«Με έχουν βάλει πρόστιμο τρεις φορές» λέει ένας 70χρονος αγρότης σε επιτόπιο ρεπορτάζ του NPR στο τμήμα του τροπικού δάσους του Αμαζονίου στη Βραζιλία, καθώς βάζει ανεμπόδιστος φωτιά σε μια συνολική έκταση 5 στρεμμάτων τροπικού δάσους, που θέλει να τα μετατρέψει σε βοσκότοπο για βοοειδή. «Τα πρόστιμα είναι ένα αστείο», συμπληρώνει. «Κανείς εδώ γύρω δεν μπαίνει στον κόπο να τα πληρώσει»…

Αυτή και άλλες παράνομες πρακτικές έχουν πράγματι λάβει εφιαλτικές διαστάσεις στα τέσσερα χρόνια της προεδρίας του ακροδεξιού Ζαϊρ Μπολσονάρο.

Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Διαστημικής Έρευνας (INPE) της Βραζιλίας, από το 2019 έχουν εξαφανιστεί από τον χάρτη στο εγχώριο τμήμα της Αμαζονίας πάνω από 33.800 τετραγωνικά χιλιόμετρα -μια περιοχή μεγαλύτερη από το Βέλγιο. Μόνο φέτος έχουν αποψιλωθεί πάνω από 7.555 τετραγωνικά χιλιόμετρα δασικής έκτασης…

Τώρα εκφράζονται φόβοι ότι η καταστροφή του μεγαλύτερου «πνεύμονα» του πλανήτη μπορεί να φτάσει σε σημείο χωρίς επιστροφή, σε περίπτωση που ο Μπολσονάρο επανεκλεγεί στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών, στις 30 Οκτωβρίου.

Όχι τυχαία, ένα από τα παρατσούκλια του προέδρου-αμφισβητία (μεταξύ πολλών άλλων) της κλιματικής αλλαγής είναι «λοχαγός Αλυσοπρίονο».

Θεωρεί την εμπορική εκμετάλλευση της βραζιλιάνικης Αμαζονίας λύση για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Κατά την κοντόφθαλμη πολιτική του, οι κατεστραμμένες εκτάσεις αποτελούν εφαλτήριο οικονομικής ανάπτυξης.

Κι έτσι είτε με νόμους, είτε κάνοντας τα «στραβά μάτια» ενθάρρυνε συστηματικά εδώ και μια τετραετία την εντατικοποίηση της γεωργίας, της κτηνοτροφίας μεγάλης κλίμακας, της υλοτομίας και των εξορύξεων στο 60% του μεγαλύτερου τροπικού δάσους στον  πλανήτη.

Πολιτική, που σκοπεύει -αν του δοθεί η ευκαιρία- να τη συνεχίσει…

Μια «κληρονομιά» καταστροφής

Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι εξαιτίας των καταστροφικών πυρκαγιών και της εκτεταμένης αποψίλωσης η περιοχή του Αμαζονίου εκπέμπει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ’ ό,τι απορροφά, πλησιάζοντας επικίνδυνα σε ένα οριακό σημείο δραματικών επιπτώσεων για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα σε όλο τον πλανήτη.

Ο Μπολσονάρο από την πλευρά του κατηγορεί κυβερνητικές υπηρεσίες για χειραγώγηση δεδομένων, ακόμη και για συνωμοσία με διεθνείς ΜΚΟ. Πριν από λίγες ημέρες υποστήριξε από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ ότι «στον βραζιλιάνικο Αμαζόνιο περισσότερο από το 80% του δάσους παραμένει ανέγγιχτο, σε αντίθεση με ό,τι αναφέρεται από τα κύρια εθνικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης».

Κατά τα λοιπά, η κυβέρνησή του έχει μειώσει δραστικά τους προϋπολογισμούς και το προσωπικό των κυβερνητικών υπηρεσιών της Βραζιλίας, που είναι επιφορτισμένες με την προστασία της ζούγκλας και τον τερματισμό της αποψίλωσης δασικών εκτάσεων.

Παράλληλα, ενθάρρυνε την εγκατάσταση στην περιοχή καταπατητών, που συχνά λειτουργούν ως «βιτρίνα» για λογαριασμό μεγαλογαιοκτημόνων ή/και προς όφελος μεγάλων εξαγωγικών εταιρειών.

Μέσω νομοσχεδίων έχει δώσει σωρηδόν τίτλους ιδιοκτησίας σε καταπατητές γης στην βραζιλιάνικη Αμαζονία και άδειες για εξορύξεις στα εδάφη αυτόχθονων πληθυσμών.

Ορισμένες φυλές, όπως οι Καριπούνα, έχουν μηνύσει την κυβέρνηση της Βραζιλίας για εισβολή και κλοπή γης. Ιθαγενείς έχουν οργανώσει μέσα στην τελευταία τριετία δυναμικές κινητοποιήσεις, περνώντας στην αντεπίθεση για τις μεθοδευμένες προσπάθειες περιστολής των δικαιωμάτων τους.

