Μωυσή μου, Μωυσή μας,
Άλαλα τα χείλη, Μωυσή μου, μπροστά στο ακατανόητο:
Εγώ, στην 10η δεκαετία, να ξεπροβοδίζω εσένα που δεν πρόφτασες να τελειώσεις την 7η. Εγώ που είμαι μόνο μνήμη και παρελθόν να ξεπροβοδίζω εσένα που ήσουν μέλλον και δράση. Η σιωπή θα ταίριαζε καλύτερα, αν τόσο εύκολα δεν κινδύνευε να εκπέσει σε αδιαφορία. Κάτι, δηλαδή, που δεν γνώρισες ποτέ.
Αν και για κάποιους, λιγοστούς θαρρώ, ήσουν ο ά λ λ ο ς, η ζωή σου όλη, ωστόσο, ήταν ταμένη στους ά λ λ ο υ ς. Είτε ως διάκονοςτης Ιατρικής, είτε ως δάσκαλος, είτε ως πολίτης :
Και ως διάκονος θυμίζω μόνο, ότι Δευτέρα και Παρασκευή πάντα παρών στα εξωτερικά ιατρεία να δεχτείς κάθε πικραμένο να περιμένει υπομονετικά να τον δεις αυτοπροσώπως, με μόνο αντίτιμο την ευγνωμοσύνη. Για να ακούσει τη διάγνωσή σου, ακόμη και την πιο σκληρή, με το ποτήρι πάντα ενθαρρυντικά μισογεμάτο και ποτέ μισοάδειο.
Ως δάσκαλος, αλλά και ως πολίτης θα προτιμήσω να μιλήσει αυθεντικά και χωρίς διαμεσολαβητή ένα μικρό ανθολόγιο αποσπασμάτων από όσα κατά καιρούς είπες ή δημοσίευσες. Γνώριζες τις ασφυκτικές δεσμεύσεις των ιδεολογικών ετικετών. Οδοδείκτης σου όμως ήταν μια πολύ πιο ευρυγώνια οπτική που έδειχνε προς εκείνη τη δύσβατη κατεύθυνση, όπου η συνύπαρξη όφειλε να είναι συνέπεια ώσμωσης των διαφορετικοτήτων, όπου τελικά η ώσμωση αγγίζει τον πυρήνα της δημοκρατίας.
Σε μια τιμητική εκδήλωση για έναν δικό σου δάσκαλο, έλεγες:
«Ο δάσκαλος ολοκληρώνεται – όταν ολοκληρώνεται – στη δυνατότητα να εξοπλίζει τους διδασκόμενους να σπρώξουν τη σκυτάλη παραπέρα. Να βγουν από το προκαθορισμένο στο αυτοκαθοριζόμενο, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στη ρίζα να βλαστήσει. Η εγκυρότητα άλλωστε δεν αποτελεί πάγια κατοχυρωμένη κατάκτηση. Είναι μια διαρκής κατάκτηση στη μάχη με το άγνωστο που αμύνεται απεγνωσμένα. Τέλος και κυρίως ο μεγάλος δάσκαλος ολοκληρώνεται όταν προσεγγίζει τους διδασκόμενους όχι μόνο από την πλευρά του μυαλού, του « δέοντος» δηλαδή να γίνει, αλλά και από εκείνη της καρδιάς, που μπορεί και να κ α τ α ν ο ε ί και να α ν έ χ ε τ α ι και τελικά να α γ α π ά».
Ως δάσκαλος κι εγώ αλλά μιας πολύ χαμηλότερης βαθμίδας, θα πρόσθετα μόνο πως ο δάσκαλος μόνο όταν έχει αφήσει ένα ζωηρό αποτύπωμα στη μνήμη των μαθητών του μπορεί να θεωρεί ότι έχει επιτύχει.
Ως πολίτης επέλεξες την πιο δύσκολη θέση: Εκείνη που στόχο είχε τη δυσεπίτευκτη έννοια του κοινού καλού, του δίκαιου και του πραγματοποιήσιμου. Σ’ ένα κείμενό σου έλεγες:
«Η δημοκρατία είναι μια διαρκής διεκδίκηση του εαυτού της. Είναι μια διαρκής και επίπονη πορεία προς τη σχεδόν απλησίαστη τελείωσή της. Με αποτέλεσμα η δημοκρατία να είναι ανοιχτή τόσο ως προς τη βελτίωσή της, όσο και ως προς την οπισθοδρόμησή της. Να είναι, δηλαδή, πραγματοποιήσιμη, αλλά σχεδόν ποτέ πραγματοποιημένη. Από εμάς όλους θα εξαρτηθεί πιο δρόμο θα ακολουθήσει».
Και αλλού στον ίδιο τόνο έλεγες:
«Δεν θα βρούμε λύσεις για τα προβλήματα που ροκανίζουν το δήμο μας μετρώντας μόνο ψήφους. Ούτε επενδύοντας στον τάδε ή τάδε υποψήφιο. Λύσεις θα βρούμε αν όλοι μαζί κάνουμε μια στροφή 180 μοιρών και από το π ο ι ο ς θα μας λύσει τα προβλήματα πάμε στο π ο ι α είναι τα προβλήματα και π ο ι ε ς οι πιθανές λύσεις τους. Και κάτι ακόμη πιο σημαντικό:
Το ποιες είναι οι λύσεις δεν μπορεί να είναι απόφαση του ενός ή των ολίγων. Το ποιες είναι οι λύσεις θα προκύψει ύστερα από ευρεία ζύμωση μέσα στον δήμο. Με τις προτεινόμενες θέσεις, αλλά και τον συνυπολογισμό των αντιθέσεων.
