Στις 30 Νοεμβρίου του περασμένου έτους μια εταιρεία τεχνητής νοημοσύνης γνωστή ως OpenAI, παρουσίασε ένα νέο πρόγραμμα αυτόματης συνομιλίας (chatbot), με τίτλο ChatGPT. Μέσα σε μόλις πέντε ημέρες ένα εκατομμύριο άνθρωποι απ’όλο τον κόσμο το είχαν χρησιμοποιήσει. Πληκτρολογώντας την ερώτηση τους στην αντίστοιχη ιστοσελίδα, έλαβαν απαντήσεις από το ChatGPT για οποιαδήποτε ερώτημα, σαν ν ’απαντά ένας άνθρωπος.
Αν αυτό ακούγεται υπερβολικό, είναι γιατί οι δυνατότητες του προγράμματος είναι πολύ μεγάλες. Στην αρχαία Ελλάδα, οι θεοί είχαν ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά. Στη σύγχρονη εποχή της επανάστασης στην τεχνητή νοημοσύνη, οι υπολογιστές και τα προγράμματα αποκτούν τέτοια χαρακτηριστικά.
Όποιος αναγνώστης θα το ήθελε, μπορεί με μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα του ChatGPT να το δοκιμάσει και να δει τα χαρακτηριστικά αυτά ιδίοις όμμασι. Πέρα από ερωτήσεις, μπορεί να εκφράσει τις απόψεις του και με βάση αυτές να μπει σε μια κουβέντα, σαν να συνομιλεί με κάποιον παντογνώστη. Χωρίς κόστος, άμεσα, να μάθει για τα πάντα, από πολιτική και τις απόψεις διαφόρων κομμάτων, μέχρι συνταγές μαγειρικής και συμβουλές για επενδύσεις. Ή ακόμα να πάρει ιδέες για αστεία και να γράψει εργασίες για το πανεπιστήμιο.
Το ChatGPT έχει εκπαιδευθεί με βάση ένα αχανή, τεράστιο όγκο δεδομένων που έχουν αντληθεί από το διαδίκτυο και άλλες βάσεις δεδομένων. Πολύ μεγαλύτερο και εκτενέστερο απ’ οτιδήποτε είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν. Έχει επίσης εκπαιδευτεί από ανθρώπους. Πριν δοθεί προς χρήση στο ευρύ κοινό, άνθρωποι διάβασαν τις απαντήσεις που έδινε και το βοήθησαν να μάθει ποιες ήταν οι σωστές.
Η εκπαίδευση του προγράμματος έγκειτο στο να μαθαίνει ποια λέξη ήταν πιθανό να έπεται με βάση τη γνώση των λέξεων που προηγήθηκαν. Αυτό προσομοιάζει σε κάποιο βαθμό στο πως τα νήπια μαθαίνουν μια ανθρώπινη γλώσσα. Σύμφωνα με πορίσματα της εξελικτικής ψυχολογίας, τα νήπια μαθαίνουν πόσο συχνά ένα γράμμα, μια συλλαβή ή μια λέξη ακούγεται στο περιβάλλον τους. Με άλλα λόγια, μαθαίνουν την πιθανότητα δυο λέξεις να γειτνιάζουν με βάση όσα ακούν από τη μητέρα ή τον πατέρα τους. Μπορεί λοιπόν κάποιος να φανταστεί ότι το ChatGPT κάνει κάτι παρόμοιο, με τη διαφορά ότι έχει διαβάσει ένα τεράστιο όγκο κειμένων, περισσότερων και απ’ όσα υπάρχουν στο διαδίκτυο, κάτι που προφανώς κανένας άνθρωπος δε θα μπορούσε ποτέ να κάνει.
Πέρα από το να δοκιμάσει το πρόγραμμα, όποιος αναγνώστης θα ήθελε μπορεί εύκολα με μια αναζήτηση στο διαδίκτυο, να βρει συνεντεύξεις του στις οποίες καταπιάνεται με φιλοσοφικά και υπαρξιακά ερωτήματα. Όσο και αν ακούγεται απίστευτο, το πρόγραμμα δίνει ανθρωπομορφικές απαντήσεις σε θέματα όπως οι εκτρώσεις, η ύπαρξη του Θεού ή η σημασία της ηθικής. Με την ίδια ευκολία, βέβαια, μπορεί κάποιος να βρει στο διαδίκτυο και περιπτώσεις που το πρόγραμμα κάνει παιδαριώδη λάθη ή δίνει παράλογες απαντήσεις. Για το λόγο αυτό και η εταιρεία που το ανέπτυξε έχει βάλει μια προειδοποίηση την οποία ο χρήστης βλέπει πριν το ρωτήσει, που λέει ότι η εγκυρότητα της απάντησης δεν είναι βέβαιη και ότι ενδέχεται να είναι λανθασμένη, παραπλανητική, προσβλητική ή μεροληπτική. Οι αδυναμίες αυτές έχουν οδηγήσει κάποιους επιστήμονες στο να αμφιβάλλουν για το αν, ακόμα και όταν δίνει αληθοφανείς απαντήσεις, το πρόγραμμα όντως κατανοεί την ουσία τους, όπως ένας άνθρωπος την κατανοεί. Τούτο διότι η κατανόηση περιλαμβάνει την ικανότητα αφαιρετικής σκέψης, τη διαίσθηση, τη φαντασία και άλλες παρεμφερείς ιδιότητες.
