Η σημερινή ημέρα(16 Νοεμβρίου) αποτέλεσε την αφορμή να ανακληθούν στη μνήμη εικόνες πρόσφατων γεγονότων που αποτυπώνουν τη σκληρότητα, την αδιαλλαξία και την έλλειψη ανεκτικότητας ακόμη και στον αιώνα τον οποίο διανύουμε. Η στυγνή και βασανιστική δολοφονία της Ιρανής Μαχσά Αμινί που διαπράχθηκε πρόσφατα εξαιτίας της ενδυματολογικής της επιλογής, ο θάνατος του Τζορτζ Φλόιντ λίγα χρόνια νωρίτερα, οι καθημερινές παραβιάσεις δικαιωμάτων, τα περιστατικά ωμής βίας και οι βασανισμοί ανθρώπων εξαιτίας κάποιου ιδιαίτερου χαρακτηριστικού, διαφορετικής προέλευσης, διαφορετικού τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς, αποδεικνύουν πως ο ρατσισμός είναι πανταχού παρών. Ας αναλογιστούμε πόσο αίμα έχει χυθεί, πόσοι πόλεμοι έχουν διεξαχθεί στην πορεία της ιστορίας, πόσες καταστροφές έχουν σημειωθεί στην ανθρωπότητα, εξαιτίας της μισαλλοδοξίας.
Η αναβίωση του ρατσισμού σε όλες τις μορφές συνδέεται με έναν βαθύτερο φόβο, τον φόβο των διασπαστικών τάσεων. Οι περισσότεροι άνθρωποι αποστρέφονται την υπέρβαση των σχημάτων γιατί αισθάνονται πιο ασφαλείς μέσα σε μια αναμενόμενη σχηματοποιημένη ζωή με συγκεκριμένες νόρμες, καθιερωμένες αξίες και ταυτολογική επικοινωνία. Θεωρούν πως ο διαφορετικός τους ταράζει τα «λιμνάζοντα ύδατα» και τους βγάζει από την κανονικότητά τους, για αυτό και τον πολεμούν. Ακόμη και έναν πρωτοποριακό τρόπο σκέψης, μια ριζοσπαστική ιδεολογία, μια ρηξικέλευθη στάση ζωής όσο πρωτότυπη κι αν είναι φοβούνται πως θα προκαλέσει τριβές και συγκρούσεις επικίνδυνες για την κοινωνική ομαλότητα. Δεν μπορούν να αντιληφθούν πως αυτό που χαρακτηρίζουν ως επικίνδυνο θα μπορούσε να ανοίξει πιο φωτεινούς δρόμους στα κεφάλαια της ιστορίας. Η ανοχή σε καθετί που μας ξεπερνάει ιδεολογικά και απέχει από τη δική μας στάση ζωής βοηθά στο να αντιλαμβανόμαστε σε εντελώς διαφορετικούς τρόπους σκέψης και να φιλιώνουμε μεταξύ μας, εξασφαλίζοντας την κοινωνική συνοχή και αρμονία.
Η αρετή της ανεκτικότητας δημιουργεί γέφυρες επικοινωνίας και συμβάλει στη διαμόρφωση υγιούς κοινωνίας με ισχυρούς δεσμούς. Η δύναμή της είναι καθοριστική σε μια κοινωνία κοινωνικού αποκλεισμού των διαφορετικών. Η μετάδοση της εν λόγω αρετής είναι σημαντικό να επιτευχθεί στα πρώτα στάδια της ζωής του ατόμου και σε έναν από τους βασικούς χώρους κοινωνικοποίησης, όπως είναι το σχολείο. Κι αυτό για τον απλό λόγο πως ένα κατάλληλο εκπαιδευτικό σύστημα έχει τη δυναμική να εξουδετερώσει τα «χαραγμένα» στερεότυπα που το παιδί έχει προσλάβει από τον ακατάλληλο μέχρι τώρα περίγυρό του.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού μπορεί να γίνει κομβικός. Ο δάσκαλος είναι ο μαέστρος της τάξης που θα ενορχηστρώσει και θα ενώσει διαφορετικές φωνές για να καταλήξει σε ένα εύηχο κοινωνικό αποτέλεσμα. Ο ίδιος θα πρέπει να αναζητά την ποικιλομορφία να αποδέχεται διαφορετικές ταυτότητες και αντισυμβατικούς τρόπους σκέψης εντός και εκτός της σχολικής κοινότητας για να δημιουργήσει έναν πολύχρωμο καμβά υγιών και ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων και να συνεργάζεται σε μια τάξη και ένα σχολείο χωρίς αποκλεισμούς. Η αρχή, μάλιστα, θα πρέπει να έχει γίνει από τον ίδιο, γιατί εάν ο ίδιος δεν περιστοιχίζεται από ανθρώπους διαφορετικούς, εάν δεν είναι ανεκτικός ακροατής διαφορετικών από των προσωπικών του απόψεων δεν θα καταφέρει ποτέ να εξασφαλίσει αυτή τη συνθήκη της ανοχής από τους μαθητές του.
