Άγγελος Σικελιανός: Ο ιερός βράχος της ελληνικής ποίησης

Εβδομήντα δύο χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τον θάνατο του Άγγελου Σικελιανού, ενός από τους σπουδαιότερους ποιητές που «γέννησε» η ελληνική λογοτεχνία.

Όσα γράφτηκαν για τον ποιητή την επομένη του θανάτου του, από το ίδιο «ΤΟ ΒΗΜΑ» καθώς και από σπουδαίες προσωπικότητες του πνεύματος, δείχνουν το μέγεθος του Σικελιανού.

Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 20^ης Ιουνίου 1951:

«Η Ελλάς, όλη η Ελλάς, με ό,τι την εκφράζει πιο βαθειά και με ό,τι καθορίζει την αιωνία πνευματική της υπόστασι, πενθεί από χθες το θάνατο του μεγαλύτερου ποιητή της. Του μεγαλυτέρου, όχι μέσα στις αναλογίες που προσφέρει η σύγχρονη ποίησις.

»Γιατί ο Σικελιανός δεν χωρεί εις τα πλαίσια των εκτιμήσεων που χρησιμοποιεί συνήθως η κριτική, προκειμένου να αξιολογήση τους δημιουργούς των ποιητικών έργων.

»Δεν είναι απλώς ένας ποιητής καλλίτερος, ή πολύ καλλίτερος από ωρισμένους άλλους ποιητάς της εποχής του. Είναι ο ποιητής, ο ακέραιος, ο απόλυτος, με την καθολική του σημασία (…)

»Ο Σικελιανός είναι η ποίησις μ’ όλο το δονούμενο μυστήριό της. Για τούτο η εμφανίσίς του στα Ελληνικά γράμματα κατά την πρώτη δεκαετηρίδα του Εικοστού Αιώνος, είχε κάτι το αποκαλυπτικό.

»Ερχότανε σαν να ανεμένετο από όλα τα πνευματικά αστάθμητα αυτού του τόπου.

Η αιωνιότητα της πνευματικής προφοράς

Στις 22 Ιουνίου 1956 γράφει ο Κ. Θ. Δημαράς:

«Άπρεπο θα είταν αν κλαίγαμε την φθορά της ύλης, ξεχνώντας την αιωνιότητα, όχι καν της ψυχής, αλλ’ ας είναι και μόνο της πνευματικής προσφοράς.

»Γράφω λίγες ώρες ύστερα από την κηδεία του, κι όμως καμμία λύπη (…)  πονώ που εχάσαμε την ανθρώπινη, την τόσο ανθρώπινη, παρουσία, σκέπτομαι επίσης ότι θα μπορούσε να μας είχε δώσει, από δω κι εμπρός άλλα δημιουργήματα η γόνιμη ψυχή του, αλλά στ’ αλήθεια, για λύπη, για συντριβή δεν μπορώ να μιλήσω.  (…)

»Ασύγκριτα περισσότερα μού εκόστιζε, τα τελευταία χρόνια, κάθε φορά που συναντούσε γύρω του από την πολιτεία ή από τους ανθρώπους όσοι θα έπρεπε να τον κατανοούν, την εχθρότητα ή την αδιαφορία, αυτός που περισσότερο από τον καθένα είχε την αίσθηση και την ανάγκη της στοργής.

Με το αίμα της καρδιάς

Σαν να συμπληρώνει τον Κ. Θ. Δημαρά, ο Ευάγγελος Παπανούτσος γράφει στις 28 Ιουνίου 1956:

«Τώρα που έφυγε από κοντά μας ο Άγγελος Σικελιανός, θα τον καταλάβωμε και θα τον εκτιμήσωμε καλύτερα.

»Όταν μπαίνει ο θάνατος στη μέση, ο άνθρωπος που χάνουμε μετατοπίζεται αμέσως σ’ ένα άλλο επίπεδο και τότε δημιουργείται η απόσταση που επιτρέπει να τον ιδούμε στις μεγάλες του γραμμές και να υπολογίσωμε τις πραγματικές διαστάσεις του με περισσότερη κατανόηση και αντικειμενικότητα. (…)

»Ο Νίτσε έλεγε ότι τα μεγάλα έργα γράφονται όχι με μελάνι, αλλά με το αίμα της καρδιάς. Έτσι έγραψε και στο δικό του ο Σικελιανός: με της καρδιάς του το αίμα. Αίμα αψύ, εκρηκτικό, φουρτονιασμένο πάντα, που σπίθιζε από φλογερή δίψα ζωής. Αίμα μιας καρδιάς που δεν έπαλλε, αλλά μούγκριζε και βροντούσε. Διονυσιακός έως τις τελευταίες, τις λεπτότατες ίνες του, αυτός ο απολλώνειος στη μορφή γόνος του αρχοντικού Ιονίου επέρασε τη ζωή του σαν ένα ιερό όργιο, “μεθύων”.