Στη δημοκρατία η διαφωνία είναι θεσμικά κατοχυρωμένη. Οι πλειοψηφούντες αριθμοί παρέχουν βέβαια τη νομιμότητα. Τη βιωσιμότητα και τη διάρκεια μιας πολιτική επιλογής τη διασφαλίζει το επιχείρημα.
Και συχνά κατέφευγες στην εξόχως παραστατική στιχομυθία του Ιταλό Καλβίνο για τα πέτρινα γεφύρια προφανώς και τα ηπειρωτικά. Την υπενθυμίζω:
«Ο Μάρκο Πόλο περιγράφει μια γέφυρα, πέτρα την πέτρα.«Μα ποια είναι η πέτρα που στηρίζει τη γέφυρα;» ρωτάει ο Κουμπλάι Χαν». «Η γέφυρα δεν στηρίζεται σ’ αυτή ή σ’ εκείνη την πέτρα», απαντάει ο Μάρκο, «αλλά στη γραμμή του τόξου που σχηματίζουν όλες μαζί». Ο Κουμπλάι Χαν μένει σιωπηλός και σκέφτεται. Ύστερα προσθέτει: «Γιατί μου μιλάς για πέτρες; Εμένα μονάχα το τόξο με ενδιαφέρει».
Ο Πόλο απαντάει: «Χωρίς πέτρες δεν υπάρχει τόξο».
Μωυσή μου, εδραία πεποίθησή σου ήταν πως πράγματι «Χωρίς πέτρες δεν υπάρχει τόξο». Και αντιστοίχως χωρίς δημοκράτες πολίτες και πολιτικούς δεν υπάρχει δημοκρατία.
Κι όταν ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία έσπευσες να είσαι παρών με δημοσίευμα στα ΤΑ ΝΕΑ όπου μεταξύ άλλων έλεγες:
«Ξανά ολοταχώς πίσω. Το ρολόι της ιστορίας γύρισε ανάποδα και στέκεται ακίνητο στο μεσονύχτι μιας εφιαλτικής και αξημέρωτης νύχτας. Και ενώ η οικουμένη ανατριχιάζει ξανά και ξανά από τον ήχο των χάλκινων βημάτων της φρίκης, οι δρόμοι της ελπίδας για την ώρα παντέρημοι. Το «επιχείρημα» της πυγμής παίρνει ξανά το πάνω χέρι. Και το παίρνει με τα πλέον υπερσύγχρονα και θανατηφόρα όπλα. Κι ας είναι νωπές ακόμη οι μνήμες της απάνθρωπης ανθρωποσφαγής των δύο Παγκοσμίων Πολέμων του αιώνα που μόλις έσβησε. Κι ας είναι ψηλαφητό – αλίμονο – το αποκρουστικό χνώτο ακόμη και ενός πυρηνικού ολέθρου.»
Γιατί επιμένω στο έργο της διακονίας και κυρίως στα κείμενά σου;
Γιατί εμείς, θνητοί όντες, φεύγουμε και με άδικη και με ακατάστατη σειρά:
Το έργο και τα κείμενα μένουν. Κυρίως, μάλιστα, τα κείμενα επενδύονται την αθανασία και σιωπηλά αναμένουν υπομονετικά τους επόμενους σκυταλοδρόμους της δημοκρατίας να μεταφέρουν τη δάδα των ιδεών σου και των
έργων σου σ’ έναν αυριανό κόσμο. Τον οποίο, Μωυσή μου, εύχομαι να μην είναι πολύ μακριά.
Όπου η χρήση της αχαλίνωτης βίας θα πάρει τη θέση του … επιχειρήματος. Όπου η «κουλτούρα» της αμοιβαίας εξόντωσης, στηριγμένη κυρίως σε αστήρικτες βεβαιότητες, θα ανοίξει χώρο στον Λόγο που, κατά τον Ευαγγελιστή, «ήν η αρχή», και εκείθεν στην κουλτούρα της συναίνεσης. Όπου η διαφωνία θα είναι σύνθεση αρμονίας και όχι αιτία σύγκρουσης. Όπου η διαφορά θα ενσωματώνεται στο κοινωνικό σώμα χωρίς να απειλείται η διαφορετικότητά της.
Και μια ακόμη δική σου υποθήκη:
«Η αρχαία ελληνική σκέψη», έλεγες, «φάρος ασίγαστος που φωτίζει ακόμη την ανθρώπινη σκέψη…. Μη ξεχνούμε οι λέξεις πόλις, πολιτισμός, πολίτης, πολιτική κ.ά.π. έχουν κοινή ρίζα. Και κοινή αφετηρία, την Π ό λ η – Κ ρ ά τ ο ς. Η πόλη που νοιάζεται για όλους και που στηρίζεται από όλους. Στο πλαίσιο αυτό και υπό την αρραγή ενότητα των «πλειόνων» και της δύναμής τους, αναδύθηκε από το μηδέν η δ η μ ο κ ρ α τ ί α».
Κατέφυγα στα κείμενά σου γιατί είναι αυτά και το έργο σου που θα βεβαιώνουν εσαεί, ότι δεν έ φ υ γ ε ς. Ότι είσαι π ά ν τ α ε δ ώ για να επαναλαμβάνεις στον απόηχο του Αμερικανού φιλοσόφου Γουίλ Ντυράν που έλεγε:
«Πολιτισμός είναι η επικράτηση του δικαίου πάνω στη δύναμη, της πειθούς πάνω στη βία, του διαλόγου πάνω στο μονόλογο, του πνεύματος πάνω στην ύλη».
Καλό σου ταξίδι Μωϋσή μου
Αχιλλέας Λεοντάρης aleontaris@gmail.com
