«Πώς είναι δυνατόν ο πληθωρισμός να μειώνεται την ίδια στιγμή που η δημιουργία θέσεων εργασίας αυξάνεται κατακόρυφα; Ονομάστε το δημοκρατικό καπιταλισμό».
Τον «δημοκρατικό καπιταλισμό» ορίζει σε ανάλυσή του, στο Guardian, o Ρόμπερτ Ράιχ, πρώην υπουργός Εργασίας των ΗΠΑ και καθηγητής δημόσιας πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ διανύοντας, μια μεγάλη ιστορική πορεία από το οικονομικό κραχ του 1929 έως την Αμερική του Τζο Μπάιντεν
Ακολουθεί η ανάλυσή του στο Guardian:
Το Μεγάλο Κραχ του 1929, ακολουθούμενο από τη Μεγάλη Ύφεση, δίδαξε στο έθνος ένα κρίσιμο μάθημα που ξεχάσαμε μετά την προεδρία του Ρόναλντ Ρίγκαν: η λεγόμενη «ελεύθερη αγορά» δεν υπάρχει. Οι αγορές είναι πάντα και αναπόφευκτα ανθρώπινα δημιουργήματα. Αντικατοπτρίζουν αποφάσεις δικαστών, νομοθετών και κυβερνητικών οργανισμών σχετικά με το πώς θα πρέπει να οργανωθεί και να επιβληθεί η αγορά – και για ποιον.
Η οικονομία που κατέρρευσε το 1929 ήταν η συνέπεια των αποφάσεων που οργάνωσαν την αγορά για μια χρηματιστική ελίτ, επιτρέποντας σχεδόν απεριόριστο δανεισμό, ενθαρρύνοντας τους ανθρώπους να τζογάρουν στη Wall Street, καταστέλλοντας τα εργατικά συνδικάτα, κρατώντας χαμηλά τους μισθούς και επιτρέποντας στη Street να παίρνει τεράστια ρίσκα με τα χρήματα άλλων ανθρώπων.
Ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ, τα εργατικά συνδικάτα και η κοινωνική ασφάλιση
Ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ και η κυβέρνησή του το ανέτρεψαν αυτό. Αναδιοργάνωσαν την αγορά για να εξυπηρετήσει δημόσιους σκοπούς – σταματώντας τον υπερβολικό δανεισμό και τον τζόγο στη Wall Street, ενθαρρύνοντας τα εργατικά συνδικάτα, καθιερώνοντας την κοινωνική ασφάλιση και δημιουργώντας ασφάλιση ανεργίας, ασφάλιση αναπηρίας και 40ωρη εβδομάδα εργασίας. Χρησιμοποίησαν τις κρατικές δαπάνες για να δημιουργήσουν περισσότερες θέσεις εργασίας. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, έλεγξαν τις τιμές και έβαλαν σχεδόν κάθε Αμερικανό να εργαστεί.
Οι Δημοκρατικές και Ρεπουμπλικανικές κυβερνήσεις διεύρυναν και επέκτειναν τον δημοκρατικό καπιταλισμό. Η Wall Street ρυθμίστηκε, όπως και τα τηλεοπτικά δίκτυα, οι αεροπορικές εταιρείες, οι σιδηρόδρομοι και άλλοι κοινοί μεταφορείς. Οι αμοιβές των διευθύνοντων συμβούλων ήταν μέτριες. Οι φόροι των υψηλότερων εισοδημάτων χρηματοδότησαν δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές (όπως το εθνικό σύστημα αυτοκινητοδρόμων) και την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Η μεταπολεμική βιομηχανική πολιτική της Αμερικής τόνωσε την καινοτομία. Το Υπουργείο Άμυνας ανέπτυξε τις δορυφορικές επικοινωνίες, τα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων και το διαδίκτυο. Τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας έκαναν πρωτοποριακή βασική έρευνα στη βιοχημεία, το DNA και τις μολυσματικές ασθένειες.
O Ρίτσαρντ Νίξον
«Ρίτσαρντ Νίξον: Είμαστε όλοι κεϋνσιανοί»
Οι δημόσιες δαπάνες αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης για να ενθαρρυνθούν οι προσλήψεις. Ακόμη και ο Ρίτσαρντ Νίξον παραδέχθηκε ότι «είμαστε όλοι κεϋνσιανοί». Οι αντιμονοπωλιακοί φορείς διέλυαν τα μονοπώλια. Οι μικρές επιχειρήσεις προστατεύθηκαν από τις γιγαντιαίες αλυσίδες καταστημάτων. Μέχρι τη δεκαετία του 1960, το ένα τρίτο όλων των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα ήταν συνδικαλισμένοι.
