Από τον Μάιο του 2018 η Αρμενία έχει αντιμετωπίσει ένα ευρύ φάσμα προκλήσεων τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της χώρας. Με μια άπειρη κυβέρνηση στην εξουσία, η Δημοκρατία στην Αρμενία έχει αντιμετωπίσει σειρά συγκρούσεων. Ωστόσο, οι εξωτερικές απειλές αντιστάθμισαν τα εσωτερικά προβλήματα. Ενθαρρυμένοι από την τακτική νίκη στον πόλεμο του 2020 κατά της Αρμενίας, τόσο το Αζερμπαϊτζάν όσο και η Τουρκία έχουν διπλασιάσει την πίεση στην Αρμενία η οποία προσπαθεί να αποσπάσει το μέγιστο από τις πραγματικότητες μετά το 2020.
Η συμμαχία Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν, ανελεύθερη και αυταρχική από την φύση της, έχει υπονομεύσει την ασφάλεια και τη σταθερότητα στον Καύκασο, ωστόσο, ο αντίκτυπός της υπερβαίνει την πληγείσα περιοχή.
Τόσο η Αρμενία όσο και η Ελλάδα έχουν αντιμετωπίσει την τουρκική διεκδικητική εξωτερική πολιτική, αν και με διαφορετικά αποτελέσματα. Κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, η Ελλάδα μπόρεσε να βρει τον τρόπο λειτουργίας με τον ανατολικό της γείτονα, αν και ο τρόπος αυτός είναι εξαιρετικά εύθραυστος. Η Ελλάδα έχει αναπτύξει στρατηγική κουλτούρα, αντοχή και πληθώρα μηχανισμών για να δαμάσει την Τουρκία. Ενώ η Αρμενία, στριμωγμένη μεταξύ δύο τουρκικών εθνών – του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας – δεν μπόρεσε να βρει αποτελεσματικά μέσα για να ξεφύγει από το αδιέξοδο.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Τουρκία απείλησε να επέμβει κατά της Αρμενία για να ανατρέψει την σειρά των στρατιωτικών ήττων του πιστού της εταίρου Αζερμπαϊτζάν. Με την ερχομό του Ερντογάν στην εξουσία, η Τουρκία επέδειξε πιο επιθετική συμπεριφορά κατά της Αρμενίας. Αρνούμενη να συνάψει διπλωματικές σχέσεις με την Αρμενία, η Τουρκία συνεχίζει τόσο να υπονομεύει την ασφάλεια της Αρμενίας, όσο και να αποδυναμώνει τις αναπτυξιακές της προοπτικές. Τα κλειστά σύνορα Αρμενίας-Τουρκίας, μαζί με την αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη μεταξύ Νότιας Κορέας και Βόρειας Κορέας, είναι από τις τελευταίες υπενθυμίσεις του Ψυχρού Πολέμου στην Ευρασία και παρόλα αυτά τα σύνορα αυτά παραμένουν κλειστά. Από το 1991, η Τουρκία έχει θέσει μια σειρά προϋποθέσεων κατά της Αρμενίας για τη σύναψη διπλωματικών σχέσεων και το άνοιγμα των συνόρων. Ο κατάλογος των προϋποθέσεων έγινε πιο εκτενής ακόμη και από τότε.
Το Αζερμπαϊτζάν, με τη σειρά του, ηττήθηκε και ταπεινώθηκε στον πρώτο πόλεμο του Καραμπάχ της δεκαετίας του 1990, ανοικοδόμησε την οικονομία του, εκσυγχρόνισε τις Ένοπλες Δυνάμεις του και με τη βοήθεια της Τουρκίας, στον πόλεμο του 2020, ανακατέλαβε τα περισσότερα από τα εδάφη του Αρτσάχ. Τα τρία Τ, δηλαδή η Τακτική, η τεχνολογία και η Τουρκία είναι τρείς παράγοντες που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Ωστόσο, οι φιλοδοξίες του Αζερμπαϊτζάν δεν σταμάτησαν στο Αρτσάχ. Από τον Νοέμβριο του 2020, το Αζερμπαϊτζάν έχει ξεκινήσει μια στρατηγική μεγιστοποίησης των πολεμικών του κερδών. Σύμφωνα με διαφορετικούς υπολογισμούς, από τον Μάιο του 2021, οι Ένοπλες Δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν έχουν καταλάβει 100-120 τετραγωνικά χιλιόμετρα του κυρίαρχου εδάφους της Αρμενίας. Ισχυρίζοντας, ότι τα σύνορα με την Αρμενία χρειάζονται ακόμη σήμανση και οριοθέτηση, το Αζερμπαϊτζάν έχει πάρει πολλά στρατηγικά ύψη στο ανατολικό και νότιο τμήμα της Αρμενίας, στρέφοντας το βλέμμα σε ολόκληρη την περιοχή Σιουνίκ της Αρμενίας, η οποία συνδέει την Αρμενία με το Ιράν.
Ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν κ. Αλίεβ και η σύζυγος του κα. Αλίεβα που εκτελεί τα καθήκοντα της Αντιπροέδρου της χώρας, αποδείχθηκαν καλοί μαθητές που μαθαίνουν γρήγορα. Η Ρωσία και η Τουρκία αποτελούν ζωντανά παραδείγματα προς μίμηση. Οι ρεβιζιονιστικές απόψεις του Πούτιν για την ιστορία, τα διεθνή σύνορα και τις φιλοδοξίες για τον μετασοβιετικό χώρο – ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα- πιθανότατα ενθάρρυνε την αυταρχική ηγεσία του Αζερμπαϊτζάν. Η κατοχή της Κύπρου από την Τουρκία και η επιθετική συμπεριφορά κατά της Ελλάδας, της Συρίας, του Ιράκ παρέχουν ένα πλούσιο αποθετήριο από το οποίο το Αζερμπαϊτζάν μπορεί να αντλήσει διδάγματα.
