Εμπορικά σήματα και ΟΒΙ

Αλλαγή παραδείγματος από το Γενικό Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΓΔΕΕ): χρήσιμα συμπεράσματα για τον ΟΒΙ και τους συμβούλους επιχειρήσεων σε ζητήματα καταχώρισης εμπορικού σήματος

Του Γιάννη Ψαράκη*

Ι. Περιγραφικά σήματα και σήματα με περιγραφικά στοιχεία

Όσοι ασχολούνται στην πράξη με ζητήματα καταχώρισης εμπορικού σήματος (trademark) θα συμφωνήσουν στο εξής: συχνότατα οι ενδιαφερόμενοι για καταχώριση προτείνουν ένδειξη η οποία αμέσως ή εμμέσως αναφέρεται στα προϊόντα ή υπηρεσίες τις οποίες προσφέρει (ή θα προσφέρει) και τα οποία επιθυμεί να διακρίνει. Οι ενδείξεις αυτές χαρακτηρίζονται, νομικά, ως περιγραφικές (descriptive signs).

Ωστόσο, η κατοχύρωση μιας ένδειξης η οποία είναι περιγραφική, απαγορεύεται από το εθνικό αλλά και το ευρωπαϊκό δίκαιο (όμοιες ρυθμίσεις εντοπίζονται και στα λοιπά εθνικά δίκαια σε παγκόσμιο επίπεδο). Αυτό είναι και εύλογο: αν γινόταν δεκτά τα περιγραφικά σήματα και εφόσον κάποιος πρόλαβε να τα κατοχυρώσει, θα καταλήγαμε στο φαινόμενο ενδείξεις με ονομασία όπως «Μήλα» ή «Μέλι» να μην μπορούν να χρησιμοποιηθούν από ανταγωνιστές. Αυτοί όμως έτσι δεν θα μπορούσαν να περιγράφουν τα εμπορεύματά τους. Αυτό θα ζημίωνε τόσο εκείνους, όσο και τους καταναλωτές. Κάτι τέτοιο λοιπόν απαγορεύεται από το δίκαιο του σήματος (σημειώνουμε ότι στο σημείο αυτό η πρακτική του ΟΒΙ μοιάζει ελαστικότερη από εκείνη του EUIPO.

Εκτός από την περίπτωση στην οποία όλα τα στοιχεία της ένδειξης είναι περιγραφικά, συχνές είναι και οι περιπτώσεις στις οποίες ένα ή περισσότερα στοιχεία από εκείνα που συναποτελούν την ένδειξη – και αυτά για το οποίο ουσιαστικά ενδιαφέρεται να μονοπωλήσει και να έχει προστασία ο ενδιαφερόμενος – είναι περιγραφικά. Πράγματι, πολύ μεγάλος αριθμός σημάτων, τόσο στο μητρώο του ΟΒΙ όσο και του EUIPO (για εμπορικά σήματα της Ε.Ε.), περιέχει περιγραφικά στοιχεία.

Τι συνέπειες έχει όμως αυτό και γιατί μας ενδιαφέρει;

ΙΙ. Η προστασία των περιγραφικών στοιχείων σύμφωνα με το ΓΔΕΕ – Shoppi & Naturanove

Σύμφωνα με πρόσφατη απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου της Ε.Ε. της 12.10.2022 (T-222/21), ο σηματούχος της ένδειξης “Shoppi” με συγκεκριμένη απεικόνιση (βλ. στη συνέχεια) δεν μπορούσε να απαγορεύσει την κατοχύρωση της λέξης “Shopify” για την διάκριση ίδιων προϊόντων.

Δηλαδή, σύμφωνα με το Δικαστήριο, η ταύτιση στο περιγραφικό μέρος “shop” δεν ήταν ικανή να ιδρύσει κίνδυνο σύγχυσης μεταξύ των δύο ενδείξεων. Σημειώνεται ότι σύμφωνα με τη νομολογία, ταύτιση στην αρχή των ενδείξεων, ιδίως αν τα αγαθά που διακρίνονται είναι κι εκείνα ταυτόσημα,  συνηθέστατα θα οδηγεί σε διαπίστωση κινδύνου σύγχυσης και άρα σε παροχή προστασίας για τον προγενέστερο σηματούχο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ωστόσο, η ταύτιση εντοπίστηκε σε περιγραφικό στοιχείο, ήτοι στη λέξη “shop”.

