλωση για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, με υπουργό δημόσιας τάξης τον πατέρα μου Παυσανία, Προϊστάμενος της αστυνομίας.

Οι αστυνομικοί χτυπούσαν πάντα με τον ίδιο τρόπο. Τότε όμως δεν είχαν τον ίδιο εξοπλισμό. Ηταν πιο εύκολη η αντιμετώπισή τους.

Ωστόσο, με εξοργίζει η αστυνομική βία όταν είναι αδικαιολόγητη. Παντού υπάρχει. Αλλά τελευταία, ορισμένοι υπερβαίνουν τα όρια και αδικαιολόγητα χρησιμοποιούν βία . Το βέβαιο είναι ότι λειτουργούν βάση εντολών, όχι αυτόνομα. Αλλά πολλές φορές οι διάφοροι αντιεξουσιαστές προκαλούν οι ίδιοι την βίαιη αστυνομική αντίδραση.

Όμως είναι αδικαιολόγητη η εκδήλωση αστυνομικής βίας στους απλούς διαδηλωτές. Είναι ένας φαύλος κύκλος. Γιατί όλοι χρειαζόμαστε την αστυνομία.

Με ενοχλεί να βλέπω τέτοιες συγκρούσεις . Δε ξέρω αν ήμουν στο δρόμο αν και πως θα αντιδρούσα σε ένα θέαμα τέτοιο. Από την άλλη η τότε αστυνομία δεν αντιμετώπιζε αυτά που αντιμετωπίζει σήμερα.

«Δεν υπήρξα ιδεολογικά εγκλωβισμένος»

– Θα χαρακτηρίζατε την πολιτική διαδρομή σας σε αντίθετη πορεία από αυτήν του πατέρα σας, Παυσανία, ο οποίος ξεκίνησε από το «στρατόπεδο» του Μαρκεζίνη και κατέληξε στην Ενωση Κέντρου του Γιώργου Παπανδρέου. Εσείς πήγατε δεξιότερα από εκεί που ξεκινήσατε;

Δεν υπήρξα ιδεολογικά εγκλωβισμένος ούτε στη δεξιά ούτε στην αριστερά. Άλλωστε έχω φάει και κεντροαριστερά και κεντροδεξιά χαστούκια. Δεν είχα το προφίλ ενός συντηρητικού. Θα μπορούσαν οι κινήσεις μου να είναι κινήσεις ενός κεντροαριστερού. Ανάλογα με τις συγκυρίες και τα γεγονότα έπαιρνα τις αποφάσεις μου.

Επί παραδείγματι, το 1999 όταν το ΝΑΤΟ βομβάρδιζε το Βελιγράδι, κατέθεσα μήνυση εναντίον της στρατιωτικής του ηγεσίας. Την μήνυση αυτή είχε υπογράψει και ο Μίκης Θεοδωράκης και την παρέδωσα προσωπικά στην εισαγγελέα του Διεθνούς Δικαστηρίου για τη Γιουγκοσλαβία στη Χάγη. Δυστυχώς δεν υπήρχε καμία συνέχεια.

«Ημουν αντίθετος με την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ»

-Το 2003, και ενώ ακόμη ήσασταν βουλευτής, το πρωί συμμετείχατε σε αντιπολεμικό συλλαλητήριο κατά του πολέμου στο Ιράκ και το βράδυ της ίδιας ημέρας, δειπνήσατε στο Κεφαλάρι με τον Κων/νο σε δείπνο που μεταξύ άλλων εσείς είχατε διοργανώσει. Σε κάποιους φάνηκε ακατανόητο. Σήμερα, 20 χρόνια μετά, τι θα είχατε να πείτε; Ήταν απλά θέμα πολυπραγμοσύνης.

Η ΝΔ δεν έκανε δήλωση κατά της εισβολής των ΗΠΑ στο Ιράκ. Ήμουν αντίθετος με την εισβολή. Στη συγκέντρωση διαμαρτυρίας αν θυμάμαι καλά ήταν και ο Νικήτας Κακλαμάνης.
Οσον αφορά το δείπνο με τον Κωνσταντίνο, η συντριπτική πλειοψηφία των ψηφοφόρων μου είχε χειροκροτήσει την παρουσία μου στο δείπνο. Πίστευα ότι ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και τα μέλη της οικογένειάς του είχαν κάθε δικαίωμα να έρχονται στην Ελλάδα.

«Η Ζωή δεν είχε ποτέ προφέρει τη λέξη «μπαμπά»»

– Το κεφάλαιο Ζωή Λάσκαρη στη ζωή σας;  

Για τη Ζωή και τη ζωή μας θα μπορούσα πολλά να πω. Ηταν μια ζωή με φουρτούνες και ηλιοφάνειες.  

  Η Ζωή έλεγε πάντα ότι είναι και του σαλονιού και του λιμανιού.  Ήταν πάντοτε αγέρωχη, ακαταμάχητη, πολύ ειλικρινής και φανατική καπνίστρια. Τρία πακέτα την ημέρα επί χρόνια. Ξεκίναγε και τελείωνε τη μέρα της με ένα τσιγάρο.  Όποιος τολμούσε να της πει να το σταματήσει τον αντιμετώπιζε με απόλυτη σιωπή και συνέχιζε.  

Κυρίαρχο ήταν το εκρηκτικό της γέλιο. Πραγματικά μοναδικό. Δυνατό και γοητευτικό συνάμα. Ηταν και πάρα πολύ πιστή ξέρεις.  Είχε τον πνευματικό της και η πίστη που είχε της έδινε και δύναμη και ασφάλεια. 

