Μια γνωριμία με τον Νίκο Βέλμο

Μια έκθεση στο Radio Athenes μας φέρνει σε επαφή με το ζωγραφικό έργο μιας σύνθετης δημιουργικής προσωπικότητας

Yπήρξε ηθοποιός, λογοτέχνης, ζωγράφος.

Η συμβολή όμως του Nίκου Βέλμου (1890-1930) ή κατά κόσμον Νίκου Βογιατζάκη στην τέχνη της εποχής του ήταν μεγαλύτερη απ’ όσο μπορούν να αποκαλύψουν σήμερα αυτές οι ιδιότητες. Υπήρξε ένας καλλιτέχνης του περιθωρίου ο οποίος εξέδιδε μόνος του και ένα περιοδικό ονόματι «Φραγκέλιο» από το 1926 έως το 1929, μέσα από το οποίο κατέκρινε την υποκρισία και το κατεστημένο της εποχής του –με κείμενα δικά του αλλά και άλλων λογοτεχνών. Παράλληλα μέσα από τα Φύλλα Τέχνης του συγκεκριμένου περιοδικού εξέδιδε μονογραφίες καλλιτεχνών όπως ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ή ο Μπετόβεν.

Ο Νίκος Βέλμος υπήρξε και ζωγράφος o οποίος θέλησε να δώσει βήμα και σε άλλους καλλιτέχνες της εποχής του μέσα από το «Ασυλον Τέχνης» το οποίο δημιούργησε το 1928 στο ισόγειο του σπιτιού του στην οδό Νικοδήμου 21 στην Πλάκα. Εκεί έδειχνε δουλειά του ο 16χρονος Γιάννης Τσαρούχης, αλλά διοργανώνονταν και εκθέσεις καλλιτεχνών όπως ο Γιαννούλης Χαλεπάς ή ο Δημήτρης Γαλάνης, αλλά και ορισμένων αυτοδίδακτων δημιουργών όπως ήταν και ο ίδιος ο Βέλμος, «ασπούδαστων» και «ανέστιων». Εκεί διοργανώνονταν και συζητήσεις για καλλιτεχνικά και κοινωνικοπολιτικά θέματα παρουσία προσωπικοτήτων της πρωτοπορίας της εποχής όπως ο Στρατής Δούκας, ο Φώτης Κόντογλου, ο Σπύρος Παπαλουκάς, ο Δημήτρης Πικιώνης, οι οποίοι προετοίμαζαν το έδαφος για την επερχόμενη γενιά του ’30.

Αφορμή για να τα μάθουμε όλα αυτά είναι η έκθεση «Νίκος Βέλμος (1890-1930)» στο Ινστιτούτο Radio Athenes της οδού Πετράκη, τον ανεξάρτητο χώρο τέχνης της Ελενας Παπαδοπούλου για την προώθηση της σύγχρονης εικαστικής τέχνης που βρίσκεται κιόλας κοντά στην πάλαι ποτέ έδρα του Ασύλου Τέχνης και παρουσιάζεται και σε συνεργασία με τη Σχολή Καλών και Παραστατικών Τεχνών Frances Rich του Deree – The American College of Greece. «Ο Βέλμος ήταν outsider, μια μεγάλη φυσιογνωμία εναντίον του κατεστημένου ο οποίος δεν μπήκε ποτέ στο σύστημα της εποχής του, γι αυτό και δεν έχουμε ακούσει περισσότερα για αυτόν» θα πει στο Βήμα η Ελενα Παπαδοπούλου. «Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μια σημαντική εκδοτική δουλειά και έρευνα πάνω στο έργο του. ‘Εχουν επανεκδοθεί από το περιοδικό Φαρφουλάς τα τεύχη του ‘Φραγκέλιου‘ συνοδευόμενα από κείμενα μελετητών του Βέλμου όπως ο Δημήτρης Παυλόπουλος, η Βένια Παστάκα, ο Σωκράτης Λούπας, ο Διαμαντής Καράβολας καθώς επίσης και το τεύχος των ‘Φύλλων Τέχνης’ που ήταν αφιερωμένο στον Χαλεπά. Παράλληλα, οι εκδόσεις Φαρφουλάς έχουν κυκλοφορήσει τη μελέτη του Νίκου Λογοθέτη, ενός από τους πρώτους μελετητές του Βέλμου, με τίτλο ‘Νίκος Βέλμος. Ο Γυιός της Απώλειας‘ η οποία συμπυκνώνει τη μακροχρόνια και ενδελεχή του έρευνα πάνω στη ζωή και το έργο του Βέλμου καθώς και τη μελέτη του Κίμωνα Θεοδώρου για το ‘Άσυλον Τέχνης’ και την σκέψη του Βέλμου για την τέχνη. Επίσης από τις εκδόσεις Εκάτη και Πρόσπερος κυκλοφορούν τα έργα του Βέλμου, ‘Δυο Αγάπες’ και ‘Στ’αγιονόρος΄ αντίστοιχα. Επίσης ο Ιστορικός τέχνης Σωκράτης Λούπας ολοκληρώνει τη διδακτορική του διατριβή πάνω στο Νίκο Βέλμο» θα συμπληρώσει η Γαλήνη Νόττι, επιμελήτρια της έκθεσης.

