30 Mαρτίου 1822. Η Χίος πνίγεται στο αίμα και ο λαός της αφανίζεται.
Εδώ και έναν χρόνο οι Έλληνες έχουν πάρει τα όπλα ενάντια στους Τούρκους. Στις 11 Μαρτίου του 1822 Σαμιώτες επαναστάτες φτάνουν στη Χίο και συνδράμουν στον ξεσηκωμό των ντόπιων.
Οι Τούρκοι κάτοικοι του νησιού κλείνονται στο κάστρο του νησιού και οι έλληνες επαναστάτες το πολιορκούν.
Oι Οθωμανοί όμως δεν έχουν πει την τελευταία τους κουβέντα. Στις 30 Μαρτίου καταφθάνει ο οθωμανικός στόλος και ξεκινάει μια άνευ προηγούμενου σφαγή του ορθόδοξουπληθυσμού του νησιού.
Από τα δραματικά εκείνα γεγονότα έχουν διασωθεί μαρτυρίες αυτόπτων μαρτύρων.
«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 21ης Απριλίου 1991 και η Λίζα Μιχέλη, δημοσιεύουν υλικό από το ημερολόγιο του F. Pasqua που το 1822 είχε τον ρόλο του εκπροσώπου της Ολλανδίας στη Χίο.
Οι αναγραφόμενες ημερομηνίες ακολουθούν το Νέο Ημερολόγιο που είχε ήδη επικρατήσει στη Δυτική Ευρώπη.
Χάρτης της Χίου, 1547
« 1822, Μάρτιος
22. Φυλάκισαν στο Κάστρο ακόμα σαράντα έλληνες άρχοντες. Τώρα είναι συνολικά ογδόντα, ανάμεσά τους ο Δεσπότης και 12 παπάδες. Ο Πασάς έδωσε εντολή να κλείσουν όλα τα μαγαζιά.
23. Σήμερα ξεμπαρκάρησαν στο νησί περίπου 400 Σαμιώτες. Οι Έλληνες τους βοήθησαν να βγουν έξω και οχυρώθηκαν στο λόφο της Τουρλωτής. Τη νύχτα έφεραν κι ένα κανόνι στο λόφο κι έριχναν προς το Κάστρο. Οι Τούρκοι τους απαντούσαν.
24. Οι Έλληνες κατέλαβαν τουρκικά σπίτια και τζαμιά. Έβαλαν φυλακή πολλές ελληνίδες γυναίκες Τούρκων, που είχαν εξισλαμισθεί.
25. Οι Έλληνες πρότειναν στους Τούρκους να κάνουν ανταλλαγή των ομήρων τους με το Δεσπότη. Εκείνοι δε δέχτηκαν.
27. Μια οβίδα έπεσε στο αγγλικό υποπροξενείο. Οι Έλληνες παίρνουν μολύβι από τις στέγες των τζαμιών για να το κάνουν βόλια.
28. Οι Έλληνες έβγαλαν ανακοίνωση ότι οι Ρώσοι κήρυξαν πόλεμο ενάντια στην Τουρκία, για να πάρουν κουράγιο οι επαναστάτες. Ο Σαμιώτης Καπετάν Λογοθέτης δεν είναι σε καλές σχέσεις με τον κύριο Αντώνιο Μπουρνιά, που είναι ένας απ’ τους ηγέτες των Χιωτών. Ο Ολλανδός υποπρόξενος έφυγε στην εξοχή.
30. Οι Έλληνες φυλακίζουν τους καθολικούς. Τους κατηγορούν ότι είναι σπιούνοι των Τούρκων. Τους κάνουν τη ζωή δύσκολη. Θέλουν να τους κάνουν να πάρουν κι αυτοί τα όπλα ενάντια στους Τούρκους.
Λυκούργος Λογοθέτης, πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης της σαμιακής επανάστασης του 1821
Διχασμός
1822, Απρίλιος
3. Οι Έλληνες χωρίστηκαν στα δυο. Η μια πλευρά θέλει για αρχηγό τον Μπουρνιά κι η άλλη το Λογοθέτη. Οι περισσότεροι είναι με το μέρος του Λογοθέτη.
4. Από τον Τσεσμέ έφτασαν 160 άνδρες για ενίσχυση του Κάστρου.
5. Σήμερα ο Καπετάν Λογοθέτης έκανε πολεμικό συμβούλιο στο οποίο παραβρέθηκε κι ο πρόξενος της Δανίας. Έδειξε τις επιστολές που του έδωσε ο Υψηλάντης, διατάζοντάς τον νάρθει στη Χίο και να την ελευθερώσει. Αποφασίστηκε έτσι ότι πρέπει να είναι αρχηγός ο Λογοθέτης.
6. Οι βόμβες καταστρέφουν σπίτια.
8. Σήμερα ήρθε ένα γαλλικό καράβι για να παραλάβει τις καθολικές οικογένειες. Φαίνεται πως μαζί θα φύγει κι ο υποπρόξενος της Γαλλίας για τη Σμύρνη.
