Η κατάληψη της Νομικής πριν μισό αιώνα, στις 21 και 22 Φεβρουαρίου του 1973, από περίπου 4.000 φοιτητές και φοιτήτριες, που όρθωναν το ανάστημά τους κατά του σιδερόφρακτου στρατοκρατικού καθεστώτος, ήταν η μαζικότερη και πιο οργανωμένη αντιστασιακή δράση αμφισβήτησης της χούντας των συνταγματαρχών, η οποία αποτέλεσε προάγγελο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου που θα ακολουθούσε λίγους μήνες μετά, ενώ ταυτόχρονα ήταν το αποκορύφωμα των αγωνιστικών δράσεων και διεργασιών που κλιμακώνονταν όλο το προηγούμενο διάστημα κόντρα στις διορισμένες διοικήσεις στους φοιτητικούς συλλόγους, μέσω της ενεργοποίησης των Φοιτητικών Επιτροπών Αγώνα (ΦΕΑ), και ενάντια στις φοιτητικές αρχαιρεσίες-παρωδία που οργάνωσε το καθεστώς, το οποίο προκειμένου να αναχαιτίσει τις εντεινόμενες αντιδράσεις προχώρησε στις αρχές του ’73  στην διακοπή των αναβολών στράτευσης των «ταραχοποιών» φοιτητών και στην επιστράτευσή τους.

Η έκδοση του διατάγματος 1374/73 για την αναγκαστική στράτευση των φοιτητών στις 12 Φεβρουαρίου 1973, ήταν η θρυαλλίδα που πυροδότησε την έκρηξη. Οι φοιτητές συγκεντρώνονται μαζικά στις σχολές τους και η χούντα θα δείξει το πραγματικό της πρόσωπο παραβιάζοντας στις 14 Φεβρουαρίου το άσυλο και εισβάλλοντας στον χώρο του Πολυτεχνείου ξυλοκοπώντας και συλλαμβάνοντας τους αντιδρώντες φοιτητές που είχαν συγκεντρωθεί διεκδικώντας την κατάργηση του απαράδεκτου διατάγματος. Οι αντιδράσεις θα κορυφωθούν μια εβδομάδα μετά με την κατάληψη της Νομικής που κινητοποίησε ευρύτερες λαϊκές δυνάμεις κατά του καθεστώτος υπό τα συνθήματα «Κάτω η χούντα», «Κάτω η επιστράτευση», «Ελλάς Ελλήνων φυλακισμένων».

Πρωτοσέλιδο μία ημέρα μετά την κατάληψη

«Ελάχιστα κομπλεξικά άτομα…»

Ήταν η αρχή μιας μεγαλειώδους πορείας αντίστασης και κινητοποίησης κατά των πραξικοπηματιών, το καθεστώς των οποίων αντιμετώπιζε ήδη σοβαρή κρίση και εσωτερικές αντιθέσεις, αδιέξοδα τα οποία ο αρχιπραξικοπηματίας Γεώργιος Παπαδόπουλος επιχειρούσε να υπερβεί μέσω της ψευδο-φιλελευθεροποίησης. Θορυβημένος ο ίδιος, θα συγκαλέσει λίγες μέρες μετά την κατάληψη της Νομικής, στις 2 Μαρτίου, στις 9.00 το πρωί στην Βουλή, συνάντηση με τις Συγκλήτους των ΑΕΙ και δυο ώρες αργότερα συνάντηση με τις διορισμένες διοικήσεις των φοιτητικών συλλόγων. Ο παραληρηματικός λόγος του ενώπιον των συγκλητικών που ασάλευτοι τον άκουγαν επί σχεδόν ένα δίωρο, παρουσία του Παττακού και του Μακαρέζου, ήταν ενδεικτικός της ανησυχίας του καθεστώτος αλλά και του μη ελέγχου της κατάστασης που διαμορφωνόταν.