Σε άλλη υπόθεση που κρίθηκε ενώπιον του ΓΔΕΕ, κρίθηκε ότι η ένδειξη Naturanove, δεν μπορεί να απαγορεύσει τη χρήση της ένδειξης Naturalium (για προϊόντα σαπονοποιίας κτλ).

Πρόκειται για περιπτώσεις των λεγόμενων αδύναμων ενδείξεων (weak signs). Χαρακτηρίζονται αδύναμες διότι μεγάλο τμήμα αυτών αποτελείται από στοιχεία τα οποία δεν διαθέτουν διακριτικό χαρακτήρα. Σύμφωνα με Κοινή Ανακοίνωση του European Trademark and Design Network (CP5 – European TMDN), δεν μπορεί να απαγορεύεται η χρήση ένδειξης τρίτης επιχείρησης, όταν ομοιάζει σε καταχωρισμένο εμπορικό σήμα αποκλειστικά σε στερούμενα διακριτικού χαρακτήρα στοιχεία. Η Κοινή Πρακτική εφαρμόζεται και στην Ελλάδα.

Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι στη νομολογία παρατηρούταν μέχρι πρότινος κατ’ αποτέλεσμα προστασία ακόμα και στη βάση περιγραφικών (και άρα χωρίς διακριτικό χαρακτήρα) στοιχείων. Έτσι, στο παρελθόν έχει κριθεί ότι συντρέχει κίνδυνος σύγχυσης μεταξύ των ενδείξεων Olive line και O﮲live:

Αποφάσεις σαν την Olive line έχουν εκδοθεί σε μεγάλο αριθμό, τόσο σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και ελληνικών δικαστηρίων. Με τις αποφάσεις αυτές, παρέχεται κατ’ ουσίαν μονοπωλιακό δικαίωμα σε ένα στοιχείο το οποίο είναι αναγκαίο για την περιγραφή ιδιοτήτων συγκεκριμένου αγαθού (και άρα πρέπει να παραμένει διαθέσιμο προς χρήση στους ανταγωνιστές).

Όλα αυτά όμως μοιάζουν να αλλάζουν. Όπως παρατηρήθηκε από μέλος της Επιτροπής Εφέσεων του EUIPO Ricardo Rapponi σε ενημερωτικό σεμινάριο για την εξέλιξη της νομολογίας κατά το 3^ο και 4^ο τρίμηνο του 2022, η απόφαση Shoppi δείχνει το δρόμο για μια αλλαγή κατεύθυνσης όσον αφορά την μη παροχής προστασίας βάσει ομοιότητας σε περιγραφικά στοιχεία. Σύμφωνα με τον ίδιο, η κατεύθυνση του ανέμου έχει πλέον αλλάξει, συγκριτικά με όσα συνέβαιναν την προηγούμενη δεκαετία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την απόφαση Shoppi.

ΙΙΙ. Τα διδάγματα;

Είναι κοινή διαπίστωση ότι η Ενωσιακή νομολογία και πρακτική ασκούν εναρμονιστική επίδραση στις αντίστοιχες ελληνικές. Μεταξύ άλλων, ο νόμος 4679/2020 για το  εθνικό εμπορικό σήμα στοχεύει στην εναρμόνιση με την Οδηγία 2015/2436 ΕΕ. Η δε τελευταία είναι σχεδόν ταυτόσημη με τον Κανονισμό 2017/1001 ΕΕ για το εμπορικό σήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Διατηρώντας τα παραπάνω κατά νου, μπορούμε να προβούμε στις ακόλουθες προτάσεις και διαπιστώσεις:

