Πενήντα χρόνια μετά, η πραγματική αιτία θανάτου του Χιλιανού νομπελίστα ποιητή Πάμπλο Νερούδα, στον απόηχο του πραξικοπήματος του 1973 στη χώρα, παραμένει αμφίβολη.

Ίσως η πιο διάσημη προσωπικότητα του έθνους, ο Νερούδα πέθανε το 1973 με επίσημη αιτία τον καρκίνο του προστάτη.

Υπήρχε όμως η υποψία ότι ο δολοφονήθηκε, και υπήρχαν στοιχεία που φάνηκε να υποστηρίζουν τη θεωρία.

Την προηγούμενη εβδομάδα, οι επιστήμονες επιβεβαίωσαν ότι η τοξίνη clostridium botulinum βρισκόταν στο σώμα του όταν πέθανε, αλλά δεν μπόρεσαν να διακρίνουν αν ήταν τοξικό στέλεχος του βακτηρίου, αν το έλαβε ενέσιμα ή αν έφαγε κάποιο μολυσμένο τρόφιμο.

Τα ευρήματα αφήνουν για άλλη μια φορά ανοιχτό το ερώτημα για το αν ο Νερούδα δολοφονήθηκε.

Ένας αμφιλεγόμενος θάνατος

Μετά το πραξικόπημα στη Χιλή από τον Αουγούστο Πινοσέτ την 11η Σεπτεμβρίου το 1973, βίαια στρατεύματα εισέβαλαν στις περιουσίες του Νερούδα. Η μεξικανική κυβέρνηση προσφέρθηκε να φυγαδεύσει αυτόν και τη σύζυγό του, Ματίλντε Ουρούτια εκτός χώρας, αλλά τελικά εισήχθη στην κλινική Santa María, λόγω καρκίνου του προστάτη.

Δώδεκα μέρες μετά, η κλινική ανέφερε πως ο ποιητής πέθανε από καρδιακή ανεπάρκεια, που οφειλόταν στον καρκίνο.

Νωρίτερα εκείνη την ημέρα, είχε τηλεφωνήσει στη σύζυγό του λέγοντας ότι αισθανόταν άρρωστος μετά τη λήψη κάποιας μορφής φαρμακευτικής αγωγής.

Το 2011, ο Μανουέλ Αράγια, οδηγός του Νερούδα εκείνη την εποχή, ισχυρίστηκε δημόσια ότι οι γιατροί στην κλινική τον δηλητηρίασαν χορηγώντας του ενέσιμα μία «άγνωστη ουσία» στο στομάχι του, υποστηρίζοντας ότι ο ίδιος του το είπε αυτό πριν πεθάνει.

Μάρτυρες, συμπεριλαμβανομένης της Ματίλντε Ουρούτια, απέρριψαν τις φήμες, ωστόσο πολλοί ήταν αυτοί που αρνούνταν να δεχθούν πως ο ποιητής κατέληξε από καρκίνο.

Οι κατηγορίες οδήγησαν τελικά σε επίσημη έρευνα.

Το 2013, ένας δικαστής διέταξε την εκταφή των λειψάνων και την αποστολή δειγμάτων σε εγκληματολογικά εργαστήρια γενετικής.

Τα ευρήματα ανέφεραν ότι δεν υπήρχαν «σχετικοί χημικοί παράγοντες» που θα μπορούσαν να σχετίζονται με τον θάνατο του Νερούδα και πως «κανένα ιατροδικαστικό στοιχείο» δεν έδειχνε άλλη αιτία θανάτου εκτός από τον καρκίνο του προστάτη.

Ωστόσο, το 2017, μια ομάδα ιατροδικαστών ανακοίνωσε ότι βρήκε ίχνη ενός δυνητικά τοξικού βακτηρίου σε έναν από τους γομφίους του. Η επιτροπή παρέδωσε τα ευρήματά της στο δικαστήριο και κλήθηκε να προσπαθήσει να προσδιορίσει την προέλευση των βακτηρίων.

Στην τελική έκθεση που δόθηκε σε Χιλιανό δικαστή την περασμένη Τετάρτη, οι ίδιοι επιστήμονες υποστήριξαν ότι άλλα περιστασιακά στοιχεία στήριζαν τη θεωρία της δολοφονίας, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι το 1981, η στρατιωτική δικτατορία είχε δηλητηριάσει κρατούμενους με βακτήρια δυνητικά παρόμοια με το στέλεχος που βρέθηκε στον ποιητή.

Βέβαια, χωρίς περαιτέρω στοιχεία, δεν μπόρεσαν να προσδιορίσουν την αιτία του θανάτου του.

Ο ανιψιός του Νερούδα, Ροδόλφο Ρέγιες, ήταν από αυτούς που πίστευαν εδώ και καιρό ότι δολοφονήθηκε λόγω της αντίθεσής του στην τότε νεοεγκαθιδρυθείσα δικτατορία του Αουγκούστο Πινοσέτ.

Μετά τα αποτελέσματα της τελικής έκθεσης, ανέφερε στον Guardian πως ο θείος του «δολοφονήθηκε μέσω της παρέμβασης κρατικών πρακτόρων το 1973».

Η Ματίλντε Ουρούτια λίγο μετά το θάνατο του είχε δηλώσει ότι ο σύζυγός της έδειχνε όλο και περισσότερο ταραγμένος καθώς μάθαινε για τις πρώτες βιαιότητες της δικτατορίας και ότι αυτό που τον σκότωσε ήταν η οδύνη του για το πραξικόπημα.

Ποιος ήταν ο Πάμπλο Νερούδα;

Ήταν Χιλιανός νομοθέτης, διπλωμάτης και βραβευμένος με Νόμπελ ποιητής. Θεωρήθηκε ως ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές της Λατινικής Αμερικής και ήταν ο κορυφαίος εκπρόσωπος του αριστερού κινήματος της Χιλής μέχρι την ανάδειξη του σοσιαλιστή προέδρου, Σαλβαδόρ Αλιέντε, το 1970.

Ο θάνατός του ήρθε λιγότερο από δύο εβδομάδες μετά από αυτόν του φίλου και πολιτικού του συμμάχου, Αλιέντε, ο οποίος αυτοκτόνησε για να μην παραδοθεί στον στρατό μετά την ανατροπή της κυβέρνησής του, τον Σεπτέμβριο του 1973.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Βαρκελώνη ως διπλωμάτης, η εμπειρία του Νερούδα από τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο τον ώθησε σε μια πιο αφοσιωμένη πολιτική στάση. «Από τότε», έγραψε αργότερα, «είμαι πεπεισμένος ότι είναι καθήκον του ποιητή να παίρνει θέση».

Ο Νερούδα είναι μια από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες της Λατινικής Αμερικής του 20ου αιώνα για την ποίησή του και τον πολιτικό του. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 35 γλώσσες.

Ωστόσο, πρόκειται ταυτόχρονα για έναν αμφιλεγόμενο άνδρα που παραμέλησε την κόρη του, η οποία γεννήθηκε με υδροκέφαλο και πέθανε σε ηλικία 8 ετών το 1943, ενώ πρόσφατα δέχθηκε ένα λήγμα στην υστεροφημία του, υπό το φως μιας σεξουαλικής επίθεσης σε καμαριέρα, που περιγράφει στα απομνημονεύματά του.