«Εθεώρησα σκόπιμον να έχωμεν την σημερινήν συνάντησιν, προκειμένου να τοποθετηθώμεν ενώπιος ενωπίω και εκφράζοντες εκατέρωθεν τας θέσεις και τας ευθύνες μας, να αντιμετωπίσωμεν εκείθεν το καθήκον μας, έχοντες, κατ’ αυτόν τον τρόπον, προ οιασδήποτε εξελίξεως, διασαφήσει απολύτως έκαστος την συμμετοχήν του και τας ευθύνας του», προειδοποιεί τους συγκλητικούς, στους οποίους μετά από μια μακρά ανάλυση του …διεθνούς περιβάλλοντος και του σκοπού που επιτελεί η Παιδεία, θα τους αναλύσει με όρους …ψυχολογίας τι συμβαίνει στις Σχολές:

«Σας γνωστοποιώ, Κύριοι, υπευθύνως και κατηγορηματικώς, ότι η όλη προσπάθεια είναι προσπάθεια κατευθυνομένη από ελάχιστα, ελάχιστα άτομα, τα οποία είτε ως κομπλεξικά άτομα, όπως υπήρξαν πάντοτε όλα αυτά τα άτομα της Κοινωνίας μας, τα οποία ηθέλησαν να στεγασθούν εις την Αριστεράν είτε κάτω από ειδικάς ψυχολογικάς οικογενειακάς συνθήκας –διότι ανήκουν εις κάποιαν οικογένειαν, που έχει λόγους να διαβιή με μίαν εκφραζομένην έχθραν κατά των εκφραστών της Εξουσίας εις την σημερινήν Πολιτείαν- προσπαθούν να δημιουργήσουν προβλήματα, εκμεταλλευόμενα την αδυναμίαν των νέων μας: Πρώτον, δύσκολα να αρνούνται κάποιαν θέσιν, η οποία εμφανίζεται εις αυτούς (τους νέους) ως θέσις προόδου και αγώνος. Δεύτερον, δύσκολα να ανθίστανται εις την κατηγορίαν του “επρόδωσες τον συνάδελφόν σου”. Διότι ο ιδεαλισμός, του να στέκεται δηλαδή το κάθε μέλος της ομάδος δίπλα από κάποιο άλλο μέλος της ομάδος, έστω και εάν δεν το δικαιολογή ως εκ της θέσεως, την οποία εκφράζει και η οποία το φέρνει εις την θέσιν που απαιτεί την συμπαράστασιν αυτήν. Και την θέσιν αυτήν την έχετε γνωρίσει όλοι σας, όταν κάποτε, εις το παρελθόν, επεράσατε από αυτό το στάδιον».

«Κοιταχτείτε εις τον καθρέπτην»

Για τον Παπαδόπουλο αυτή ήταν η κατάσταση: «Ελάχιστοι εκβιάζουν ψυχολογικώς την μάζαν», θα πει στους πανεπιστημιακούς δηλώνοντάς τους κατηγορηματικά: «Την γαλήνην και την δημοσίαν τάξιν η Επανάστασις θα την εξασφαλίση πάση θυσία. Είναι αυτό, το οποίον απαιτεί ο ελληνικός λαός, δια να αναπτύξη την δραστηριότητά του και να αναπτύξη την Κοινωνίαν του, ώστε να μπορέση, ανδρούμενος, να αντιμετωπίση τον συναγωνισμόν εις τον δημόσιον στίβον, και μάλιστα υπό τα δυσκόλους συνθήκας, που διαγράφονται δια το μέλλον. Και επομένως, επ’ αυτού, κατά συνείδησιν και ευθύνην, εγώ και οι συνεργάται μου δεν έχομεν κανένα περιθώριον της οποιασδήποτε δοκιμής. Οποιαδήποτε δύναμις προβληθή, δια να διασαλεύση την δημοσίαν τάξιν και να αναταράξη την κοινωνικήν γαλήνην, θα την συντρίψωμεν».

Βάζοντας τους συγκλητικούς ενώπιον των ευθυνών τους και ταπεινώνοντάς τους στην πραγματικότητα θα τους πει: «Εντός των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων δεν θα ασχοληθώ εγώ, μέχρις ότου σεις, ως Διοικήσεις αυτών, δηλώσετε ότι δεν ημπορείτε να επιβάλετε την τάξιν. Πηγαίνετε μπροστά εις τον καθρέπτην, ιδέτε το κεφάλι σας, διότι εάν δεν είναι άσπρο είναι γκρίζο, αναλογισθήτε τους αγώνας σας μέχρι σήμερον, αναλύσατε την προσωπικότητά σας, ως διδασκάλων του Έθνους, και με αυτήν την συνέπειαν προς τον εαυτόν σας, κύριοι, απαντήσατε: Είναι δυνατόν να μη ημπορείτε να ελέγξετε τους μαθητάς σας; Εγώ δεν το πιστεύω».

