Το έτος 2022 ενδεχομένως να χαρακτηρισθεί από τους ιστορικούς του μέλλοντος ως έτος καμπής για τους συσχετισμούς των (υπερ-)δυνάμεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο συνεχιζόμενος πόλεμος και η κατάληξή του μπορεί να οδηγήσουν διάφορες χώρες, με πρωτοστατούσα την Κίνα, σε αμφισβήτηση της παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας των ΗΠΑ. Όπως έγραφε εν έτει 1997 ο Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι στο εξαιρετικό και εξαιρετικά προφητικό του βιβλίο «Η Μεγάλη Σκακιέρα» του Εκδοτικού Οργανισμού Λιβάνη: «οι ΗΠΑ υπερτερούν σε 4 αποφασιστικούς τομείς της παγκόσμιας δύναμης: στρατιωτικά, οικονομικά, τεχνολογικά και πολιτισμικά. Ο συνδυασμός αυτών των τεσσάρων παραγόντων κάνει τις ΗΠΑ τη μόνη συνεκτική παγκόσμια υπερδύναμη.»
Στο ίδιο βιβλίο είχε προβλέψει ότι «η Ευρασία είναι η σκακιέρα πάνω στην οποία συνεχίζει να παίζεται ο αγώνας για την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία και αυτός ο αγώνας συνεπάγεται τη γεωστρατηγική, δηλαδή τη στρατηγική διαχείριση γεωπολιτικών συμφερόντων.» Επεξηγώντας εν συνεχεία ότι «γεωστρατηγικοί παίκτες είναι τα κράτη που έχουν την ικανότητα και την εθνική θέληση να ασκήσουν δύναμη ή επιρροή πέρα από τα σύνορά τους ώστε να μεταβάλλουν – σε βαθμό που θίγει τα συμφέροντα των ΗΠΑ – την υπάρχουσα γεωπολιτική κατάσταση πραγμάτων.», όρισε ως γεωστρατηγικούς παίκτες τις εξής χώρες: Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία, Κίνα και Ινδία.
Αναφερόμενος στον ρόλο της Ρωσίας και την ιδιαίτερη σχέση της με την, έχουσα στρατηγική σημασία, Ουκρανία, έκανε τις εξής αναφορές: «Η Ρωσία παραμένει σημαντικός γεωστρατηγικός παίκτης, παρά την αποδυνάμωσή της … Έτσι και ανακτήσει τη δύναμή της, οι συνέπειες τόσο για τους δυτικούς όσο και για τους ανατολικούς γείτονές της θα είναι σημαντικές. Επιπλέον, η Ρωσία πρέπει ακόμη να κάνει τη θεμελιακή γεωστρατηγική επιλογή της όσον αφορά τη σχέση της με την Αμερική. Είναι φίλη ή αντίπαλος;» «Χωρίς την Ουκρανία, η οποία αποτελεί γεωπολιτικό άξονα, η Ρωσία παύει να είναι ευρασιατική αυτοκρατορία. Χωρίς την Ουκρανία η Ρωσία θα γινόταν κυρίως ασιατικό αυτοκρατορικό κράτος, … Αν η Μόσχα ανακτήσει τον έλεγχο της Ουκρανίας, με τον πληθυσμό των 52 εκατομμυρίων, τους σημαντικούς πλουτοπαραγωγικούς πόρους και την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα , η Ρωσία θα ανακτήσει αυτόματα τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να γίνει αυτοκρατορικό κράτος, που θα ενώνει την Ευρώπη και την Ασία.»
Τι σημαίνει όμως γεωπολιτικός άξονας; Πάντα σύμφωνα με τον Μπρζεζίνσκι στο συγκεκριμένο βιβλίο: «Γεωπολιτικοί άξονες είναι τα κράτη των οποίων η σημασία δεν προέρχεται από τη δύναμή τους ή τα κίνητρά τους, αλλά από την ευαίσθητη θέσή τους και από τις συνέπειες τις οποίες έχει η δυνητικά ευάλωτη κατάστασή τους στη συμπεριφορά των γεωστρατηγικών παικτών.» Και ποια είναι αυτά; Η Ουκρανία, το Αζερμπαϊτζάν, η Νότια Κορέα, το Ιράν και η Τουρκία, «αν και τόσο η Τουρκία όσο και το Ιράν είναι επίσης σε κάποιο βαθμό – εντός των πιο περιορισμένων ικανοτήτων τους – δραστήριες γεωστρατηγικά χώρες.»