Στο μεσοδιάστημα, καταγράφεται έξαρση της βίας σε βάρος τους, όπως και κατά περιβαλλοντικών ακτιβιστών.

Μόλις τον περασμένο Ιούνιο, βρέθηκαν νεκροί στο βραζιλιάνικο τμήμα του Αμαζονίου ο Βρετανός δημοσιογράφος-ερευνητής Ντομ Φίλιπς και ο Βραζιλιάνος ειδικός σε θέματα αυτοχθόνων της περιοχής, Μπρούνο Περέιρα.

Οι δυο τους συνεργάζονταν για τις ανάγκες βιβλίου που έγραφε ο Φίλιπς για τα περιβαλλοντικά εγκλήματα στην περιοχή του Αμαζονίου. Οι έρευνες για την εξιχνίαση της δολοφονίας τους ακόμη συνεχίζονται…

Σημείο καμπής

Ενόψει των προεδρικών εκλογών αυτού του μήνα εν τω μεταξύ, οι πυρκαγιές στο βραζιλιάνικο τμήμα του τροπικού δάσους του Αμαζονίου αυξήθηκαν τον Σεπτέμβριο σε υψηλό δεκαετίας.

«Δεν το λέω επιπόλαια ως επιστήμονας, αλλά αυτή είναι η πιο σημαντική εκλογική αναμέτρηση στη Βραζιλία για τον Αμαζόνιο και την επιβίωσή του», είπε στο New Scientist η Δρ Έρικα Μπέρενγκερ, ερευνήτρια στο Εργαστήριο Οικοσυστημάτων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.

«Ο Μπολσονάρο έσυρε τη Βραζιλία πίσω στις μέρες της Άγριας Δύσης, που νομίζαμε ότι ανήκε στο παρελθόν», γράφει η Αντριάνα Ράμος, ακτιβίστρια και στέλεχος στο Κοινωνικο-Περιβαλλοντικό Ινστιτούτο (Instituto Socioambiental) της Βραζιλίας, το οποίο εστιάζει στην  προστασία των αυτοχθόνων.

«Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η μοίρα του Αμαζονίου εξαρτάται από το αποτέλεσμα των εκλογών», υπογραμμίζει. «Εάν ο Μπολσονάρο κερδίσει άλλη μια θητεία, το μεγαλύτερο τροπικό δάσος του κόσμου θα μπορούσε να περάσει σε σημείο καμπής. Αν χάσει, έχουμε την ευκαιρία να το απομακρύνουμε από το χείλος του γκρεμού, όπως και τη Βραζιλία».

Ο κεντροαριστερός πρώην πρόεδρος και νυν αντίπαλός του σε αυτή την εκλογική αναμέτρηση Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα έχει δεσμευτεί να προστατεύσει τον Αμαζόνιο και να θέσει την καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης ως «απόλυτη προτεραιότητα».

Μεταξύ άλλων, έχει δεσμευτεί ότι θα δημιουργήσει ένα ξεχωριστό υπουργείο για τους αυτόχθονες πληθυσμούς, θα ακυρώσει τους αντιπεριβαλλοντικούς νόμους του Μπολσονάρο, θα πατάξει τις παράνομες εξορύξεις χρυσού και θα ενισχύσει την Yπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας της Βραζιλίας, γνωστή ως Ibama.

Στόχοι και προκλήσεις

Επιστήμονες εκτιμούν ότι υπό μια νέα προεδρία του Λούλα η αποψίλωση των δασών θα μπορούσε να μειωθεί κατά 89% συγκριτικά με τα σημερινά δεδομένα.

Προς επίρρωση, το διάστημα μεταξύ 2004 και 2016 -υπό την προεδρία του ίδιου και της διαδόχου του στο αξίωμα, Ντίλμα Ρούσεφ- η αποψίλωση των δασών στη βραζιλιάνικη Αμαζονία είχε μειωθεί κατά 72%.

Ακόμη και σε περίπτωση νίκης του Λούλα ωστόσο, αναλυτές θεωρούν πρόκληση ένα τέτοιο εγχείρημα, δεδομένης της μεγάλης απήχησης που διατηρεί ο Μπολσονάρο στο βόρειο τμήμα της Βραζιλίας, το οποίο περιλαμβάνει μεγάλο μέρος του Αμαζονίας.

Αναμφίβολα ο επόμενος πρόεδρος θα έχει σημαντική επιρροή στο μέλλον της περιοχής, παρατηρεί ο Πάουλο Μοουτίνιο, συνιδρυτής και ανώτερος ερευνητής του Ινστιτούτου Περιβαλλοντικής Έρευνας του Αμαζονίου.

Όμως ο πραγματικός αντίκτυπος των εκλογών του Οκτωβρίου, λέει, θα εξαρτηθεί από τον βαθμό συνεργασίας μεταξύ των κυβερνητών των πολιτειών και της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.