Τις ημέρες αυτές του Μουντιάλ, οι Ιρανοί, που κατακλύζονται από δολοφονικές επιθέσεις εναντίον διαδηλωτών, αντέδρασαν δυναμικά εναντίον των ΗΠΑ ζητώντας τον αποκλεισμό τους γιατί σε ανάρτηση της βαθμολογίας οι ΗΠΑ αφαίρεσαν από τη σημαία του Ιράν το σύμβολο που σχηματίζει τη λέξη «Αλλάχ» διατηρώντας μόνον τα χρώματα. Οι δολοφονίες, όμως, καθώς και η τραγωδία των γυναικών στο Ιράν ξεπερνιούνται, και προηγείται η… μπάλα!
Με το άρθρο μου αυτό θα ήθελα να εκφράσω την αμέριστη συμπαράστασή μου στις γυναίκες, που αγωνίζονται στο Ιράν για την ελευθερία τους και για την «ανθρώπινη» ύπαρξή τους τον 21ο αιώνα. Θεωρείται ανήθικη για τη χώρα αυτή η μη τήρηση των βάναυσων κανόνων της πολιτείας για την ενδυμασία των γυναικών, είναι όμως ηθική για την Αστυνομία Ηθών η αφαίρεση της ζωής μιας εικοσάχρονης, εξαιτίας της παραβίασης των κανόνων ενδυμασίας. Αυτή είναι η… Διδακτική της Ηθικής!
Η υποβάθμιση της γυναίκας έχει βαθιές ρίζες· μοιάζει το γυναικείο φύλο να πληρώνει ακριβά το προπατορικό αμάρτημα της Εύας! Αν ανατρέξουμε στην αρχαιότητα, η θέση της γυναίκας δεν ήταν και τόσο κολακευτική για την προσωπικότητά της. Και ήταν ο μεγάλος έλληνας ποιητής Ευριπίδης ο πρώτος που άρχισε τον αγώνα για την αποκατάσταση της γυναίκας στην κοινωνία.
Είναι γνωστή η θέση της γυναίκας μέσα στην αθηναϊκή πολιτεία. Ενώ για τον Αθηναίο ελεύθερο πολίτη ίσχυε το δίκαιο της πολυγαμίας, και τα απεριόριστα πολιτικά δικαιώματα, για την Αθηναία τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά· κάθε παντρεμένη έπρεπε να είναι πιστή σύζυγος και παιδοποιητική μηχανή, χωρίς εγωισμό και με ανοχή στις ανδρικές αμαρτίες. Η γυναίκα δεν είχε κανένα δικαίωμα ισοτιμίας με τον άνδρα. Η θέση της αυτή μέσα στην ελληνική κοινωνία ήταν φυσικό να διεγείρει το ενδιαφέρον και να προβληματίσει τον Ευριπίδη, πιστό μαθητή του Αναξαγόρα και θαυμαστή της Ασπασίας.
Εξάλλου, τότε στην Αθήνα το «γυναικείο ζήτημα» αποτελούσε, όπως γνωρίζουμε, θέμα της μόδας. Ενώ η αντίληψη των περισσοτέρων Αθηναίων και ιδιαίτερα των αριστοκρατικών και συντηρητικών κύκλων ήταν πως η γυναίκα έπρεπε να παραμείνει σε αυτή τη θέση χωρίς καμία διαμαρτυρία – χαρακτηριστικός είναι, άλλωστε, ο λόγος του Σοφοκλή στον «Αίαντα»: «γυναιξί κόσμον ἡ σιγή φέρει» – στο σπίτι του Περικλή γίνονταν πολιτικές και φιλολογικές συζητήσεις από τους λίγους, που έβλεπαν τα πράγματα διαφορετικά και αποτέλεσαν, ιστορικά, τους προδρόμους της γυναικείας χειραφέτησης.