Μάλιστα τους δηλώνει ότι θα τους παράσχει βοήθεια για όποιο αμιγώς φοιτητικό θέμα του θέσουν οι ίδιοι -όχι οι φοιτητές- επισημαίνοντας ότι …δεν θα επιστρατεύσει κανέναν φοιτητή για αποχή από τα μαθήματα «εάν δεν μου το ζητήσετε εσείς» και  προειδοποιώντας τους ότι θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τους «ελάχιστους ταραξίες»: «Εγώ θα σας δώσω την οιανδήποτε συμπαράστασιν. Ποίας μορφής; Φοιτητικόν θέμα, αλλά καθαρώς φοιτητικόν, δεν θα αφήσω ανικανοποίητον εν ουδεμιά περιπτώσει, αλλά θα μου το προτείνετε σεις, ότι το θεωρείτε σεις σκόπιμον και δίκαιον. Δεν θα κάμω κανένα συμβιβασμόν. Τους νόμους θα τους εφαρμόσω, αλλά θα τους εφαρμόσω δι’ αδικήματα. Υποτίθεται, ότι πρέπει να αναπτύσσωνται εντός των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, υπό την ευθύνην σας. Δεν θα επιστρατεύσω κανένα φοιτητήν δι’ αποχήν εγώ, εάν δεν μου το ζητήσετε σεις. Θα δώσω άδειαν, όπως δίδεται εις όλους του στρατευμένους Έλληνας πολίτας, δια να συμμετάσχουν εις τας εξετάσεις οι επιστρατευθέντες. Αλλά, κύριοι, οφείλετε να αντιμετωπίσετε τους ελαχίστους ταραξίας, οι οποίοι κάθονται εις τα σκαλοπάτια, μέσα εις τον περίβολον των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, και ασκούντες ψυχολογικήν βίαν επί της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ελλήνων σπουδαστών, δεν τους επιτρέπουν να προσέλθουν εις τας αιθούσας και να παρακολουθήσουν το μάθημα. Αν νομίσετε ότι σας χρειάζεται βοήθεια, θα την ζητήσετε σεις εγγράφως».

«Την δημοσίαν τάξιν και γαλήνην εγώ θα την προασπίσω»

Σχετικά με τα γεγονότα στην Νομική ο Παπαδόπουλος θα μεταφέρει την εξής παραπλανητική εικόνα: «Προσέξατε, Κύριοι: Εις την Νομικήν Σχολήν, την παρελθούσαν εβδομάδα εξεβιάσθησαν εξακόσιοι άνθρωποι από εκατόν, επικεφαλής των οποίων ήτο ένας απότακτος λοχαγός, φοιτητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αποταχθείς δια την συμμετοχήν του εις την ενέργειαν της 13ης Δεκεμβρίου 1967 και 4 άλλοι κομμουνισταί φοιτηταί, από το Πανεπιστήμιον επίσης της Θεσσαλονίκης. Και εξεβίασαν οι εκατόν τους πεντακοσίους υπολοίπους φοιτητάς, τους οποίους έκλεισαν μέσα εις την Νομικήν Σχολήν, δια να εμφανίσουν την εκδήλωσιν αυτήν ως εκδήλωσιν ενός μεγάλου αριθμού σπουδαστών».

Και θα συμπληρώσει: «Και θέλετε και κάτι άλλο, Κύριοι; Εξωθούσαν τους φοιτητάς να εξέλθουν βιαίως δια να προσκομίσουν φιάλας ή δοχεία βενζίνης και να βάνουν φωτιά εις την Νομικήν… Φωτιά εις την Ελληνικήν Κοινωνίαν δεν θα επιτρέψω να βάλη κανείς. Γνωρίζω το επιτελείον των παλαιοπολιτικών και ωρισμένων άλλων, οι οποίοι κατηύθυναν την ενέργειαν και, αν χρειασθή, θα τους συντρίψω. Την δημοσίαν τάξιν και γαλήνην του Ελληνικού Λαού εγώ θα την προασπίσω. Και θα την προασπίσω, προ οιασδήποτε θυσίας. Και θα σας παρακαλέσω να ενημερώσετε τους συναδέλφους σας. Δεν θέλω απαράδεκτον ενέργειαν. Δεν επιτρέπεται καθηγητής να εμφανίζεται ενώπιων των είκοσι φοιτητών, οι οποίοι προσήλθαν στην αίθουσαν, και να τους προκαλή, λέγων: Δεν εντρέπεσθε σεις να προδίδετε τους συναδέλφους σας, να έλθετε δια μάθημα, όταν έχουν δηλώσει οι άλλοι αποχήν;».

