«Μα αυτός έχει καταβροχθίσει ολόκληρη τη ζωγραφική! Δεν μας μένει τίποτα να κάνουμε…». Αυτά ήταν τα λόγια φίλου ζωγράφου καθώς φεύγαμε πριν μερικά χρόνια από το μουσείο Πικάσο της Βαρκελώνης.
Ήταν πράγματι αδηφάγος, αρκεί να δει κανείς το βλέμμα του.
Πρωτόγονο, αποφασιστικό, γενεσιουργό με μια δόση τρέλας. Ένας καθαρόαιμος εξερευνητής που όμως δεν του αρκούσε η εξερεύνηση. «Εγώ δεν ψάχνω, βρίσκω» διακηρύττει, στοχεύοντας την τέχνη που έχει θεοποιήσει το πείραμα ως αυτοσκοπό.
Ισπανός που είχε κάτι από την ευχέρεια και βιαιότητα του ταυρομάχου.
Εύστοχος σε ό,τι δοκιμάζει, δεν τον ενδιαφέρει το στυλ. Αλλάζει το ύφος και την πλαστική του ανάλογα με το θέμα και το περιεχόμενο. ‘Όμως είναι αναπόφευκτο τελικά να αναγνωρίζεται το έργο του γιατί η προσωπικότητα ακτινοβολεί.
«Η ζωγραφική είναι ανώτερη από μένα» έλεγε, σε αντίθεση με τον σύγχρονο ακαδημαϊκό μοντερνισμό που λέει «η ζωγραφική είμαι εγώ». Είχε ένα ιδανικό για τη τέχνη και ο ίδιος ήταν το μέσο του για να το κατακτήσει. Γι’ αυτό και ο τολμηρότερος των καλλιτεχνών έτρεφε μεγάλο σεβασμό για τους δασκάλους του παρελθόντος. Τους αντέγραψε, τους μελέτησε τους αποδόμησε και τους ξανασύνθεσε από την αρχή για να τους κατανοήσει. Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του αναμετριέται μαζί τους παραλλάσσοντας έργα τους και κάνοντας θεματικές αναφορές. Αποκορύφωμα το 1944, που ζητάει στον διευθυντή του Λούβρου να τοποθετήσει έργα του για λίγο διπλά σε εκείνα του Ντελακρουά και του Ουτσέλο για να δει πως τα δικά του στέκονται δίπλα τους. Γιατί ήξερε πως η τέχνη του ήταν μόνο φαινομενικά πιο εύκολη. Έπρεπε όμως να είναι εξίσου δυνατή.
Δεν ικανοποιούνταν καθόλου εύκολα. Από πολύ μικρός έχοντας κατακτήσει την αλφαβήτα της ζωγραφικής νιώθει πως τα υπάρχοντα πλαίσια στενεύουν τη ματιά του. Θέλει να μπει σε αχαρτογράφητα νερά, να ανακαλύψει την τέχνη για τον εαυτό του. Να απελευθερωθεί από τη ματιά της εποχής του, αλλά και από το βαρύ παρελθόν που καταδυναστεύει τους καλλιτέχνες. Να αφομοιώσει διαφορετικές ματιές, σκοπούς και ύφη, να μπολιάσει τον εαυτό του με ό,τι του αρέσει – από τις αφρικάνικες μάσκες και τον Ραφαήλ μέχρι τα ελληνικά ειδώλια. Να τεντώσει τα χέρια του και να κρατήσει ορθάνοιχτα τα μάτια του για να συλλάβει τη νέα τέχνη, με υλικά από το παρελθόν.
Τα πρώτα έργα του με πόρνες ή με σκηνές νυχτερινής ζωής στο ύφος του Λωτρέκ θα αρκούσαν για την επιτυχία του. Δεν αρκείται σε αυτό όμως. Είναι ένα κύτταρο που θέλει να επεκταθεί, να γνωρίσει. Η επιρροή του Greco τον έκανε να φτιάχνει τυφλούς κοκαλιάρηδες ζητιάνους και μητέρες με παιδιά με εξπρεσιονιστικές παραμορφώσεις σε αποχρώσεις του μπλε. Μετά έκανε ανθρώπους του τσίρκου σε ροζ κλίμακα. Όταν ο Ματίς εισήγαγε τον φωβισμό έκανε και αυτός κάτι ανάλογο με τα τοτέμ . Ο έντονος ρυθμός τους και η τρομακτική ζωτικότητα τους τον επηρέασαν πολύ. Ο κόσμος τότε ξαφνιάστηκε μπροστά στην άγρια ομορφιά αυτών των έργων που η τόλμη τους ξεπερνούσε κάθε μέτρο. Τον ρυθμό αυτό, τον σκληρό και βίαιο τον μετέφερε σε νεκρές φύσεις με γκρίζα χρώματα, όπου τα αντικείμενα υπήρχαν μονο για να δωσουν αφορμή στο ρυθμό του περιγράμματος. Μελετώντας και τα τελευταία εργα του Σεζάν και μένοντας μαζί τότε με τον φίλο του Ζωρζ Μπρακ γεννήθηκε ο κυβισμός. Οι δύο καλλιτέχνες συνειδητοποιούν τωρα ότι το εργο για να είναι ωραιο δεν είναι απαραίτητο να απεικονιζει κατι το συκεκριμενο. Αρκει η αρμονία των χρωμάτων, των τόνων και των γραμμών, η εκφραστικότητα του, το ανάπτυγμα της σύνθεσης, η δύναμη της υποβολής του. Αυτά είναι ικανά να συγκινήσουν και να προσφέρουν μια εικόνα του κόσμου που να μη στηρίζεται κυριαρχικά πια στη μίμηση, αλλά να αφήνει χώρο και στο ασυνείδητο.
Ο Πικάσο υπήρξε ο προφήτης μιας εποχής και ο δάσκαλος του μοντερνισμού. Είναι το σύμβολο εκείνου που δεν γνωρίζει όρια, ο δαιμονικός καλλιτέχνης που εμφανίζεται σπάνια και η δύναμη του εναντιώνεται στο κοινότοπο και στη μονοτονία της ηθικής.
Σήκωσε λίγο το πέπλο και μας έδειξε πως αυτό που κρύβεται από πίσω δεν είναι αυτό που φανταζόμασταν.
Ο Τζουλιάνο Καγκλής είναι ζωγράφος