Παράλληλα, θα μπορούσε να προτείνει δραστηριότητες που θα συμπεριλαμβάνουν μικτές ομάδες μαθητών, παιδιών με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, διαφορετικές ικανότητες ή αποκλίνουσες συμπεριφορές, ώστε να έρχονται σε επαφή όλοι με όλους. Να προτείνει βιβλία με εικόνες παιδιών και ανθρώπων από διαφορετικούς πολιτισμούς, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και άλλον τρόπο σκέψης ή ταινίες με άτομα που διαφέρουν από τη μάζα και το κοινώς αποδεκτό. Έτσι, σταδιακά το ανοίκειο θα μετατρέπεται σε οικείο και θα φιλιώνει μαζί του ενώ θα μεταπείθει και τον πιο επιφυλακτικό για την ύπαρξη κοινών στοιχείων μεταξύ των ανθρώπων. Αυτά τα στοιχεία, τα οποία ενώνουν τους ανθρώπους, είναι που πρέπει να βρει ο εκπαιδευτικός και να διαμορφώσει κοινούς δεσμούς μεταξύ των μαθητών.
Οι εκπαιδευτικοί είμαστε ικανοί να οικοδομήσουμε μια κοινότητα διαφορετικότητας! Να διευρύνουμε την οπτική των παιδιών και να τα προετοιμάσουμε για την ομαλή ένταξη στις σύγχρονες και διαρκώς εξελισσόμενες πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Να διδάξουμε πως είναι τόσο ωραία η ποικιλομορφία, όπως η πολυχρωμία στη φύση και πως πλαστήκαμε διαφορετικοί για να είμαστε ο εαυτός μας, ακολουθώντας πάντοτε την εσωτερική μας φωνή. Άλλωστε, η αποδοχή του μη συμβατού και της ετερότητας αποτελεί ένδειξη σεβασμού στην ελευθερία του ατόμου και κανείς δεν αξίζει να πληρώσει το τίμημα της γνησιότητάς του.
Η κουλτούρα της ανεκτικότητας και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα είναι το αντίδοτο σε κάθε μορφή ρατσισμού και ανεβάζει τον άνθρωπο στη σφαίρα της ηθικής τελειότητας, επιτρέποντάς του να συνυπάρχει σε μια πλουραλιστική κοινωνία. Ο σεβασμός και η ανεκτικότητα επιτρέπουν στον άνθρωπο να κατανοήσει ότι οι αντιθέσεις δεν πρέπει να εμποδίζουν τη συνύπαρξη, ότι η αναγνώριση της αξίας του άλλου αποτελεί προϋπόθεση για τη δική μας καταξίωση. Γιατί, στην πραγματικότητα αυτοί που δεν ανέχονται το διαφορετικό είναι εκείνοι που δεν έχουν συμφιλιωθεί με τον εαυτό τους και η μισαλλοδοξία τους αποτελεί το λημέρι της αδυναμίας τους και το κρησφύγετο της εσωτερικής τους δειλίας.
Ας μιλήσουμε, λοιπόν, στα παιδιά μας για την ομορφιά της διαφορετικότητας, ας τα βοηθήσουμε να μετατρέψουν την «αδυναμία» τους σε δύναμη, ας συστρατευθούμε στον αγώνα τους για την καθιέρωση της ύπαρξής τους και ας μεταδώσουμε την αρετή της ανεκτικότητας στους μικρούς μαθητές μας, ξεκινώντας όλοι από την αγάπη για τον εαυτό μας!
Μαρία Δ. Πετροπούλου, Φιλόλογος
Συγγραφέας στις εκδόσεις ΖΗΤΗ