Νίκος Βέλμος, «Δημοσθένης Βουτυράς», περ. 1927, Συλλογή Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, δωρεά Τάκη Ευσταθίου

Η τέχνη και η εμπειρία της ζωής

Στην έκθεση αναδεικνύονται τα ζωγραφικά έργα του Βέλμου, μια μικρή επιλογή από σχέδια ζωγραφισμένα με μολύβι ή κάρβουνο ή μελάνι σε χαρτί, τα περισσότερα σε μέγεθος 15Χ20 εκ. «Ο Βέλμος ζωγράφιζε τους κοντινούς του, φίλους του ηθοποιούς ή διανοούμενους αλλά και ανθρώπους που συναντούσε τυχαία όπως και τοπία, αγίους, διακοσμητικά μοτίβα με μια λιτότητα που βρίσκω πολύ εκφραστική κι ας μην υπάρχει τεχνική κατάρτιση που την ορίζει. Ο ίδιος δεν διαχώριζε τις τέχνες, έγραφε και ποιήματα, πεζά, όλα ήταν ένα για εκείνον, ακριβώς όπως και η τέχνη του ήταν αλληλένδετη με τη ζωή του. ‘Ητέχνη βγαίνει από την εμπειρία της ζωής΄ έγραφε σε κείμενό του για τον ηθοποιό, σκηνοθέτη και δάσκαλό του,Θωμά Οικονόμου» θα πει η Νόττι. Με οδηγό τον Οικονόμου, ο Βέλμος είχε εμφανιστεί στο Βασιλικό Θέατρο αν και το βάπτισμα του πυρός το είχε πάρει από την Μαρίκα Κοτοπούλη.

Μέσα σε μια προθήκη θα παρουσιαστεί μια σειρά έργων του που είναι σκηνές από τον «Βασιλιά Ληρ» του Σαίξπηρ καθότι ο Βέλμος αγαπούσε πολύ τον Αγγλο ποιητή και θεατρικό συγγραφέα. Μάλιστα στα «Φύλλα Τέχνης» του Φραγκέλιου είχε δημοσιεύσει μια δική του απόδοση του «Αντώνιος και Κλεοπάτρα», εικονογραφημένη από τον Σπύρο Παπαλουκά.

Τα περισσότερα από τα σχέδια που θα παρουσιαστούν στην έκθεση ήταν εικονογραφήσεις για το «Φραγκέλιο» και προέρχονται από τη συλλογή του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδας. Εκεί ανήκουν 438 έργα του Βέλμου έπειτα από δωρεά του συλλέκτη Τάκη Ευσταθίου, ενός από τους μεγαλύτερους δωρητές της συγκεκριμένης συλλογής. Η Νόττι ήρθε σε επαφή με αυτό το αρχείο όταν εργάστηκε ως υπεύθυνη της συλλογής του αμερικανικού κολλεγίου και εκεί ανακάλυψε τον Βέλμο, μάλιστα έδειξε τρία έργα του στην έκθεση «Overseas» το 2016 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Τεχνών της σχολής Frances Rich School of Fine and Performing Arts του Deree. «Τα σχέδια του Νίκου Βέλμου αποτυπώνουν την εποχή τους, την Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή,όμως είναι τόσο ιστορικά, όσο και σύγχρονα. Προσωπικά βλέπω το έργο του Βέλμου ως μια σύγχρονη δουλειά, βρίσκω ότι όλη η πρακτική του συνομιλεί με προβληματισμούς του μοντέρνου κινήματος. Η ‘σύγχρονη’ παράμετρος στην οποία αναφέρομαι έχει να κάνει και με το γεγονός ότι έπαιρνε τα πράγματα στα χέρια τουκαι δημιουργούσε ένα πλαίσιο κι ένα δίκτυο για την ανάδειξη ανθρώπων και έργων που εκείνος έβρισκεαξιόλογα αλλά ήταν παραγκωνισμένα και δεν αναδεικνύονταν. Επίσης ο ίδιος δεν αναζήτησε να αναγνωριστείμέσα από τη δράση του αλλά ενδιαφερόταν για την υπεράσπιση των ιδεών του που συντάσσονταν με τουςφτωχούς και αδύναμους ενάντια σε κάθε μορφή εξουσίας. Όλη του η ζωή, η δράση και η τέχνη ήταν μια μάχη,με διαφορετικά μέσα, για έναν πιο δίκαιο κόσμο».