Πρωταγωνίστρια στο θέμα αυτό ήταν η Ασπασία, η πρώτη φεμινίστρια της αρχαιότητας για την οποία δυστυχώς δεν σώθηκαν γραπτές πηγές. Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση ο Ευριπίδης επηρεασμένος από τις απόψεις της Ασπασίας θέλησε να δονήσει τους Αθηναίους με εντελώς ριζοσπαστικές αντιλήψεις μέσα από μια «Μήδεια» που δεν ευτύχησε να τη δει να παίζεται στο θέατρο του Διονύσου. Ο Ευριπίδης, παρ’ ότι ξανάγραψε την πρώτη του «Μήδεια» από την αρχή έως το τέλος για να μη φαίνεται τόσο ριζοσπαστική, δεν κατάφερε και πάλι να πάρει τα πρωτεία· η αριστοκρατία, που είχε την πλειοψηφία στο αθηναϊκό θέατρο και επηρέαζε άμεσα και έμμεσα τη γνώμη της κριτικής επιτροπής, έκρινε πως η «Μήδεια» του Ευριπίδη δεν άξιζε να βραβευτεί.
Παρά τις θεωρίες περί μισογυνισμού του Ευριπίδη η «Μήδεια» είναι μια επίσημη διαμαρτυρία, ένα κατηγορητήριο για την κατώτερη θέση της γυναίκας με σχεδόν «φεμινιστικούς» στόχους. Η Μήδεια δεν είναι απλώς η φωνή της αδικημένης γυναίκας, μα είναι συγχρόνως ένα κατηγορητήριο για την κατώτερη νομική, πολιτική και συζυγική θέση της γυναίκας. Μιλάει στο όνομα όλων των γυναικών – κι αυτό για πρώτη φορά σε ελληνικό λογοτεχνικό κείμενο – και επαναστατεί ενάντια στα βάσανα τα συνδεδεμένα με τη γυναικεία ύπαρξη.
Πιστεύω ότι όσοι απορρίπτουν το μισογυνισμό του Ευριπίδη δικαιώνονται, όταν σκεφτούμε ότι για πρώτη φορά ο Ευριπίδης επιχειρεί να ανεβάσει στην αθηναϊκή σκηνή τον προβληματισμό του για τη συμπεριφορά των γυναικών της εποχής του, να εκφέρει γνώμες διαχρονικής αξίας και κυρίως να ρίξει το σπόρο για τη «χειραφέτηση» του γυναικείου φύλου. Και γίνεται προφητικός στο χορικό (στίχοι 410-422), όταν λέει: «Τιμή, τιμή στων γυναικών το γένος έρχεται, και θα σωπάσει η φήμη π ’όλα τα κακά σε μας έχει σωριάσει», προβλέποντας ότι η θέση της γυναίκας θα αλλάξει, και αυτή ακριβώς η ανύψωσή της εκεί που της αξίζει, θα την απαλλάξει αυτόματα από τις αδυναμίες και τις διαστροφές της. Αλήθεια, πόσο αδικήθηκε ο ποιητής, που ύψωσε πρώτος τη φωνή του για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων της γυναίκας και προέβλεψε την εξέλιξή της με μια φωνή διαχρονικής αξίας, που εμπνέει μέχρι σήμερα τους συγγραφείς παγκόσμια.
Ομως, τον 21ο αιώνα στο Ιράν η γυναίκα είναι καταδικασμένη! Και ο ανεξάντλητος ΚΥΡ γράφει σε σκίτσο του κατά τη διάρκεια του Μουντιάλ: «Ηρθε εντολή από το ΚΑΤΑΡ… όσες γυναίκες βλέπουν ΜΟΥΝΤΙΑΛ… να φοράνε ΜΠΟΥΡΓΚΑ».
Η κυρία Στέλλα Πριόβολου είναι ομότιμη καθηγήτρια, πρόεδρος Σώματος Ομοτίμων Καθηγητών ΕΚΠΑ, κοσμήτορας Δημοτικού Λαϊκού Πανεπιστημίου Αγ. Παρασκευής.
