Η Παγκόσμια Ημέρα Κατά του Ρατσισμού, που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 21 Μαρτίου, καθιερώθηκε από τη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) έχωντας μία τραγική αφορμή.
Έξι χρόνια πριν την καθιέρωσή της, στις 21 Μαρτίου 1960, 69 μαύροι πολίτες της Νότιας Αφρικής σκοτώθηκαν στην μικρή πόλη Σάρπβιλ, ταπό αστυνομικά πυρά, κατά τη διάρκεια διαδήλωσης ενάντια στους ρατσιστικούς νόμους του Απαρτχάιντ.
Το απαρτχάιντ
Ο όρος απαρτχάιντ, στη γλώσσα Aφρικάανς και τα ολλανδικά σημαίνει διαχωρισμός και αφορούσε ένα βάναυσο σύστημα περιορισμού των δικαιωμάτων των μαύρων κατοίκων που εφάρμοσαν οι λευκές κυβερνήσεις της Νότιας Αφρικής από το 1948 ως και την επίσημη κατάργησή του στις 30 Ιουνίου του 1991.
Σύμφωνα με το σύστημα αυτό, ο πληθυσμός της χώρας, χωρίστηκε σε λευκούς, ασιάτες, μιγάδες και μαύρους.
Κύρια χαρακτηριστικά του απαρτχάιντ ήταν η προστασία της καθημερινής ζωής των Λευκών από την οποιαδήποτε επαφή και συναναστροφή τους με μη-λευκούς αλλά και η διοικητική διαίρεση της χώρας σε συγκεκριμένες ζώνες με βάση φυλετικά κριτήρια.
Χιλιάδες μαύρων νοτιοαφρικανών υποχρεώθηκαν να ζήσουν εγκλωβισμένοι σε περιορισμένες περιοχές με ελάχιστες δυνατότητες εξασφάλισης αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης.
Πινακίδα της περιόδου του απαρτχάιντ: «Αυτές οι δημόσιες εγκαταστάσεις προορίζονται για αποκλειστική χρήση από λευκούς»
Η σφαγή της Σάρπβιλ
Ήδη από το 1952, οι Νοτιοαφρικανικές Αρχές είχαν επιβάλλει τους λεγόμενους «pass laws» (νόμοι για το πάσο). Σύμφωνα με τη ρατσιστική αυτή νομοθεσία, οι μαύροι κάτοικοι της Νότιας Αφρικής προκειμένου να μπορούν να κυκλοφορούν στον δρόμο, θα έπρεπε να έχουν πάντοτε μαζί τους, ένα είδους διαβατηρίου που περιείχε λεπτομερέστατη καταγραφή των προσωπικών τους στοιχείων.
Τον Μάρτιο του 1960, και καθώς η καταπίεση των μαύρων αυξανόταν ραγδαία, οι αφρικανικές οργανώσεις, Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) και Παναφρικανικό Κογκρέσο (PAC) που μάχονταν για τα δικαιώματα των μαύρων στη Νότια Αφρική, οργάνωσαν διαδηλώσεις και πορείες διαμαρτυρίας.
Ένα από τα κεντρικότερα αιτήματα της περιόδου εκείνης ήταν και η κατάργηση των «pass laws» και η εκστρατεία ονομάστηκε «antipass campaign». Το PAC προγραμμάτισε ειρηνική πορεία διαμαρτυρίας για τις 21 Μαρτίου 1960, καλώντας τους μαύρους συμμετέχοντες να αφήσουν σπίτι τους τα πάσα τους και να συγκεντρωθούν έξω από αστυνομικά τμήματα, θέτοντας εαυτούς στη διάθεσή των αρχών.
Απώτερος στόχος του τρόπου αυτού διαμαρτυρίας ήταν να συλληφθούν τόσοι πολλοί μαύροι, ώστε ο συνωστισμός τους στα κρατητήρια να παραλύσει το σύστημα.
Η διαμαρτυρία όμως στο Σάρπβιλ εξελίχθηκε σε σφαγή. Οι ζωές των μαύρων άξιζαν τόσο λίγο για τις αστυνομικές αρχές, που οι άνδρες του τοπικού αστυνομικού τμήματος, όταν η ένταση αυξήθηκε, δεν δίστασαν να ανοίξουν πυρ κατά του πλήθους.
Εξήντα εννέα άνθρωποι έπεσαν νεκροί και 180 τραυματίστηκαν.
