Το Ιράν συνταράσσεται από ένα κύμα διαμαρτυριών που μπορεί να πυροδοτήθηκε από τις συνθήκες θανάτου της Μαχσά Αμινί, όμως στην πραγματικότητα αντανακλά συνολικότερα προβλήματα και αντιφάσεις που διαπερνούν την Ισλαμική Δημοκρατία.
Κομβικά είναι τα κοινωνικά προβλήματα. Ας μην ξεχνάμε ότι ένας από τους λόγους της εκλογικής νίκης των «συντηρητικών» υπό τον Ραϊσί, ήταν ακριβώς η κοινωνική δυσαρέσκεια για την προηγούμενη κυβέρνηση των «μεταρρυθμιστών».
Τα κοινωνικά προβλήματα στο Ιράν, κυρίως αυτά που αφορούν τα ζητήματα ανισοτήτων και εισοδήματος έχουν να κάνουν και με «ενδογενείς» λόγους τις αντιφάσεις ενός οικονομικού συστήματος που έχει πολλά στοιχεία οικονομίας της αγοράς και αναπαράγει ανισότητες, αλλά και «εξωγενείς», δηλαδή τις κυρώσεις που παραμένουν σε ισχύ σε βάρος του Ιράν.
Και αυτό γιατί οι κυρώσεις δημιουργούν πλήθος προβλήματα στο Ιράν, που εσωτερικεύονται ως κοινωνικά προβλήματα και το κυριότερο δεν επιτρέπουν στη χώρα να αξιοποιήσει όπως θα μπορούσε το γεγονός ότι διαθέτει σημαντικά αποθέματα πετρελαίου και ακόμη πιο σημαντικά αποθέματα φυσικού αερίου.
Μια πλήρης πρόσβαση του Ιράν στις διεθνείς αγορές ενέργειας θα του επέτρεπε να έχει ένα σημαντικό επιπλέον εισόδημα, ένα σημαντικό μέρος του οποίου θα μπορούσε να καταλήξει σε μέτρα που βελτιώνουν τη θέση της κοινωνικής πλειοψηφίας.
Η σημασία της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν
Όμως, το κλειδί για να αρθούν οι κυρώσεις είναι ακριβώς να υπάρξει συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Θυμίζουμε ότι οι κυρώσεις επανήλθαν σκληρά όταν μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, όταν η αμερικανική κυβέρνηση αποφάσισε μονομερώς να αποχωρήσει από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και να επιστρέψει στην προηγούμενη πολιτική της.
Η απόφαση αυτή αντιστοιχούσε στη θέση του Τραμπ και των συμβούλων ότι οι ΗΠΑ έπρεπε να κλιμακώσουν την πίεση στο Ιράν που είναι ο μεγάλος αντίπαλος του Ισραήλ στην περιοχή και ως ένα βαθμό και ο αντίπαλος πόλος απέναντι στις άλλες σύμμαχες δυνάμεις των ΗΠΑ στην περιοχή, δηλαδή χώρες όπως η Σαουδική Αραβία ή η Αίγυπτος.
Όμως, η εξέλιξη των γεγονότων ήταν ότι το Ιράν δεν υπαναχώρησε από την πολιτική του, συμπεριλαμβανομένης της στρατηγικής του «άξονα της αντίστασης», δηλ. του άξονα των ισχυρών κινημάτων όπως η Χεζμπολάχ στον Λίβανο, που αναφέρονται στο Ιράν. Επιπλέον, το Ιράν υιοθέτησε και μια πιο σκληρή γραμμή σταδιακά ως προς την ίδια τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα, κυρίως με το αυξάνει σταδιακά το ποσοστό εμπλουτισμό ουρανίου στις εγκαταστάσεις του, κάτι που ισοδυναμεί με μειώνεται ολοένα και περισσότερο το χρονικό διάστημα που θα χρειαστεί για να έχει ουράνιο εμπλουτισμό σε επαρκή βαθμό για χρήση σε πυρηνικό όπλο.
Ο ερχομός της κυβέρνησης Μπάιντεν σήμαινε και μία επιστροφή στη γραμμή που έχει ένα μέρος της αμερικανικής διπλωματίας που επιμένει ότι μια συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα είναι προτιμότερη από το να αποκτήσει κάποια στιγμή το Ιράν πυρηνικό όπλο και έτσι να παγιώσει ακόμη περισσότερο την ισχυρή θέση του στην περιοχή. Επιπλέον, υπάρχει πάντα η εκτίμηση ότι να μπουν περισσότερες ποσότητες υδρογονανθράκων στην αγορά θα έχει θετική επίπτωση στις τιμές τους.
Όμως, την ίδια στιγμή ένα μεγάλο μέρος του αμερικανικού κατεστημένου, ξεκινώντας από τους Ρεπουμπλικάνους, έχει τη γνώμη ότι το Ιράν παραμένει βασικός αντίπαλος των ΗΠΑ (όπως και του Ισραήλ) σε μια ευρύτερη περιοχή και δεν πρέπει να υπάρξει συμφωνία μαζί του.
Τα πράγματα έκανε πιο περίπλοκα και ο τρόπος που ολοένα και περισσότερο το Ιράν προσανατολίζεται σε μια κατεύθυνση «ευρασιατικής ολοκλήρωσης», όπως φαίνεται από την αναβάθμιση των σχέσεών του και με τη Ρωσία και με την Κίνα, με αποκορύφωμα την ένταξή του στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης, ενώ ειδικά με την Κίνα οι συμφωνίες οικονομικής συνεργασίας είναι ιδιαίτερα μεγάλες.