Η Αρμενία, που έμεινε μόνη μπροστά στην τουρκική συμμαχία ή το λεγόμενο «ένα έθνος, δύο κράτη» ή όπως το λένε σήμερα στην Τουρκία «ένα έθνος, τρία κράτη», προσθέτοντας το κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, έπρεπε να βασιστεί σε οποιαδήποτε υποστήριξη που θα προερχόταν από τους διαπεριφερειακούς εταίρους της. Το Ιράν, η Ινδία, η Ελλάδα, η Γαλλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εκφράσει σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τις καταστροφικές συνέπειες της επιθετικής επεκτατικής πολιτικής του Αζερμπαϊτζάν. Παρά τις συμβατικές υποχρεώσεις, η Ρωσία, την οποία η Αρμενία εξακολουθεί να θεωρεί στρατηγικό εταίρο της, δεν σήκωσε το δάχτυλο και δεν παρείχε καμία υποστήριξη στην Αρμενία της οποίας η εδαφική ακεραιότητα διακυβεύτηκε. Ο Οργανισμός Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας – μία στρατιωτική συμμαχία υπό την ηγεσία της Ρωσίας-, όπου συμμετέχει η Αρμενία και είναι στρατηγικός μέλος, απέδειξε για άλλη μια φορά την ανικανότητά της. Σε αντίθεση με τις διατάξεις του άρθρου 4 της συνθήκης, ο ΟΣΣΑ αρνήθηκε να παρέμβει στην πρόσφατη έξαρση και να σταματήσει τη στρατιωτική επίθεση του Αζερμπαϊτζάν κατά της Αρμενίας. Τόσο κατά τη διάρκεια του πολέμου του 2020, όσο και κατά την πρόσφατη τριήμερη κλιμάκωση, η Αρμενία έχει επισήμως ζητήσει στρατιωτική βοήθεια από τον Οργανισμό, λαμβάνοντας αρνητικές απαντήσεις από το Συμβούλιο του ΟΣΣΑ. Μολονότι, τον Ιανουάριο του 2022 και σύμφωνα με τις υποχρεώσεις της Αρμενίας στο ΟΣΣΑ, η χώρα έστειλε στρατεύματα στο Καζακστάν – τη χώρα μέλος του ΟΣΣΑ, για να συμμετάσχουν στην επιχείρηση καταστολής εξεγέρσεων.
Η Αρμενία μένει μόνη σε αυτή την ταραχώδη περίοδο της ιστορίας της. Η Αρμενία χρειάζεται υποστήριξη για τη συγκρότηση των ενόπλων δυνάμεών της, τη μεταρρύθμιση των τομέων ασφάλειας και άμυνας, προκειμένου να αποχαιρετήσει το απαρχαιωμένο αμυντικό στρατιωτικό δόγμα σοβιετικού τύπου. Η Αρμενία χρειάζεται υποστήριξη για να αποκτήσει υψηλές στρατιωτικές τεχνολογίες, να ενδυναμώσει το μαχητικό πνεύμα και την πειθαρχία των Ενόπλων Δυνάμεών της, να επιτύχει στρατιωτική ισορροπία με το Αζερμπαϊτζάν και να καινοτομεί συνεχώς, να προσαρμόζεται και να μαθαίνει. Για να τα επιτύχει αυτά, η Αρμενία χρειάζεται μια πλήρη αναθεώρηση της στρατηγικής της για την εθνική ασφάλεια. Η Ελλάδα έχει μια πλούσια εμπειρία να τιθασεύει την επιθετική και επεκτατική πολιτική της Τουρκίας και η Αρμενία μπορεί να μάθει πολλά από αυτήν
Ταυτόχρονα, η Αρμενία χρειάζεται επίσης διπλωματική υποστήριξη. Η Ελλάδα, η Γαλλία, το Ιράν και η Ινδία, χώρες με όλο και αυξανόμενη σημασία στη διεθνή πολιτική, μπορούν να μεταφέρουν το μήνυμα της Αρμενίας στους αντίστοιχους διεθνείς θεσμούς, να υιοθετήσουν προληπτικά διπλωματικά μέτρα, για να σταματήσουν την περαιτέρω επιθετικότητα του Αζερμπαϊτζάν και την απανθρωποποίηση των αμάχων στο Αρτσάχ και τις γειτονικές περιοχές της Αρμενίας. Παρά τις οπισθοδρομήσεις και την αυξανόμενη κριτική, ο Πρωθυπουργός κ. Πασινιάν πιστεύει ένθερμα, ότι η φιλελεύθερη ειρήνη με τους ανελεύθερους γείτονες δεν είναι ένα τραβηγμένο όνειρο. Οι διεθνείς θεσμοί δεν έχουν αποδείξει ακόμη, ότι η στάση της Αρμενίας, μετά το 2020, δεν είναι αναθεματισμός.
*Αναπληρωτής Καθηγητής Αμερικάνικου Πανεπιστημίου της Αρμενίας