Oι τάφοι των 69 νεκρών
Μετά τη σφαγή
Η σφαγή του Σάρπβιλ, σόκαρε τη διεθνή κοινή γνώμη κάνοντάς την να δει με μεγαλύτερο ενδιαφέρον, το θέμα του ρατσισμού στη Νότια Αφρική. Δυστυχώς όμως όχι με τρόπο τόσο δυναμικό ώστε να δοθεί άμεσα και η οριστική λύση.
Μάλιστα, το 1961, ως απάντηση στη Σφαγή του Σάρπβιλ, το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο, που έχει εν τω μεταξύ τεθεί υπό απαγόρευση, ιδρύει παραστρατιωτική οργάνωση με το όνομα το «Δόρυ του Έθνους» και ξεκινάει την ένοπλη δράση έναντια στην Νοτιοαφρικανική κυβέρνηση.
Η Νότιος Αφρική βρέθηκε, λόγω του απαρτχάιντ, και του ρατσισμού των λευκών κατά των μαύρων στη δίνη αποτρόπαιων πράξεων και συγκρούσεων.
Από τη μία το Νοτιοαφρικανικό κράτος δολοφονούσε, βασάνιζε και υποχρέωνε τους μαύρους κατοίκους να ζουν σε άθλιες συνθήκες και από την άλλη, το «Δόρυ του Έθνους» προχωρούσε σε δολοφονικές επιθέσεις αντεκδίκησης. Στόχοι του, μάλιστα, ορισμένες φορές, δεν ήταν μόνο οι στρατιωτικές και αστυνομικές αρχές αλλά και λευκοί πολίτες.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 15.12.1985, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Όπως αναφέρει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 15ης Σεπτεμβρίου 1985 «η νέα γενιά [μαύρων επαναστατών] γεννήθηκε μετά το Σάρπβιλ.
»Βλέποντας τους σκυθρωπούς γονείς του να υποτάσσονται στη μοίρα της, οι νεαροί μαύροι αποφάσισαν να μην ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο. Όπως είπε ένας νεαρός:
“Κοιτάς τον πατέρα σου και βλέπεις ένα καταβεβλημένο άτομο χωρίς ελπίδα. Και η εντύπωση αυτή θέτει τα θεμέλια της επανάστασης”.
Ο Νέλσον Μαντέλα
Το 1962 ο Νέλσον Μαντέλα, ηγετικό στέλεχος του ANC, συλλαμβάνεται και δύο χρόνια μετά καταδικάζεται σε ισόβια κάθειρξη. Φυλακισμένος σχεδόν για τρεις δεκαετίες ο Μαντέλα δεν σταμάτησε να μάχεται ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις. Η δράση του, σε συνδυασμό με την ολοένα και πιο βίαιη στάση της νοτιοαφρικανικής κυβέρνησης θα προκαλέσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον.
Τελικά, τον Φεβρουάριο του 1990, ο Πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, Φρεντερίκ ντε Κλερκ, αίρει την απαγόρευση του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου ενώ ύστερα από 27 χρόνια στη φυλακή, ο Νέλσον Μαντέλα απελευθερώνεται.
Φρεντερικ Ντε Κλερκ, Νέλσον Μαντέλα, Νταβος, 1992
Στις 10 Μαΐου 1994 γίνονται οι πρώτες εκλογές στις οποίες έχουν δικαίωμα ψήφου και οι μαύροι πολίτες, ο Νέλσον Μαντέλα εκλέγεται νέος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής και γίνεται ο πρώτος μαύρος πρόεδρος στην ιστορία της χώρας.
Ο Νέλσον Μαντέλα δεν κατάφερε μόνο να οδηγήσει το Απαρτχάιντ, στο τέλος του, κατάφερε και κάτι…ακόμα δυσκολότερο: να ενώσει τη χώρα του και τον λαό του ύστερα από αιώνες αιματοχυσίας. Toν Απρίλιο του 1964, κατά τη διάρκεια της δίκης που θα τον οδηγούσε στη φυλακή για 27 χρόνια, είχε δηλώσει:
« Έχω αγωνιστεί κατά της λευκής κυριαρχίας και έχω αγωνιστεί κατά της μαύρης κυριαρχίας. Προστατεύω το ιδανικό μιας δημοκρατικής και ελεύθερης κοινωνίας στην οποία όλοι οι άνθρωποι θα ζουν μαζί αρμονικά και με ίσες ευκαιρίες. Είναι ένα ιδανικό που ελπίζω να ζήσω για να το πετύχω, αλλά αν χρειαστεί, είναι ένα ιδανικό για το οποίο είμαι προετοιμασμένος να πεθάνω»
Ο Νέλσον Μαντέλα έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 95 ετών, στις 5 Δεκεμβρίου 2013.