»Δύο είναι, νομίζω, τα κύρια γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν και τον άνθρωπο Σικελιανό και το ποιητικό έργο του: η ευφορία και η ένταση».

Ο Σικελιανός στη σύγχρονη εποχή

Στις 24 Ιουνίου 2001, με τη συμπλήρωση 50 χρόνων ο Eρατοσθένης Γ. Kαψωμένος, όμοτιμος, σήμερα,  Nέας Eλληνικής Φιλολογίας και Θεωρίας της Λογοτεχνίας στο Tμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Iωαννίνων και τέως Κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής,  επιχειρεί μια αποτίμηση του έργου του Άγγελου Σικελιανού:

«Πώς αποτιμάται σήμερα ο ποιητής Αγγελος Σικελιανός, μισόν αιώνα μετά το θάνατό του; Οσοι μελετούμε ακόμα το έργο του υποστηρίζομε ότι ο Σικελιανός αντιπροσωπεύει ένα από τα μεγαλύτερα πνευματικά κεφάλαια του νέου ελληνισμού.

»Πώς γίνεται ωστόσο, “ο άρχοντας της λαλιάς μας”, όπως τον αποκάλεσε ο Σεφέρης, να μην έχει τη θέση που του ανήκει στη νεοελληνική σκέψη, στη νεοελληνική παιδεία, στα ενδιαφέροντα του μέσου αναγνώστη;

»Φταίνε οι νοσηρότητες της ελληνικής πνευματικής αγοράς; φταίει το γεγονός ότι ο στοχασμός και ο λόγος του ποιητή προπορεύονταν σε μεγάλη απόσταση από την εποχή του και από τις αντιληπτικές δυνατότητες της συγκαιρινής του κριτικής;

»Ενα είναι βέβαιο. Μέσα στις ιστορικές συγκυρίες που ορίζουν την αρχή της νέας χιλιετίας, το πνευματικό έργο και η δράση του Σικελιανού αποχτούν μια νέα επικαιρότητα, που συναρτάται με ζωτικά προβλήματα και αιτήματα της εποχής μας. Η σημερινή επικαιρότητα του Σικελιανού συνοψίζεται σε τρία σημεία:

»α. Ο Αγγελος Σικελιανός είναι ο πρώτος Ελληνας στοχαστής που σε μια περίοδο που η ιδέα της εθνότητας ήταν ιδεολογικά ατράνταχτη, αντιμετώπισε θεωρητικά την προοπτική μιας παγκόσμιας κοινωνίας, με στόχο βέβαια την απελευθέρωση και όχι την υποδούλωση των λαών· και γι’ αυτό βασισμένης όχι στους στρατιωτικούς συνασπισμούς αλλά στους πολιτισμικούς θεσμούς.

»β. Πριν ακόμα υπάρξει υποψία διαταραχής στην οικολογική ισορροπία του πλανήτη, ο Σικελιανός επεσήμαινε, σε όλους τους τόνους, τις ολέθριες συνέπειες από τη μονομερή ανάπτυξη του βιομηχανικού και τεχνικού πολιτισμού και διακήρυττε την αναγκαιότητα ενός πολιτισμού εναρμονισμένου με τη φύση και τις ζωικές αξίες.

»γ. Τη στιγμή που ο δυτικός ρασιοναλισμός θριάμβευε μέσω της διάδοσης και επικράτησης των υλιστικών του προεκτάσεων, ο Σικελιανός μιλούσε για το “αναπαλλοτρίωτο θρησκευτικό κεφάλαιο του ανθρώπου” και για τη σκοπιμότητα μιας σύνθεσης μυστικισμού και ορθολογισμού, που να διασώζει την ψυχοσωματική ενότητα της ανθρώπινης ύπαρξης».