Οι μεγάλες εταιρείες προσπάθησαν να ανταποκρίνονται σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη τους – όχι μόνο στους μετόχους αλλά και στους εργαζόμενους, στους καταναλωτές, στις κοινότητες όπου παρήγαγαν αγαθά και υπηρεσίες και στο έθνος ως σύνολο.
Στη συνέχεια ήρθε μια γιγαντιαία στροφή. Το πετρελαϊκό εμπάργκο της Opec στη δεκαετία του 1970 έφερε διψήφιο πληθωρισμό και ακολούθησε η προσπάθεια του προέδρου της Fed Πολ Βόλκερ να «σπάσει την πλάτη» του πληθωρισμού αυξάνοντας τα επιτόκια τόσο ψηλά που η οικονομία έπεσε σε βαθιά ύφεση.
Από την δημόσια ευημερία στην οικονομική ανάπτυξη
Όλα αυτά προετοίμασαν το έδαφος για τον πόλεμο του Ρέιγκαν κατά του δημοκρατικού καπιταλισμού.
Από το 1981, αναδύθηκε μια νέα διακομματική ορθοδοξία ότι η λεγόμενη «ελεύθερη αγορά» λειτουργούσε καλά μόνο αν η κυβέρνηση έβγαινε από τη μέση (ξεχνώντας βολικά ότι η αγορά απαιτούσε κυβέρνηση). Ο στόχος της οικονομικής πολιτικής μετατοπίστηκε έτσι από τη δημόσια ευημερία στην οικονομική ανάπτυξη. Και τα μέσα μετατοπίστηκαν από τη δημόσια εποπτεία της αγοράς στην απορρύθμιση, το ελεύθερο εμπόριο, τις ιδιωτικοποιήσεις, τις φοροελαφρύνσεις και τη μείωση του ελλείμματος – όλα αυτά βοήθησαν τα πλούσια συμφέροντα να βγάλουν περισσότερα χρήματα.
Τι συνέβη στη συνέχεια; Για 40 χρόνια, η οικονομία αναπτύχθηκε, αλλά οι μέσοι μισθοί παρέμειναν στάσιμοι. Οι ανισότητες εισοδήματος και πλούτου διογκώθηκαν. Η Γουόλ Στριτ επέστρεψε στο γραφείο στοιχημάτων που ήταν τη δεκαετία του 1920. Η χρηματοδότηση κυριάρχησε και πάλι στην οικονομία. Υποκινούμενες από τις εχθρικές εξαγορές, οι εταιρείες άρχισαν να επικεντρώνονται αποκλειστικά στη μεγιστοποίηση των αποδόσεων των μετόχων – γεγονός που τις οδήγησε στην καταπολέμηση των συνδικάτων, στην καταστολή των μισθών, στην εγκατάλειψη των κοινοτήτων τους και στην ανάθεση εργασιών στο εξωτερικό.
Οι υπερπλούσιοι και η πολιτική διαφθορά
Οι εταιρείες και οι υπερπλούσιοι χρησιμοποίησαν τον αυξανόμενο πλούτο τους για να διαφθείρουν την πολιτική με δωρεές για προεκλογικές εκστρατείες – αγοράζοντας φοροελαφρύνσεις, φορολογικά παραθυράκια, κυβερνητικές επιδοτήσεις, διασώσεις, εγγυήσεις δανείων, κυβερνητικές συμβάσεις χωρίς διαγωνισμούς και κυβερνητική παραίτηση από την επιβολή αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας, επιτρέποντάς τους να μονοπωλούν τις αγορές.
Ο δημοκρατικός καπιταλισμός, οργανωμένος για την εξυπηρέτηση δημόσιων σκοπών, σχεδόν εξαφανίστηκε. Αντικαταστάθηκε από τον εταιρικό καπιταλισμό, που οργανώθηκε για να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των κερδοσκόπων.
Ο Τζο Μπάιντεν αναβιώνει τον δημοκρατικό καπιταλισμό
Από το λάθος της κυβέρνησης Ομπάμα να δαπανήσει πολύ λίγα για να βγάλει την οικονομία από τη Μεγάλη Ύφεση, έμαθε ότι η πανδημία απαιτούσε σημαντικά μεγαλύτερες δαπάνες, οι οποίες θα έδιναν επίσης στις εργαζόμενες οικογένειες ένα μαξιλάρι έναντι των αντιξοοτήτων. Έτσι, πίεσε για το γιγαντιαίο σχέδιο διάσωσης της Αμερικής ύψους 1,9 εκατ. δολαρίων.