Πρώτον, αξίζει να αναρωτηθούμε εάν θα ήταν ωφέλιμο ο Οργανισμός Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ) να είναι περισσότερο αυστηρός κατά τον έλεγχο συνδρομής λόγων απόλυτων απαραδέκτων (ιδίως περιγραφικότητες). Υπάρχουν περιπτώσεις αιτήσεων που δημοσιεύονται και τελικά καταχωρίζονται, ως προς τις οποίες θα μπορούσε βάσιμα να αναρωτηθεί κανείς αν θα «επιβίωναν» μιας αίτησης ακυρότητας τρίτου – ανταγωνιστή ή μη – στη βάση της περιγραφικότητας. Αν ακυρωθεί τελικά το εμπορικό σήμα, το οποίο είναι δυνατό ακόμα και χρόνια μετά την καταχώριση, οι οποίες δαπάνες θεωρούσε ο σηματούχος ότι οικοδομούσαν πάνω σε αυτό, πλέον θα έχουν μονάχα σχετική σημασία. Παράλληλα, η ύπαρξη τέτοιων ενδείξεων στο μητρώο και η μόνη η πιθανότητα ύπαρξης αντιδικίας, τρομοκρατεί τις επιχειρήσεις οι οποίες έτσι διστάζουν να περιγράψουν επιτυχώς τα προϊόντα τους (Ramsey, 2003). Ήδη ο EUIPO και βεβαίως το ΔΕΕ και το ΓΔΕΕ είναι αρκετά αυστηρά σε ζητήματα περιγραφικοτήτων, ακόμα και σημάτων τα οποία έχουν καταχωριστεί χρόνια πριν. Πλέον, με τη νομολογία Shoppi γίνεται ακόμα προφανέστερο ότι η σύγχρονη τάση προσανατολίζεται υπέρ της κατάλειψης περιγραφικών ενδείξεων ως κοινό κτήμα και όχι η – έστω φαινομενική, δια καταχώρισης – μονοπώλησή τους.

Δεύτερον, ιδίως μετά από μία διαφαινόμενη οριστικοποίηση της μεταστροφής της νομολογίας υπέρ της μη προστασίας περιγραφικών στοιχείων σε εμπορικά σήματα, οι σύμβουλοι επιχειρήσεων είναι υποχρεωμένοι να εφιστούν την προσοχή των ενδιαφερόμενων στο ότι η καταχώριση συγκεκριμένου σήματος με περιγραφικά στοιχεία, δεν σημαίνει ότι θα τους απονέμει μονοπώλιο σε αυτά τα στοιχεία. Τις περισσότερες φορές, μάλιστα, αυτά είναι τα στοιχεία τα οποία θα επιθυμεί στην πραγματικότητα να μονοπωλήσει ο ενδιαφερόμενος και όχι π.χ. το επώνυμό του το οποίο θα συνυπάρχει στο εμπορικό σήμα. Επομένως, θα πρέπει ο επιχειρηματίας να είναι ενήμερος για αυτή την πραγματικότητα, ώστε να μπορεί συνειδητά να λάβει την εξής απόφαση: κατοχύρωση εμπορικού σήματος με τις προαναφερθείσες εγγενείς αδυναμίες, ή αναζήτηση ενός πιο επινοημένου εμπορικού σήματος, το οποίο ωστόσο θα παρέχει πλήρη προστασία και θα οικοδομηθεί στη βάση όχι της εγγενούς δύναμης των λέξεων/απεικονίσεων αλλά στη βάση της ποιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών του επιχειρηματικού εγχειρήματος;

Αρθρογραφία: Lisa P. Ramsey, Descriptive Trademarks and the First Amendment, Tennessee Law Review, 70, 1095.

*Ο Γιάννης Ψαράκης (Υπ. Διδάκτωρ Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ – ΜΔΕ ΙΙΙ) είναι δικηγόρος, συνεργάτης της Δικηγορικής Εταιρείας Ψαράκης|Κεφαλάς (www.psarakislegal.com), ιδρυτής του IP hub “The Trademark Hoop” (www.thetrademarkhoop.com) και Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Μητροπολιτικού Κολλεγίου (University of East London).