Σε ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό άρθρο του στους Financial Times, ο διάσημος βρετανός αναλυτής, Γκίντεον Ράχμαν, κάνει λόγο για τρία σκοτεινά σενάρια για την εξέλιξη της όλο και αυξανόμενης πυρηνικής απειλής, στο πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία.
Στην ανάλυσή του, εξηγεί πόσο λεπτοί είναι οι χειρισμοί που απαιτούνται για να αποφευχθεί όχι μόνο ένα σενάριο πυρηνικού ολέθρου, αλλά και δυο ακόμη, επίσης δυστοπικά ενδεχόμενα, που θα κρατούσαν τον πλανήτη σε καθεστώς μόνιμου πυρηνικού πανικού.
Η ανάλυση του Γκίντεον Ράχμαν:
«Ένας πυρηνικός πόλεμος δεν έχει νικητές και για αυτό δεν πρέπει να συμβεί ποτέ». Αυτή η κοινή δήλωση εκδόθηκε στις αρχές του έτους από την Κίνα, τη Γαλλία, τη Ρωσία, τη Βρετανία και τις ΗΠΑ – τα πέντε επίσημα πυρηνικά κράτη.
Τον επόμενο μήνα, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Έκτοτε, οι παγκόσμιοι ηγέτες παλεύουν με την απειλή πως ένας πυρηνικός πόλεμος θα μπορούσε όντως να συμβεί – και μάλιστα σύντομα.
Από την πρώτη στιγμή, ο Πούτιν περιέγραψε τη σύγκρουση ως υπαρξιακής σημασίας για τη Ρωσία και υπονόησε ότι θα μπορούσε να καταφύγει στα πυρηνικά όπλα για να επικρατήσει.
Λίγο περισσότερο από μια εβδομάδα πριν, δυτικοί αξιωματούχοι ασφαλείας έσπευσαν στα γραφεία τους μέσα στο Σαββατοκύριακο, φοβούμενοι ότι οι καταγγελίες της Μόσχας ότι η Ουκρανία ετοιμάζεται να χρησιμοποιήσει μια «βρώμικη βόμβα» θα μπορούσε να σημαίνει ότι η ίδια η Ρωσία αναζητά αφορμή για να αναλάβει πυρηνική δράση.
Αν και η άμεση κρίση υποχώρησε, συνολικά η απειλή ότι η Ρωσία θα κάνει χρήση πυρηνικών εξακολουθεί να αυξάνεται. Ένα σενάριο που συζητήθηκε στο εσωτερικό της αμερικανικής κυβέρνησης είναι ότι μια ταπεινωτική ήττα της Ρωσίας στη μάχη για τη Χερσώνα μπορεί να είναι αρκετή για να πείσει τον Πούτιν να κάνει χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων κατά ουκρανικών στρατευμάτων, σε μια προσπάθεια να αντιστρέψει την κατάσταση στο πεδίο της μάχης.
Ορισμένες φορές προβάλλεται και το αντεπιχείρημα ότι ο Πούτιν δεν πρόκειται να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα τόσο κοντά στη ρωσική επικράτεια, φοβούμενος ότι θα μολύνει την ίδια του τη χώρα. Όμως υψηλόβαθμοι αμερικανοί αξιωματούχοι τονίζουν ότι τα μικρότερα τακτικά πυρηνικά όπλα μπορούν να σκοτώσουν εκατοντάδες αντί για χιλιάδες ανθρώπους και να καταστρέψουν και να εκθέσουν σε ραδιενέργεια μόνο λίγα τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους εστιάζουν στο να αποτρέψουν τη Ρωσία από το να κάνει το φονικό βήμα και να διασχίσει το πυρηνικό κατώφλι – μέσα από ένα μείγμα αποτροπής και διπλωματίας. Πρόκειται για άγνωστο πεδίο και η πίεση είναι έντονη. Όπως δήλωσε υψηλόβαθμος αμερικανός αξιωματούχος: «Οι άνθρωποι θα μελετούν τη διαχείριση της κρίσης για δεκαετίες στο μέλλον».
Γενικά μιλώντας, υπάρχουν τέσσερα σενάρια προς εξέταση: η κανονικοποίηση των πυρηνικών, ο πυρηνικός εκβιασμός, η αποτροπή του πολέμου και ο Αρμαγεδδών.
Δεν είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς πώς η χρήση ενός ρωσικού πυρηνικού όπλου θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν πλήρους κλίμακας πυρηνικό πόλεμο – οδηγώντας, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του αμερικανού προέδρου, σε έναν «Αρμαγεδδώνα». Η Ουάσιγκτον έχει προειδοποιήσει ότι αν η Μόσχα χρησιμοποιούσε ένα πυρηνικό όπλο, θα έπρεπε να περιμένει αντίδραση με «καταστροφικές» συνέπειες για τη Ρωσία.
Οι Αμερικανοί δεν έχουν δηλώσει ανοιχτά ποια ακριβώς θα ήταν η αντίδρασή τους. Ορισμένοι πιστεύουν ότι θα ήταν μεν στρατιωτική, όχι όμως και πυρηνική. Ο στρατηγός Ντέιβιντ Πέτρεους, πρώην επικεφαλής της CIA, έχει κάνει λόγο για επίθεση των δυνάμεων του ΝΑΤΟ σε ρώσους στρατιώτες στην Ουκρανία με συμβατικά όπλα και για βύθιση του ρωσικού στόλου στη Μαύρη Θάλασσα.