Η Ζωή δεν είχε ποτέ προφέρει τη λέξη «μπαμπά». Ο πατέρας της σκοτώθηκε όταν ήταν 6 μηνών. Αυτό ήταν ένα τεράστιο κενό μέσα της. Ποτέ δεν μπόρεσε να το ξεπεράσει. Τη μητέρα της, την έχασε όταν ήταν έξι χρονών.  

Το κενό της απουσίας δεν καλύπτεται με τίποτα, απλά με το χρόνο συμφιλιώνεσαι με αυτό  και συνυπάρχεις.  

Εφυγε τον Αύγουστο του 2017. Εξι χρόνια φέτος. Πέθανε όπως ήθελε. Ελεγε θέλω να φύγω στον ύπνο μου και αυτό έγινε, όπως επιθυμούσε.  

Την άφησα το πρωί να κοιμάται και όταν γύρισα το μεσημέρι, τη βρήκα στην ίδια θέση. Δε ζούσε πια.

«Εν δυνάμει όλοι μπορεί να είμαστε δολοφόνοι»

-Η αύξηση των εγκλημάτων κατά γυναικών έχουν θέσει το αίτημα για την εισαγωγή του όρου γυναικοκτονία στο ποινικό δίκαιο. Τι λέτε για αυτήν την προοπτική;

Όταν πρωτάκουσα τον όρο γυναικοκτονία, αντέδρασα αρνητικά διότι είτε ανδροκτονία, είτε γυναικοκτονία, είτε παιδοκτονία, πρόκειται για ανθρωποκτονία. Κατά συνέπεια ήμουν αρνητικός. Και ακόμα και σήμερα που αποδέχομαι τον όρο δεν πιστεύω πως πρέπει να εισαχθεί σαν όρος στο ποινικό δίκαιο.

Δεν μπορεί να διαφοροποιηθεί η ποινική μεταχείριση της γυναικοκτονίας έναντι άλλων ανθρωποκτονιών.

Η κάθε υπόθεση έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, αυτοτελή φυσιογνωμία και μοναδική κατάληξη. Η κάθε υπόθεση κρίνεται αυτοτελώς.
Εν δυνάμει όλοι μπορεί να είμαστε δολοφόνοι, όλοι μπορούμε να διαπράξουμε το αδίκημα της ανθρωποκτονίας.
Δεν υπάρχουν γενικοί κανόνες, άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου.

«Με ενδιαφέρει ο πολιτισμός στην ολιστική του προσέγγιση»

-Αρχιτεκτονική, θέατρο, σκηνοθεσία. Οι πρώτες σας «αγάπες». Ευοδώθηκαν με κάποιον τρόπο; Ή τις συνέθλιψε το ποινικό δίκαιο;

Ημουν κακός και οκνηρός στα μαθηματικά αλλά προφανώς δεν ήταν τόσο έντονη η επιθυμία μου για την Αρχιτεκτονική. Αλλά ακόμα και σήμερα παρακολουθώ τις τάσεις και την εξέλιξη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής.

Θεωρώ πολύ σωστή τη πρωτοβουλία για Ανώτατη Σχολή Παραστατικής Tέχνης και ελπίζω και Εικαστικής τέχνης

Και η σκηνοθεσία δεν ολοκληρώθηκε, δεν ήταν τόσο ισχυρή η βούληση μου. Ηταν αγάπες, ενδιαφέροντα που παρέμειναν σε όλη μου τη ζωή αλλά ποτέ δεν έφτασαν σε οριακή και αναμφισβήτητη επιθυμία ώστε να τα πραγματοποιήσω. Με κέρδισε η ποινική δικηγορία. Από την άλλη έχω μετανιώσει. Θα μπορούσα να έχω απασχοληθεί περισσότερο με τα πολιτιστικά θέματα που πάντοτε με ενδιέφεραν.

Αν ο Πρόεδρος κόμματος μου έδινε υπουργείο και μπορούσα να επιλέξω θα επέλεγα το υπουργείο πολιτισμού και μόνο. Όχι το δικαιοσύνης. Επιτυχής η επιλογή του Μητσοτάκη στο πρόσωπο της Μενδώνη.

Και εδώ που τα λέμε η πολιτιστική μου πλευρά εκφράστηκε και στη δικηγορία. Οι πρώτοι – πρώτοι πελάτες μου, όταν βγήκα από το πανεπιστήμιο, ήταν οι φίλοι μου. Υπήρξα νομικός σύμβουλος, όχι σε ποινικές υποθέσεις, του Μάνου Χαζηδάκη, της Μελίνας Μερκούρη, του Τάκη Χορν.

Με ενδιαφέρει ο πολιτισμός στην ολιστική του προσέγγιση. Θεωρώ πολύ σωστή τη πρωτοβουλία για Ανώτατη Σχολή Παραστατικής Tέχνης και ελπίζω και Εικαστικής τέχνης.

-Άρα βρίσκεται δίκαιο το πάγιο αίτημα των καλλιτεχνών που εδώ και χρόνια το διατυπώνουν και τις τελευταίες ημέρες μπήκε στο επίκεντρο των διεκδικήσεών τους;

Ναι, θεωρώ πως πολύ σωστά το ενέταξαν στα αιτήματά τους και νομίζω πως, αν δεν κάνω λάθος, και ο Πρωθυπουργός δεν είναι αρνητικός σε μια τέτοια προοπτική.

– Φαντάζει γοητευτικός αλλά και για πολλούς μακρινός αυτός ο συγκερασμός που παντρεύει τόσα πολλά και ενίοτε πολύ διαφορετικά ενδιαφέροντα. Υπάρχει κάποιο μυστικό για αυτό;

Ημιτελές χάρισμα γιατί τελικά αν το αξιολογήσω θα πω ότι επρόκειτο για επιπόλαια προσεγγίσματα. Το ημιτελές χάρισμα προκαλεί θλίψη.-