«Εγώ και η Κυβέρνησις έχομεν την συνείδησιν ήρεμον»

Η ανησυχία του Παπαδόπουλου ήταν έκδηλη για τις εξελίξεις στον φοιτητικό και σπουδαστικό χώρο και η έννοια του να ελέγξει την κατάσταση πασιφανής: «Κύριοι, πρέπει να αναμνησθώμεν και να αναλογισθώμεν των ευθυνών μας. Η ευθύνη μας είναι μεγάλη. Δεν είναι ιδική μου η Πατρίς, ούτε άλλου ουδενός ή ομάδος τινός εκ των συνεργατών μου. Η πατρίς ανήκει εις όλους μας, ανήκει εις τα παιδιά μας. Οφείλομεν να την προασπίσωμεν. (…) Δεν με ενδιαφέρει τι πιστεύει ο κάθε ένας. Δεν με ενδιαφέρει που ανήκε ή που θα ανήκη. Με ενδιαφέρει αυτήν την στιγμήν να μην προδώσωμεν την μάχην, την οποίαν διεξάγει το Έθνος. Και η μάχη είναι μάχη του Έθνους. Πρέπει να το καταλάβετε, κύριοι. Εάν οιαδήποτε διαταραχή επέλθη εις την δημοσίαν τάξιν και την γαλήνην του τόπου, κατά την κρίσιμον αυτήν περίοδον του 1973 και ’74, είναι καταστροφή. Θα καταποντισθώμεν. Και δεν θα καταποντισθώ εγώ, ούτε η Επανάστασις, θα καταποντισθή ο Ελληνικός Λαός».

Ενώ θα καταλήξει προτρέποντας τους συγκλητικούς να αναλάβουν την ευθύνη τους: «Οι καιροί είναι κρίσιμοι και δεν επιτρέπουν την οποιανδήποτε πολυτέλειαν αναπτύξεως της οποιασδήποτε μορφής ιδεών ή κλεπτοπολέμου. Ας τοποθετηθή έκαστος εξ υμών προ των ευθυνών του. Εγώ και η Κυβέρνησις έχομεν την συνείδησιν ήρεμον».  

«Ας μου ρίψετε τον λίθον του αναθέματος»

Μετά τους καθηγητές ήρθε η σειρά των διορισμένων διοικήσεων των Σχολών, απευθυνόμενος στους οποίους ο Παπαδόπουλος είπε μεταξύ πολλών άλλων: «Σας δηλώ υπευθύνως και κατηγορηματικώς, εξορκιζόμενος και ορκιζόμενος εις οποιανδήποτε δύναμιν, η οποία έπρεπε να είναι έξω από την ιερότητα των σχέσεων, τας οποίας πρέπει να έχωμεν αυτήν την στιγμήν και η οποία έπρεπε να είναι η μεγίστη δύναμις, εις την οποίαν θα ημπορούσαμεν να αναφερθώμεν: Η αναταραχή, την οποίαν έχουν προκαλέσει ανάμεσά σας, είναι αναταραχή τεχνητή, υπό μιας ελαχίστης μειοψηφίας, μη συνδεομένης με ουδέν, με ουδέν απολύτως φοιτητικόν αίτημα». «Προς Θεού», θα τους πει, «μη αφήνετε τα ωραία συναισθήματα φιλαλληλίας και το ιδανικόν της αλληλοβοηθείας να σας παρασύρη». Και θα προσθέσει: «Δεν ακολουθούν τον παράφρονα εμπρηστήν από φιλίαν, κύριοι, δια να τον βοηθήσουν να εμπρήση τον οίκον. Έστω και αν είναι αδελφός, έστω και αν είναι γονεύς, διαχωρίζουν τας ευθύνας των και προσπαθούν να τον απομακρύνουν από την ενέργειαν την καταστρεπτικήν». Θα τους διαβεβαιώσει δε ότι «είναι ελάχιστοι, οι οποίοι ενδιαφέρονται δι’ άλλους σκοπούς, να δημιουργήσουν αναταραχήν, νομίζοντες, μετά των κατευθυνόντων αυτούς, ότι θα δημιουργήσουν προβλήματα εις την Κυβέρνησιν» και θα δηλώσει με σιγουριά: «Όση δήποτε και αν είναι η ευθύνη την οποίαν έχομεν αναλάβει, την αναλαμβάνω μετά των συνεργατών μου και ας μου ρίψετε τον λίθον του αναθέματος, αλλά δεν πρόκειται να υποκύψω εις οιανδήποτε πίεσιν, εφ’ όσον δεν διαπιστώσω ο ίδιος, εις τον μεγάλον καθρέπτην του κοινωνικού συνόλου ότι πράττω κακά δια τον τόπον μας»!..