Λεπτομέρεια από τον πίνακα του Ντελακρουά
Η σφαγή ξεκινά
11. Σήμερα το πρωί ακούσαμε πως φάνηκε ο Οθωμανικός Στόλος. Είναι συνολικά 40 καράβια. Τη νύχτα είδαμε μια μεγάλη φωτιά στην πόλη. Οι Τούρκοι βγήκαν απ’ το Κάστρο μόλις είδαν το στόλο. Άρχισαν να σκοτώνουν και να καίνε ό,τι έβρισκαν μπροστά τους. Οι Έλληνες καταφεύγουν στα βουνά.
13. Άλλο δε βλέπεις παρά φωτιά, ερείπια και βάρκες γεμάτες αιχμαλώτους, βόδια, κατσίκες και μουλάρια. Ένα αγγλικό πλοίο άρχισε να μεταφέρει τις καθολικές οικογένειες.
14. Ο Καπετάν Πασάς είπε στον άγγλο πρόξενο να πάει στα χωριά, επειδή οι Έλληνες τον ξέρουν, και να τους πει να γυρίσουν πίσω κι εκείνος θα τους συγχωρέσει. Ο πρόξενος ζήτησε τη συγχώρηση γραπτή.
16. Ο Καπετάν Πασάς θέλει να συγχωρέσει τους Έλληνες αλλά ο Πασάς του Κάστρου δε συμφωνεί: Αυτός θέλει να τους εξολοθρεύσει όλους.
19. Καινούργιες ορδές έρχονται απ’ την Ανατολή βάζουν φωτιές κάθε μέρα. Η καθολική εκκλησία λεηλατήθηκε.
23. Σήμερα πληροφορηθήκαμε την ολική καταστροφή της πόλης. Τα πτώματα στοιβάζονται στους δρόμους – πτώματα ανθρώπων και ζώων. Το σπίτι του δανού προξένου λεηλατήθηκε, παρά τη σημαία του.
27. Οι Τούρκοι βασανίζουν τους αιχμαλώτους για να μαρτυρήσουν πού έχουν κρύψει τα πολύτιμά τους αντικείμενα. Έτσι βρίσκουν πολλά ασημικά και κοσμήματα θαμμένα στις αυλές και τους κήπους της πόλης.
Μάιος
5. Οι άτακτοι γκρινιάζουν, δεν είναι ευχαριστημένοι. Έβγαλαν απ’ τη φυλακή το Δεσπότη και τους άλλους φυλακισμένους, τους έγδυσαν, τους έδεσαν μεταξύ τους σαν αρνιά – και τους κρέμασαν.
6. Στα προξενεία υπάρχουν πολλοί πρόσφυγες. Ο Πασάς έδωσε διαταγή στους Εβραίους να κατεβάσουν απ’ την κρεμάλα τους απαγχονισμένους.
8. Η πόλη δεν γνωρίζεται πια. Οι εξοχές είναι το έλεος των κατσικιών και των γαϊδάρων, που καταστρέφουν όλα τα φυτά και τα δέντρα.
22. Η φωτιά, οι αρπαγές, η τυραννία, συνεχίζονται.
30. Καίνε τις ελιές, τις λεμονιές, καίνε τα ήδη καμένα σπίτια.
Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα.
Η εκδίκηση του Κανάρη
31. Στις 9 ακούσαμε κανονιές και, με το φως του φεγγαριού, είδαμε 14 ελληνικά πλοία να μπαίνουν απ’ το Στενό. Μετά τις 10 τη νύχτα παρακολουθήσαμε ένα είδος ναυμαχίας.
Ξαφνικά πήρε φωτιά ένα τουρκικό καράβι. Ενώ καιγόταν άρχισαν να πέφτουν απάνω του πολλές μπάλες κανονιών.
Ύστερα τα ελληνικά καράβια άρχισαν να φεύγουν προς το Στενό – απ’ όπου είχαν έρθει. Εκείνη την ώρα φυσούσε ένας ελαφρός βορειοανατολικός άνεμος…»
Ο αριθμός των θυμάτων
Ο Βαχήτ Πασάς στα «Πολιτικά Απομνημονεύματά» αναφέρει για τα θύματα.
«Των μεν προϊσταμένων ιερέων, επισήμων και άλλων ανταρτών, κεφαλαί 1.109. Τελειωθέντων εν στόματι μαχαίρας 25.000. Σκλαβωθέντων παίδων και κορών 5.000. Ο δε μεγαλειότατος ημών Σουλτάνος κατά τούτο μόνον εζημιώθη: προ της συμπλοκής εν Χίω εμετρώντο 41.000 κεφαλαί τριών κλάσεων, πληρώνουσαι κεφαλικόν φόρον – και ο φόρος ούτος εζημιώθη επαισθητώς…».
