Συχνά στην ελληνική δημόσια σφαίρα αντιμετωπίζουμε οτιδήποτε έχει να κάνει με προσφυγικές ροές από την Τουρκία ως κάτι που είναι απλώς μια ακόμη κίνηση Ρετζίπ Ταγίπ Ερντογάν και της κυβέρνησής τους. Αυτό ενισχύεται και από το ότι όχι μόνο στη χώρα αλλά και στην Ευρώπη αντιμετωπίζουμε το ζήτημα των προσφύγων και των μεταναστών ως ζήτημα «ασφάλειας», εξ και ο χαρακτηρισμός ως «υβριδική απειλή» που έχει καθιερωθεί.

Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Τουρκία πολλές φορές έχει αποπειραθεί να «εργαλειοποιήσει» τις προσφυγικές ροές χρησιμοποιώντας της είτε ως απόπειρα να έρθει η χώρα μας σε δυσκολότερη θέση, είτε να ασκηθεί πίεση συνολικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό ενίοτε παίρνει και τη μορφή παρεμβάσεων όπως αυτή του Ερντογάν στη ΓΣ του ΟΗΕ που κατηγόρησε την Ελλάδα ότι δεν σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα των προσφύγων, παραβλέποντας βέβαια ότι όλες τις πολλαπλές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων – συμπεριλαμβανομένου και ενός κλίματος ρατσισμού κατά των προσφύγων που είναι όλο και πιο έντονο στο εσωτερικό της Τουρκίας.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Μόνο που αυτό δεν αναιρεί ότι υπάρχει ένα πραγματικό πρόβλημα με την κατάσταση των προσφύγων στο εσωτερικό της Τουρκίας και μια πραγματική διάθεση αρκετών από αυτούς να μπορέσουν να φτάσουν στην Ευρώπη.

Τι συμβαίνει με τους Σύριους πρόσφυγες στην Τουρκία

Όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία η Τουρκία υποδέχτηκε έναν σημαντικό αριθμό Σύριων προσφύγων. Με βάση τα επίσημα στοιχεία του ΟΗΕ στην Τουρκία βρίσκεται το 65% των Σύριων προσφύγων, δηλαδή 3,65 εκατομμύρια άνθρωποι.

Για μεγάλο διάστημα το κλίμα ήταν θετικό και υπήρξαν και διευκολύνσεις από τη μεριά του τουρκικού κράτους. Ένα μέρος αυτών των προσφύγων πέρασε στην Ευρώπη, ιδίως μέχρι τα τέλη του 2015, καθώς αρχικά υπήρχε και στην Ευρώπη θετικό κλίμα για την απορρόφηση προσφύγων.

Η αλλαγή στάσης ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών και σταδιακά του συνόλου, ξεκινώντας από το κλείσιμο του «Βαλκανικού διαδρόμου», με πρωτοβουλία των χωρών του Βίζενγκραντ, οδήγησε στην «Κοινή Δήλωση» της ΕΕ με την Τουρκία του 2016, που διαμόρφωσε ένα πλαίσιο όπου η Τουρκία δεν αφήνει τους πρόσφυγες να μετακινηθούν προς την Ευρώπη, δεχόμενη σε αντάλλαγμα σημαντική οικονομική ενίσχυση.

Παράλληλα, η Τουρκία ανησυχούσε για την κατάσταση στην ίδια τη Συρία και το ενδεχόμενο διαμόρφωσης μιας οιονεί κουρδικής κρατικής οντότητας στο συριακό έδαφος. Αυτό οδήγησε σε αλλεπάλληλες στρατιωτικές επιχειρήσεις στο έδαφος της Συρίας σε μια προσπάθεια να διαμορφωθεί μια «ζώνη ασφαλείας» υπό τον έλεγχο των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων και των ενόπλων οργανώσεων της συριακής αντιπολίτευσης που χρηματοδοτεί η Τουρκία. Αυτό συνδυάστηκε με έναν σχεδιασμό για τον επαναπατρισμό Σύριων προσφύγων από την Τουρκία προς αυτές ακριβώς τις περιοχές, σε μια προσπάθεια να αλλάξει η εθνολογική τους σύνδεση σε βάρος και του κουρδικού στοιχείου.

Παρότι σε γενικές γραμμές η τουρκική κοινωνία αντιμετώπισε τους Σύριους πρόσφυγες με αλληλεγγύη και φιλόξενο τρόπο, το τελευταίο διάστημα το κλίμα έχει εν μέρει αλλάξει. Σε ένα φόντο αχαλίνωτου πληθωρισμού, απώλειας αγοραστικής δύναμης και ανασφάλειας, ιδίως για τα πιο φτωχά στρώματα, αρχίζουν και καταγράφονται περιστατικά μιας πιο αρνητικής στάσης απέναντι στους πρόσφυγες, και μορφές ρατσισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η δολοφονία από όχλο ενός Σύριου πρόσφυγα στην Αντάκια.