Την ίδια στιγμή η ιρανική ηγεσία δεν σταμάτησε να θέλει κάποιου είδους συμφωνία, αλλά με όρους που να την ικανοποιούν και με επαρκή άρση κυρώσεων, ώστε να μπορέσει να έχει οικονομικό και κυρίως κοινωνικό όφελος. Βέβαια την ίδια στιγμή η τρέχουσα ηγεσία ήθελε να αποφύγει υπερβολικές «υποχωρήσεις» απέναντι στις ΗΠΑ και δεν ήθελε εν μέσω κυρώσεων στη Ρωσία να φανεί ότι «τρέχει» να καλύψει το κενό στις ενεργειακές αγορές.
Όμως, κυρίαρχη γραμμή παρέμεινε μια προσπάθεια να υπάρξει μια συνομιλία στις διαπραγματεύσεις στη Βιέννη, που γίνονται «έμμεσα», αφού δεν συναντιούνται απευθείας η αμερικανική και η ιρανική αντιπροσωπεία, αλλά με ενδιάμεσο την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αλλαγή τόνου από τη μεριά του Ιράν
Τώρα φαίνεται ότι η συγκυρία στο εσωτερικό του Ιράν με τις μεγάλες διαμαρτυρίες που δεν περιορίζονται στο θέμα του αυταρχισμού αλλά αφορούν και το κοινωνικό πρόβλημα κάνει την ιρανική ηγεσία να είναι περισσότερο έτοιμη να προχωρήσει στη συμφωνία.
Θυμίζουμε ότι και τον Αύγουστο είχε φανεί ότι τα πράγματα οδηγούσαν σε συμφωνία. Τότε, όμως, η ιρανική πλευρά επέμεινε ότι δεν θα προχωρούσε στη συμφωνία εάν δεν σταματούσε μια έρευνα στις εγκαταστάσεις που έκανε η Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, κάτι που οδήγησε σε μια εμπλοκή στις διαπραγματεύσεις.
Στα τέλη Σεπτεμβρίου έγινε γνωστό ότι το Ιράν και η Διεθνής Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας ξεκίνησαν ξανά συνομιλίες για τα ζητήματα που αφορούν τις εγγυήσεις, μετά από συνάντηση ανάμεσα στον Μοχάμεντ Εσλαμί, επικεφαλής του Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας του Ιράν και τον Γενικό Διευθυντή της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας Ραφαέλ Γκρόσι. Στις 3 Οκτωβρίου έγινε γνωστό ότι ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν ενημέρωσε τον ομόλογό του Κατάρ ότι διαμορφώνεται ένας «οδικός χάρτης» για την επίλυση της διαφωνίας με τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας.
Ούτως ή άλλως για τις ΗΠΑ και την ΕΕ το συγκεκριμένο θέμα δεν αποτελεί όρο για τη συμφωνία και εάν το Ιράν θεωρήσει ότι έχει επιλυθεί ο δρόμος για τη συμφωνία έχει ανοίξει.
Στις 4 Οκτωβρίου ο Αμίρ-Αμπντολαχιάν δήλωσε ότι τα πράγματα βρίσκονται σε καλό δρόμο και ότι στο περιθώριο της 77ης Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών υπήρξαν εποικοδομητικές συζητήσεις με τα άλλα ενδιαφερόμενα μέρη.
«Αυτή τη στιγμή έχουμε φτάσει σε ένα σημείο όπου υπάρχει μια κοινή κατανόηση για διαφορετικά ζητήματα που θα μας βοηθήσει να δράσουμε με καλύτερο και γρηγορότερο ρυθμό στα τελευταία βήματα προς την επίτευξη μιας συμφωνίας», δήλωσε ο Ιρανός ΥΠΕΞ. Μάλιστα υπογράμμισε ότι ενώ προηγουμένως οι ΗΠΑ δεν είχαν καταφέρει να έχουν μια ορθή κατανόηση του ζητήματος, «αισθανόμαστε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αυτή τη στιγμή ανταλλάσσουν μηνύματα με μια καλύτερη κατανόηση».
Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι στις 5 Οκτωβρίου ο Μπακέρ Ναμαζί, ένας Αμερικανός πολίτης, που κρατείτο στο Ιράν για πάνω από έξι χρόνια για «συνεργασία με ξένη δύναμη», πρώτα στη φυλακή και μετά σε κατ’ οίκον περιορισμό, έφυγε από το Ιράν για θεραπεία στα ΗΑΕ, ενώ απελευθερώθηκε και ο γιός του μετά από επτά χρόνια κράτησης.
Από τη μεριά της η αμερικανική κυβέρνηση δηλώνει ότι εξακολουθεί να θεωρεί ότι η επιστροφή σε μια συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα είναι η καλύτερη λύση για το πρόβλημα.
Χωρίς όλα αυτά να κάνουν αυτονόητη τη συμφωνία, δείχνουν το κλίμα τείνει πλέον περισσότερο προς τα εκεί. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτό θα είναι κάτι που η ιρανική κυβέρνηση θα το χρησιμοποιήσει και στο εσωτερικό της χώρας για να δείξει ότι κατάφερε να άρει ένα από τα εμπόδια στην οικονομική ευημερία και με αυτόν τον τρόπο να κατευνάσει κάπως το κλίμα δυσαρέσκειας και διαμαρτυρίας που ήρθε στο προσκήνιο.