Την ίδια στιγμή η ευρεία χρήση του προγράμματος έχει φέρει στην επιφάνεια θέματα σχετικά με την πιθανή απώλεια θέσεων εργασίας, όπως συμβαίνει και με κάθε νέα εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης που υπόσχεται να αντικαταστήσει τον άνθρωπο. Επίσης, έχουν ανακύψει θέματα σχετικά με το πώς μπορεί ν’ αντιμετωπιστούν αναληθείς ειδήσεις (fake news) και η λογοκλοπή. Για παράδειγμα, είναι πολύ εύκολο το ChatGPT να διαβάσει όλα τα παλιά τεύχη του Βήματος Science και την επόμενη Κυριακή να φτιάξει ένα δικό του τεύχος, οπού όλα τα άρθρα θα μοιάζουν αληθινά αλλά και όλα θα είναι προϊόν φαντασίας. Ένα άλλο πρόβλημα που έχει ανακύψει είναι φέτος οι διδάσκοντες στα σχολεία και στα πανεπιστήμια να βρεθούν αντιμέτωποι με μαθητές και φοιτητές που δεν θα έχουν διαβάσει τίποτε και θα έχουν αντιγράψει τις εργασίες τους από τις απαντήσεις που θα τους δώσει το ChatGPT.
Δεδομένων όλων αυτών των δυνατοτήτων και κινδύνων, ποια λοιπόν θα μπορούσε να είναι η αξία της ανακάλυψης αυτής; Η επιστημονική κοινότητα φαίνεται να ομονοεί ότι θα βοηθήσει στη διάχυση της γνώσης και την αύξηση της δημιουργικότητας για μια πλειάδα επαγγελματιών, όπως καλλιτέχνες, προγραμματιστές, δημοσιογράφοι, διαφημιστές κτλ. Εξίσου διαδεδομένη φαίνεται να είναι η αντίληψη για λήψη μέτρων, όπως για παράδειγμα νομοθεσίας που να υποχρεώνει τους χρήστες του ChatGPT να το δηλώνουν σε οποιοδήποτε μέσο δημοσιεύουν τις απαντήσεις που λαμβάνουν.
Νέοι ορίζοντες ανοίγονται για κοινωνικά οφέλη μέσω της επιστημονικής κοινότητας. Για παράδειγμα, στο εργαστήριο μας στο Λονδίνο, αναπτύσσουμε τεχνολογία για την μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε συνδυασμό με εγκεφαλικές λειτουργίες. Χρησιμοποιώντας το ChatGPT και σε συνεργασία με άλλους φορείς μπορούμε να προσφέρουμε βοήθεια και συμβουλές πιο γρήγορα και σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων με προβλήματα ψυχικής υγείας απ’ ότι στο παρελθόν.
Τέλος, νομίζω ότι η ανακάλυψη αυτή μας φέρνει όλους, ως κοινωνία, ενώπιον νέων προκλήσεων: συνομιλώντας με ένα ρομπότ που μπορεί να μας παρέχει άπειρες γνώσεις και ιδέες, καλούμαστε να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει ανθρώπινη δημιουργικότητα που κάνει το είδος μας μοναδικό. Για παράδειγμα, να ζητήσουμε από τους φοιτητές και μαθητές μας ν’ απαντήσουν σ’ ερωτήσεις που θα απαιτούν περισσότερη κριτική σκέψη και στις οποίες, ακόμα και να θέλουν ν’ αντιγράψουν το ChatGPT, δε θα μπορούν. Τέλος, σε καιρούς που συχνά επικρατεί πόλωση και ασυνεννοησία, ίσως είναι η ώρα να ξαναπροσπαθήσουμε να κάνουμε τη μεταξύ μας, ανθρώπινη, επικοινωνία πιο ουσιαστική.
Ο κ. Πινότσης Δημήτριος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου του Λονδίνου, Συνεργάτης Ερευνών ΜΙΤ.
