Περισσότερες από 190 χώρες έχουν καταλήξει σε μια συμφωνία ορόσημο για την προστασία της βιοποικιλότητας των ωκεανών του κόσμου, συμφωνώντας για πρώτη φορά σε ένα κοινό πλαίσιο για τη δημιουργία νέων προστατευόμενων περιοχών στα διεθνή ύδατα.
Η συνθήκη, το κείμενο της οποίας οριστικοποιήθηκε στα κεντρικά γραφεία των Ηνωμένων Εθνών μετά από χρόνια διακοπής συνομιλιών, θα βοηθήσει στη διαφύλαξη της ανοιχτής θάλασσας, η οποία βρίσκεται πέρα από τα εθνικά σύνορα και αποτελεί τα δύο τρίτα της επιφάνειας του ωκεανού της Γης. Τα κράτη μέλη προσπαθούν να συμφωνήσουν για την πολυαναμενόμενη συνθήκη εδώ και σχεδόν 20 χρόνια.
Βέβαια, παρά το γεγονός ότι τα μέλη του ΟΗΕ συμφώνησαν σε μια τελική έκδοση του κειμένου, αναμένεται να περάσουν χρόνια για να εγκριθεί επίσημα η συνθήκη και να τεθεί σε ισχύ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ειδικότερα, συχνά καθυστερούν να επικυρώσουν τις περιβαλλοντικές συνθήκες — και συχνά απλά αρνούνται να τις εγκρίνουν.
Μόλις όμως η συνθήκη τεθεί σε ισχύ, τα έθνη μπορούν να αρχίσουν να προτείνουν τη δημιουργία νέων περιοχών θαλάσσιας προστασίας.
Πράγμα απαραίτητο, αφού τα διεθνή ύδατα σήμερα είναι μια «Άγρια Δύση», με ελάχιστη έως καθόλου αστυνόμευση. Η παράνομη αλιεία είναι αχαλίνωτη και ορισμένα σκάφη χρησιμοποιούν ακόμη και σκλάβους.
Ταυτόχρονα, η συνθήκη είναι αναγκαία για τη διατήρηση της ανοιχτής θάλασσας καθώς αυξάνονται οι πιέσεις στους ωκεανούς του κόσμου.
Η κλιματική αλλαγή κάνει τους ωκεανούς λιγότερο φιλόξενους για πολλά είδη, αυξάνοντας τις θερμοκρασίες των υδάτων και κάνοντας τις θάλασσες πιο όξινες. Το παγκόσμιο εμπόριο συνεπάγεται περισσότερα πλοία που μπορούν να χτυπήσουν φάλαινες και άλλα ζώα κοντά στην επιφάνεια. Πολύ βαθύτερα κάτω από το νερό, η ανάγκη για ορυκτά που οδηγούν το διεθνές εμπόριο ωθεί τις εταιρείες σε εξορύξεις στον πυθμένα της θάλασσας. Επιπλέον, η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων των ωκεανών μειώνει την ικανότητά τους να απορροφούν άνθρακα και συμβάλλουν στον έλεγχο της κλιματικής αλλαγής.
Πώς θα λειτουργεί η συνθήκη των ωκεανών;
Η νομική αρχή μιας χώρας εκτείνεται γενικά 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές της. Μετά από αυτά είναι η ανοιχτή θάλασσα, όπου κανένα έθνος δεν είναι επικεφαλής.
Η νέα συμφωνία δεν θα δημιουργήσει αυτόματα νέες περιοχές θαλάσσιας προστασίας στην ανοιχτή θάλασσα, αλλά δημιουργεί έναν μηχανισμό ώστε τα έθνη να αρχίσουν να τις ορίζουν σε διεθνή ύδατα για πρώτη φορά. Αυτή η ικανότητα είναι ζωτικής σημασίας για την επιβολή των υποσχέσεων που δόθηκαν στην περσινή σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ για τη βιοποικιλότητα, COP15, όπου οι εκπρόσωποι υποσχέθηκαν να προστατεύσουν σχεδόν το ένα τρίτο της γης και των ωκεανών μέχρι το 2030 ως καταφύγιο για τα εναπομείναντα άγρια φυτά και ζώα του πλανήτη.
Η συνθήκη για την ανοικτή θάλασσα διευκολύνει την επίτευξη αυτού του στόχου, καθώς επιτρέπει σε τεράστιες περιοχές ευάλωτων θαλάσσιων οικοσυστημάτων στα διεθνή ύδατα να υπόκεινται σε προστασία. Θα προσφέρει επίσης προστασία για εκατομμύρια οργανισμούς που κατοικούν στην ανοιχτή θάλασσα – τον μεγαλύτερο φυσικό βιότοπο της Γης.
Πώς ωφελεί ο διαχωρισμός;
Η νέα συμφωνία είναι η πρώτη του είδους της για την προστασία των ωκεανών από το 1982, όταν και εγκρίθηκε η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία θεσπίζει ένα ενιαίο σύνολο κανόνων που διέπουν τους ωκεανούς του κόσμου και τους πόρους τους.
Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στις διαπραγματεύσεις μεταξύ πλούσιων και φτωχών εθνών ήταν ο καθορισμός του ποιος θα επωφεληθεί οικονομικά από τις ανακαλύψεις που γίνονται στην ανοιχτή θάλασσα.
Ποιος επωφελείται, για παράδειγμα, όταν οι επιστήμονες βρίσκουν μια ένωση σε ένα θαλάσσιο πλάσμα που θεραπεύει μια ασθένεια στους ανθρώπους; Όπως όταν το 2010 η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων ενέκρινε τη χρήση ενός φαρμάκου για την καταπολέμηση του καρκίνου που προέρχεται από ένα θαλάσσιο σφουγγάρι.
«Οι αναπτυσσόμενες χώρες συνήθως δεν έχουν την τεχνολογία, την πρόσβαση και τους πόρους για να κάνουν έρευνα στην ανοιχτή θάλασσα», δήλωσε η Λιζ Κάραν, διευθύντρια διακυβέρνησης ωκεανών στο Pew Charitable Trusts.
Τελικά, οι ανεπτυγμένες χώρες συμφώνησαν να μοιραστούν μερικά από αυτά τα κέρδη με τις αναπτυσσόμενες, είπε η Κάραν.
Τι γίνεται με την κλιματική αλλαγή;
Αν και ο κύριος στόχος της συνθήκης είναι η προστασία της ζωής των θαλασσών της Γης, θα συνεισφέρει επίσης στις προσπάθειες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature το 2021 πρότεινε ότι η προστασία των θαλασσών όχι μόνο θα υποστήριζαν τη θαλάσσια βιοποικιλότητα, αλλά θα ενίσχυαν επίσης την ποσότητα άνθρακα που απορροφάται από τον ωκεανό.
«Ο ωκεανός είναι επίση ο μεγαλύτερος σύμμαχός μας στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής», δήλωσε η Ρεμπέκα Χάμπαρντ, η διευθύντρια της κοινοπραξίας μη κυβερνητικών οργανώσεων της Συμμαχίας Υψηλής Θάλασσας που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις στην Washington Post. «Έχουμε έναν υποβαθμισμένο ωκεανό στα χέρια μας, αλλά έχει μια εκπληκτική ικανότητα να αποκαθίσταται», συμπλήρωσε.
