Στο «ντοκιμαντέρ της παρατήρησης» ένα κινηματογραφικό είδος που έχει γράψει την δική του Ιστορία στον χώρο της ταινίας τεκμηρίωσης (ντοκιμαντέρ), εστιάζει φέτος με το ειδικό αφιερωμα του το 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που θα διεξαχθεί από τις 2 ως και τις 12 Μαρτίου. Είδος που διαμορφώθηκε από τις διδαχές του πρωτοπόρου του ντοκιμαντέρ, Ρόμπερτ Φλάερτι («Ο Νανούκ του Βορρά»), από το αμερικανικό direct cinema, από τον ιταλικό νεορεαλισμό, από το γαλλικό cinema vérité αλλά και από τις μεθόδους της κοινωνικής ανθρωπολογίας, το ντοκιμαντέρ της παρατήρησης δεν αρκείται στην απλή καταγραφή. Επιδιώκει να προσεγγίσει τις αθέατες λεπτομέρειες του θέματος που είναι το αντικείμενό του. Να παρατηρήσει το αθέατο.
Σπουδαίες ταινίες του παγκόσμιου σινεμά φανερώνουν την σημασία του και αυτές θα είναι ο θεματικός σκελετός του αφιερώματος, γενικός τίτλος του οποίου «Η τέχνη της πραγματικότητας: πέρα από την παρατήρηση». Συνολικά θα προβληθούν 20 ντοκιμαντέρ που εξερευνούν τόσο τις ιστορικές απαρχές του είδους, όσο και την εξέλιξή του στο πέρασμα του χρόνου.
Κάποια ντοκιμαντέρ παρατήρησης ασχολούνται με εμβληματικές προσωπικότητες όπως για παράδειγμα το «Don’t Look Back» (1968) του Ντον Άλαν Πενεμπέικερ που ακολουθεί από κοντά την περιοδεία του Μπομπ Ντίλαν στην Αγγλία, το 1965 ή το «Muhammad Ali: The Greatest» (1974) στο οποίο ο σπουδαίος φωτογράφος και κινηματογραφιστής Γουίλιαμ Κλάιν πλάθει το πορτρέτο του μοναδικού πυγμάχου Μοχάμεντ Άλι.
«Naim and Jabar» (1974) των Ντέιβιντ Χάνκοκ και Χέρμπερτ ΝτιΤζόια
Μια σημαντική έρευνα πάνω στον μικρόκοσμο και μακρόκοσμο της ανθρώπινης εμπειρίας στις μητροπόλεις του πλανήτη μας βλέπουμε στo «Megacities» (1998) του Μίκαελ Γκλάβογκερ, ενώ το «Naim and Jabar» (1974) των Ντέιβιντ Χάνκοκ και Χέρμπερτ ΝτιΤζόια «μεταμορφώνει» την προσωπική ιστορία δύο νεαρών Αφγανών σε οικουμενική παραβολή για τη ζωή στον πλανήτη Γη.
Ενα εξίσου ενδιαφέρον στοιχείο στην περίπτωση του ντοκιμαντέρ της παρατήρησης είναι ότι για τους δημιουργούς, το θέμα της παρατήρησης δεν νοείται ξέχωρα από τις συνθήκες που το περιβάλλουν και το διαμορφώνουν, με τους ίδιους να αναλαμβάνουν τον ρόλο των ερευνητών της ζωής και των ανθρώπινων συνθηκών. Συνεπώς, με το «Titicut Follies» (1967), ο ζωντανός θρύλος του ντοκιμαντέρ Φρέντερικ Γουάιζμαν διεισδύει στα άδυτα του νοσοκομειακού ιδρύματος για ψυχικά ασθενείς εγκληματίες στο Μπριτζγουότερ της Μασαχουσέτης και κινηματογραφεί τα μαρτυρικά βιώματα των τροφίμων ενώ το «Divorce Iranian Style» (1998) των Κιμ Λοντζινότο και Ζίμπα Μιρ-Χοσεϊνί αφουγκράζεται τον γενναίο αγώνα των ασφυκτικά καταπιεσμένων γυναικών του Ιράν για την διεκδίκηση των αυτονόητων δικαιωμάτων τους.
Στις πιο πρόσφατες παραγωγές θα βρούμε το «Austerlitz » (2016) του Ουκρανού Σεργκέι Λοζνίτσα που παρουσιάζει μεθοδικά και θαρραλέα το πώς μετατρέπεται ένα ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης από τόπο της απόλυτης τραγωδίας σε αξιοθέατο αναψυχής και τουρισμού, όπως και το «The Dazzling Light of Sunset» (2016) της Σαλόμε Τζασί που παρακολουθεί την προσπάθεια μιας δημοσιογράφου μικρής πόλης της Γεωργίας να φτιάξει ένα ψευδο-εθνογραφικό πορτρέτο μιας κοινότητας και των παραδόσεών της.
Σκηνή από το ντοκιμαντέρ το «Austerlitz » (2016) του Ουκρανού Σεργκέι Λοζνίτσα
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι στην ειδική δίγλωσση έκδοση που θα κυκλοφορήσει για το αφιέρωμα υπάρχει κείμενο του ντοκιμαντερίστα και ανθρωπολόγου Ντέιβιντ Μακ Ντούγκαλ που προσφάτως απεβίωσε. Η ταινία του «To Live with Herds» (1973) που θα προβληθεί στο αφιέρωμα φέρνει στο προσκήνιο τη διαδικασία του καταναγκαστικού μετασχηματισμού που υπέστησαν τα μέλη της παραδοσιακής φυλής των Jie στην Ουγκάντα, που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις παραδόσεις τους προκειμένου να εναρμονιστούν στο νεοσύστατο κράτος.
Στην εν λόγω έκδοση, εκτός άλλων, συμμετέχουν με κείμενα ο ακαδημαϊκός και πρώην πρόεδρος στη Σχολή Θεάτρου, Κινηματογράφου & Τηλεόρασης του UCLA Κόλιν Γιανγκ, ο σκηνοθέτης και καθηγητής στο Τμήμα Κινηματογράφου του ΑΠΘ Απόστολος Καρακάσης, η δημιουργός ντοκιμαντέρ και καθηγήτρια στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ Εύα Στεφανή, ο σκηνοθέτης Ζαχαρίας Μαυροειδής (Απόστρατος) και άλλοι.