Ακολούθησε μια πρωτοβουλία ύψους 550 δισ. δολαρίων για την ανοικοδόμηση γεφυρών, δρόμων, δημόσιων συγκοινωνιών, ευρυζωνικών, υδάτινων και ενεργειακών συστημάτων. Και το 2022, η μεγαλύτερη επένδυση στην καθαρή ενέργεια στην αμερικανική ιστορία – επέκταση της αιολικής και ηλιακής ενέργειας, των ηλεκτρικών οχημάτων, της δέσμευσης και δέσμευσης του άνθρακα, του υδρογόνου και των μικρών πυρηνικών αντιδραστήρων. Ακολούθησε η μεγαλύτερη δημόσια επένδυση που έγινε ποτέ σε ημιαγωγούς, τα δομικά στοιχεία της επόμενης οικονομίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πρωτοβουλίες αυτές απευθύνονται σε εταιρείες που απασχολούν Αμερικανούς εργαζόμενους.
Ο Μπάιντεν και η αλλαγή ισορροποίας μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας
Ο Μπάιντεν έχει επίσης ξεκινήσει την αλλαγή της ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, όπως έκανε και ο Ρούσβελτ. Ο Μπάιντεν τοποθέτησε τραστμπάστερς επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Εμπορίου και της Αντιμονοπωλιακής Διεύθυνσης του υπουργείου Δικαιοσύνης. Και έχει αναδιαμορφώσει το Εθνικό Συμβούλιο Εργασιακών Σχέσεων σε ισχυρό υποστηρικτή των εργατικών συνδικάτων.
Σε αντίθεση με τους Δημοκρατικούς προκατόχους του, ο Μπάιντεν δεν προσπάθησε να μειώσει τους εμπορικούς φραγμούς. Στην πραγματικότητα, έχει διατηρήσει αρκετούς από την κυβέρνηση Τραμπ. Αλλά σε αντίθεση με τον Τραμπ, δεν έχει δώσει μια τεράστια μείωση φόρων στις εταιρείες και τους πλούσιους. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι σε αντίθεση με κάθε πρόεδρο μετά τον Ρέιγκαν, ο Μπάιντεν δεν έχει γεμίσει τον Λευκό Οίκο του με πρώην στελέχη της Wall Street. Ούτε ένας από τους οικονομικούς του συμβούλους -ούτε καν ο υπουργός Οικονομικών του- δεν προέρχεται από τη Στριτ.
Δεν θέλω να υπερεκτιμήσω τα επιτεύγματα του Μπάιντεν. Οι φιλοδοξίες του για τη φροντίδα των παιδιών, τη φροντίδα των ηλικιωμένων, την πληρωμένη οικογενειακή και ιατρική άδεια ματαιώθηκαν από τους γερουσιαστές Joe Manchin και Kyrsten Sinema. Και τώρα έχει να αντιμετωπίσει μια Ρεπουμπλικανική Βουλή.
Το μεγαλύτερο επίτευγμα του Μπάιντεν ήταν η αλλαγή του οικονομικού παραδείγματος που επικρατούσε από την εποχή του Ρίγκαν. Διδάσκει στην Αμερική ένα μάθημα που κάποτε γνωρίζαμε αλλά το ξεχάσαμε: ότι η «ελεύθερη αγορά» δεν υπάρχει. Είναι σχεδιασμένη. Είτε προωθεί δημόσιους σκοπούς είτε εξυπηρετεί τα χρηματιστικά συμφέροντα.
Ο δημοκρατικός καπιταλισμός του Μπάιντεν δεν είναι ούτε σοσιαλισμός ούτε «μεγάλη κυβέρνηση». Είναι, μάλλον, μια επιστροφή σε μια εποχή όπου η κυβέρνηση οργάνωνε την αγορά για το γενικότερο καλό.
– Ο Ρόμπερτ Ράιχ είναι πρώην υπουργός Εργασίας των ΗΠΑ, καθηγητής δημόσιας πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ και συγγραφέας του βιβλίου «Saving Capitalism»: For the Many, Not the Few και The Common Good. Το νέο του βιβλίο, The System: Who Rigged It, How We Fix It, κυκλοφορεί τώρα. Είναι αρθρογράφος του Guardian στις ΗΠΑ. Το ενημερωτικό του δελτίο βρίσκεται στη διεύθυνση robertreich.substack.com.