Το επιχείρημα υπέρ μιας στρατιωτικής αντίδρασης της Δύσης είναι ότι αν η Ρωσία δεν έχει συνέπειες για τη χρήση πυρηνικών όπλων – ή ακόμη και καταφέρει μέσα από αυτή να αντιστρέψει την πορεία του πολέμου – τότε το πυρηνικό ταμπού, που επιβιώνει από το 1945, θα πάψει να υφίσταται.
Όμως η άμεση στρατιωτική εμπλοκή πιθανότατα θα είχε ως αποτέλεσμα μια ακόμη πιο διευρυμένη ρωσική αντίδραση. Η Δύση και η Ρωσία θα μπορούσαν σε μια τέτοια περίπτωση να κινηθούν ταχύτατα στη «σκάλα της κλιμάκωσης», καθιστώντας εξαιρετικά πιθανό τον εφιάλτη του ανοιχτού πυρηνικού πολέμου. Όπως το έθεσε αμερικανός αξιωματούχος: «Δεν πιστεύω ότι ο οποιοσδήποτε θα έπρεπε να νιώθει σίγουρος ότι μπορεί να ελέγξει τους κινδύνους της κλιμάκωσης».
Επειδή η προοπτική κλιμάκωσης μέχρι τον Αρμαγεδδώνα είναι τόσο τρομακτική, υπάρχει επίσης πραγματική πιθανότητα ότι ακόμη και αν η Ρωσία κάνει χρήση πυρηνικών, η Δύση θα αποφύγει την άμεση στρατιωτική εμπλοκή – με τις ΗΠΑ να προσπαθούν αντ’ αυτού να οργανώσουν την πλήρη οικονομική και διπλωματική απομόνωση της Ρωσίας. Όμως κάτι τέτοιο θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο για ένα άλλο ανησυχητικό μέλλον: αυτό της «κανονικοποίησης των πυρηνικών».
Σε μια τέτοια περίπτωση θα είχε αποδειχτεί ότι τα πυρηνικά όπλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε έναν επιθετικό πόλεμο – και όχι μόνο για αποτροπή. Η Ρωσία, ακόμη και η Κίνα, θα μπορούσαν να δελεαστούν να περάσουν και πάλι το πυρηνικό κατώφλι. Και τα μη-πυρηνικά κράτη – όπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, η Γερμανία και πολλές ακόμη χώρες – θα έσπευδαν να αποκτήσουν πυρηνικά όπλα για να προστατεύσουν τους εαυτούς τους.
Η χρήση ενός πυρηνικού όπλου θα οδηγούσε σε παγκόσμια αναταραχή. Οι αγορές θα κατέρρεαν και οι πληθυσμοί θα μπορούσαν να πανικοβληθούν σε ολόκληρο τον πλανήτη, με τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών έξω από τις πόλεις να είναι πιθανές.
Ο φόβος επιπτώσεων αυτού του χαρακτήρα οδηγεί σε αυξανόμενες συζητήσεις για την ανάγκη έναρξης ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων με τη Ρωσία. Όμως οι δυτικοί αξιωματούχοι διστάζουν να κάνουν μια τέτοια κίνηση, από τον φόβο ενός τρίτου σεναρίου: του πυρηνικού εκβιασμού.
Αν η Ρωσία ανακαλύψει ότι μπορεί να διεξάγει έναν επιτυχημένο επιθετικό πόλεμο απλώς με την απειλή της χρήσης πυρηνικών όπλων, ένα άλλο δυστοπικό μέλλον μας περιμένει. Τι θα σταματήσει τη Μόσχα από το να προχωρήσει και σε άλλες πυρηνικές απειλές, αυτή τη φορά, για παράδειγμα, με στόχο την ανατολική Ευρώπη; Και τι συμπεράσματα θα εξάγουν η Κίνα ή η Βόρεια Κορέα για το μέλλον των συγκρούσεων για την Ταϊβάν ή στην κορεατική χερσόνησο;
Τα τρία σκοτεινά σενάρια – ο Αρμαγεδδών, η κανονικοποίηση και ο επιτυχής πυρηνικός εκβιασμός – είναι πολύ πιο πιθανά από ό,τι θα έπρεπε. Όμως, αθροιστικά, παραμένουν λιγότερο πιθανά από την τέταρτη πιθανότητα: αυτή της αποτροπής του πυρηνικού πολέμου.
Σε όλες τις προηγούμενες πυρηνικές κρίσεις από το 1945, οι ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων έχουν καταφέρει να απομακρυνθούν από το χείλος του πυρηνικού γκρεμού. Η γνώση ότι μια λάθος κίνηση θα αρκούσε για να προκαλέσει εκατομμύρια θανάτους – ή ακόμη και να καταστρέψει τον πλανήτη – λειτουργεί εξαιρετικά αφυπνιστικά. Έχει συγκρατήσει τον πλανήτη από το να γλιστρήσει στην πυρηνική σύγκρουση από το 1945. Το λογικό είναι να συμβεί το ίδιο και τώρα. Πιθανότατα.