Ας έχουμε όλα αυτά υπ’ όψιν όταν εξετάζουμε εν έτει 2023 τη σχέση μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, προσπαθώντας να τη δούμε από τουρκική σκοπιά. Τι έχουμε λοιπόν;
Τουρκική ατζέντα ανοικτών θεμάτων με την Ελλάδα:
- Χωρικά ύδατα
- ΑΟΖ
- Υφαλοκρηπίδα
- Εναέριος χώρος
- Casus belli
- Γκρίζες ζώνες
- Αποστρατιωτικοποίηση νησιών
- Συμμετοχή στην αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο
- Μουσουλμανική μειονότητα στην Θράκη
- Μεταναστευτικό
- Κυπριακό
Τουρκική θεώρηση της Ελλάδας:
- Υπερβολικά μικρή δύναμη σε σχέση με την Τουρκία (π.χ. αναλογία πληθυσμού 10 / 80)
- Διαχρονικά «εργαλείο» των μεγάλων δυνάμεων εναντίον της Τουρκίας
- «Εχθρός» της Τουρκίας λόγω του 1821
- Ευνοημένη από τη Συνθήκη της Λωζάνης με τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου
- «Τυχερή» λόγω πιθανής ύπαρξης υδρογονανθράκων στο Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο
Ζητούμενο για την Τουρκία: η Ελλάδα θα πρέπει να είναι μια μικρή δύναμη στον χώρο επιρροής της, με την οποίαν δεν μπορεί να έχει μια ισότιμη σχέση, άρα ένα είδος υποτελούς της, ένα είδος Junior Partner μίας περιφερειακής δύναμης. Αν θέλει ηρεμία η Ελλάδα θα πρέπει να κάνει παραχωρήσεις.
Τακτική της Τουρκίας: με συνεχή απειλή θερμού επεισοδίου / πολεμικής σύρραξης («θα έρθουμε νύχτα») και βάσει του δόγματος «η ισχύς ισχύει και όχι το Διεθνές Δίκαιο» προσπαθεί να εξωθήσει την Ελλάδα σε έναν «έντιμο» συμβιβασμό, όπου μόνο η Ελλάδα θα χάσει, ενώ αντιθέτως η Τουρκία θα κερδίσει, κατ’ ελάχιστον κάτι, από τα ανοικτά θέματα της τουρκικής ατζέντας.
Ιστορικά (μεταπολεμικά): η Τουρκία, αξιοποιώντας, είτε προβοκάτσια (1955 – πογκρόμ εναντίον Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης), είτε αφορμή εκ μέρους της Ελλάδας (1974 – Κύπρος), επιτέθηκε εναντίον Ελλήνων.
Μικρή εικόνα (τοπική): ο «εχθρός Ελλάδα» αξιοποιείται πολιτικά από όλα τα κόμματα της Τουρκίας για εσωτερική κατανάλωση, ιδιαίτερα προ των εκλογών.
Μεγαλύτερη εικόνα (περιφερειακή): το τουρκικό κράτος επιθυμεί την «επαναφορά» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέσω της Γαλάζιας Πατρίδας.
Μεγάλη εικόνα (παγκόσμια): περίοδος γεωπολιτικών αναταράξεων (Ρωσία – Ουκρανία) και ανακατανομή παγκόσμιας (Η.Π.Α. – Κίνα / Ινδία) και περιφερειακής ισχύος (Μ. Ανατολή – Συρία, Ιράκ). Η μεταφορά των μεγάλων γεωπολιτικών εξελίξεων από τη Δύση στην Ανατολή (Κίνα, «δρόμοι του μεταξιού») και η πιθανή ύπαρξη ορυκτού πλούτου στην περιοχή καθιστά τον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου στόχο των περιφερειακών, αλλά και των μεγάλων δυνάμεων.
Συμπέρασμα: η Τουρκία, έχοντας στόχο να καταστεί η αδιαφιλονίκητη περιφερειακή δύναμη ως ένας γεωστρατηγικός παίκτης στην περιοχή, θέλει να ελέγξει τον στρατηγικό χώρο της Ανατολικής Μεσογείου και βρίσκει μπροστά της το «εμπόδιο» Ελλάδα. Όσο η Ελλάδα εμφανίζεται αδύναμη (οικονομικά, στρατιωτικά, πολιτικά τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό), τόσο θα ενισχύεται η πιθανότητα, είτε διαπραγματεύσεων με στόχο την επίτευξη ενός «έντιμου» συμβιβασμού, είτε ενός θερμού επεισοδίου ή ακόμα και πολεμικής σύρραξης. Και το αντίθετο στην περίπτωση μιας ισχυρής Ελλάδας.
Το 2023 είναι όμως μια ιδιαίτερη χρονιά (100 χρόνια από την ίδρυση του τουρκικού κράτους, εκλογές στις δύο χώρες, αλλά και στην Κύπρο), κατά τη διάρκεια της οποίας οι πιθανότητες εφαρμογής κάποιου εκ των προαναφερθέντων σεναρίων θα είναι αυξημένες.
Η Ιστορία, ιδιαίτερα της Μικρασιατικής Εκστρατείας και Καταστροφής, όσο κι αν η ανάγνωσή της σήμερα δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντη, έχει δείξει ότι, όταν τα συμφέροντα της Ελλάδας ταυτίζονται με τα συμφέροντα των γεωστρατηγικών παικτών της Δύσης (μεγάλων δυνάμεων) στην περιοχή, η Τουρκία το εκλαμβάνει ως ένα είδος ισχυρής προστασίας της χώρας μας και λειτουργεί ανάλογα. Ας έχουμε όμως υπ’ όψιν το τι συνέβη στην αντίθετη περίπτωση με ταυτόχρονη ύπαρξη πολιτικού διχασμού στη χώρα μας και ανυπαρξία ηγέτη.
Γιάννης Γούσης, Σύμβουλος Επιχειρήσεων
