Η καταστροφή της Μικρασίας, οι χιλιάδες πρόσφυγες και ο αφανισμός του ελληνισμού προκάλεσαν ένα ισχυρό σοκ στην ελληνική κοινωνία. Οι στρατιώτες που υποχώρησαν οργισμένοι ζητούσαν την τιμωρία όσων θεωρούσαν υπευθύνους για την καταστροφή.

Οι συνταγματάρχες Γονατάς και Πλαστήρας, οργάνωσαν στρατιωτική επανάσταση σε συνεργασία με το ναυτικό και τον πλοίαρχο Φωκά. Απαιτούσαν την απομάκρυνση του βασιλιά και την τιμωρία των υπευθύνων της εθνικής καταστροφής. Όλα ξεκίνησαν στη Χίο και τη Μυτιλήνη όπου κατέληξαν οργισμένοι στρατιώτες και αξιωματικοί, μετά την ήττα και την υποχώρηση.

Η κατάσταση είχε βγει εκτός ελέγχου.

Στην Αθήνα, τα ηνία της επανάστασης ανέλαβαν ο Θόδωρος Πάγκαλος και ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου.

Λίγες μέρες αργότερα, ένα τεράστιο συλλαλητήριο στο Σύνταγμα κατέληξε στην απόφαση να συγκροτηθεί έκτακτο στρατοδικείο για τους κατηγορουμένους, πολιτικούς και στρατιωτικούς.

Το σύνθημα «θάνατος στους προδότες», είναι το χρονικό μιας προαναγγελθείσας απόφασης.

Οι Άγγλοι κατάφεραν να σώσουν τον βασιλιά Κωνσταντίνο ο οποίος εγκατέλειψε αμέσως τη χώρα.

Η προανακριτική επιτροπή αποφάσισε την παραπομπή των υπευθύνων πολιτικών και στρατιωτικών σε έκτακτο στρατοδικείο.

Η κατηγορία περί εσχάτης προδοσίας ήταν βαρύτατη για εκλεγμένους πολιτικούς, αλλά αυτή ήταν η λαϊκή  απαίτηση χιλιάδων στρατιωτικών και προσφύγων.

Σ’ αυτήν τη χρονική περίοδο κρίσιμη θεωρείται η συνάντηση τριών ανδρών.

Του Πάγκαλου, του Πλαστήρα και του υποστράτηγου Οθωναίου, ο οποίος ορίστηκε πρόεδρος του στρατοδικείου

Εκεί συμφωνήθηκε ότι όποια και αν ήταν η απόφαση θα εφαρμοζόταν απαρέγκλιτα.

Η δίκη έγινε στο κτίριο της βουλής των Ελλήνων, στην οδό Σταδίου. Οι επαναστάτες τη μετέτρεψαν σε στρατοδικείο και τοποθέτησαν ισχυρή φρουρά.

Στο εδώλιο κάθισαν οι Γεώργιος Χατζηανέστης (αντιστράτηγος), Δημήτριος Γούναρης (πρώην πρωθυπουργός), Νικόλαος Στράτος (πρώην πρωθυπουργός), Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης (πρώην πρωθυπουργός), Γεώργιος Μπαλτατζής (υπουργός Εξωτερικών επί Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη) και Νικόλαος Θεοτόκης (πρώην υπουργός Στρατιωτικών).

Η πρώτη συνεδρίαση έγινε το πρωί της Δευτέρας 31 Οκτωβρίου 1922. Το κοινό έμπαινε με εισιτήριο κι έξω από την παλαιά βουλή ο κόσμος παρακολουθούσε με αγωνία τις εξελίξεις.Η απόφαση ήταν καταδικαστική και οι θανατοποινίτες εκτελέστηκαν πίσω από το νοσοκομείο Σωτηρία.

Η ξεχωριστή δίκη του πρίγκιπα Ανδρέα

Αμέσως μετά τη δίκη των έξι ακολούθησε μια ακόμη δίκη. Αυτή του πρίγκιπα Ανδρέα, ο οποίος θεωρήθηκε και αυτός υπεύθυνος για την καταστροφή.

Ο πρίγκιπας, που είναι ο παππούς του σημερινού διαδόχου του βρετανικού θρόνου, πρίγκιπα Καρόλου, κατηγορήθηκε για ανυπακοή και οδηγήθηκε στο εδώλιο, αλλά μόνος του, χωρίς συγκατηγορούμενους. Η τύχη του πρίγκιπα Ανδρέα έμοιαζε προδιαγεγραμμένη, αλλά την τελευταία στιγμή έσπευσε ο πλωτάρχης Τάλμποτ και τον έσωσε από την εκτέλεση.

Για την ταπεινωμένη και ηττημένη Ελλάδα δεν ήταν εύκολο να τα βάλει με την βρετανική υπερδύναμη που είχε αποφασίσει να προστατεύσει την βασιλική οικογένεια, άσχετα αν είχε αφήσει τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας αβοήθητο.

Πηγή: Μηχανή του Χρόνου