Αυτό διαμορφώνει και μια ιδιαίτερη πίεση προς τους Σύριους πρόσφυγες στην Τουρκία. Ας μην ξεχνάμε την κατάσταση που διαμορφώνεται και στην ίδια τη Συρία. Η κυβέρνηση Άσαντ έχει υπό τον έλεγχό της μεγάλο μέρος της χώρας, την ώρα που στον βασικό θύλακο όπου βρίσκονται οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης τον έλεγχο έχει η οργάνωση Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ που είναι ουσιαστικά μια μετεξέλιξη της Αλ Κάιντα. Για αρκετούς πρόσφυγες που έφυγαν από τη Συρία για να αποφύγουν τον εμφύλιο και τις πρακτικές της συριακής κυβέρνησης η επιστροφή είτε ως «μετεγκατάσταση» που θέλει η Τουρκία είτε στις άλλες περιοχές δεν φαντάζει πια επιθυμητή, οπότε υπάρχει μια σημαντική διάθεση για πρόσβαση στην Ευρώπη, καθώς συχνά θεωρούν ότι οι πρόσφυγες που κατάφεραν να φτάσουν στην Ευρώπη το 2015, πριν κλείσουν τα σύνορα ήταν τελικά οι πιο τυχεροί.

Τα «Καραβάνια»

Σε αυτό το φόντο αναπτύσσονται διάφορες πρωτοβουλίες για να υπάρξουν «καραβάνια» που θα δοκιμάσουν να πιέσουν για μια μετακίνηση προς την Ευρώπη.

Μία από αυτές φαίνεται να είναι το «Καραβάνι του φωτός», που εμφανίστηκε καταρχάς ως κάλεσμα σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης –ως κανάλι στο telegram– καλώντας σε μια μεγάλη πορεία που θα δοκιμάσει να περάσει προς την Ευρώπη από τα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο. Ουσιαστικά, η λογική του καραβανιού, σε επίπεδο διακηρύξεων τουλάχιστον, είναι ακριβώς η άσκηση πίεσης για να ανοίξουν τα σύνορα.

Παράλληλα, υπήρξε μια αντίστοιχη προσπάθεια να υπάρξει ένα καραβάνι από τη Συρία και συγκεκριμένα από την περιοχή της Ιντλίμπ προς την Τουρκία και τελικά στην Ευρώπη. Ωστόσο, το πρωί της 12ης Σεπτεμβρίου ένοπλοι της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ τους σταμάτησαν.

Για το συγκεκριμένο «καραβάνι» υπάρχει μια ασάφεια μέχρι στιγμής. Τα σχετικά κανάλια στο telegram έχουν χιλιάδες συμμετέχοντες αλλά μέχρι τώρα δεν έχει αποτυπωθεί κάπου η παρουσία ενός τόσο μεγάλου αριθμού μετακινούμενων προσφύγων, αν και οι διοργανωτές δίνουν οδηγίες για προσεκτική μετακίνηση προς την Ανδριανούπολη. Στις 21 Σεπτεμβρίου υπήρξε ανακοίνωση για ορισμό νέου σημείο συγκέντρωσης πριν τη μετακίνηση προς την Ευρώπη. Πάντως στις 21 Σεπτεμβρίου υπήρξε ρεπορτάζ της Milliyet με συνεντεύξεις από πρόσφυγες που μετακινούνταν προς την Ανδριανούπολη, αν και την επομένη η εφημερίδα είχε ρεπορτάζ για την αναβολή και την αναμονή για νέα ημερομηνία.

Αντιδράσεις ελληνικών αρχών

Η ελληνική κυβέρνηση έχει ενημερώσει αρμόδιους διεθνούς φορείς και έχει επαναλάβει ότι έχει ενισχύσει τα σύνορα και τη φύλαξή τους. Παράλληλα, στις 13 Σεπτεμβρίου ο αρμόδιος υπουργός Ν. Μηταράκης δήλωσε ότι «μέχρι στιγμής δεν έχει ξεκινήσει να δημιουργείται αυτό το καραβάνι και δεν αποδεικνύεται έως τώρα η προσπάθεια ορισμένων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να έχει δημιουργήσει ένα κλίμα κινητοποίηση».

Ουσιαστικά, η ελληνική κυβέρνηση θέλει να αποφύγει μια κατάσταση όπως του 2020 όταν υπήρξε και πάλι μια μαζική μετακίνηση μεταναστών και προσφύγων προς τα ελληνοτουρκικά σύνορα και τις συνοριακές διαβάσεις, χωρίς προσπάθεια των τουρκικών αρχών να τους σταματήσουν, με αποτέλεσμα μια ιδιαίτερα τεταμένη κατάσταση. Ανάλογα μηνύματα προς τους πρόσφυγες ότι δεν μπορούν να περάσουν τα σύνορα έχει στείλει και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες.

Από τη μεριά των τουρκικών αρχών επισήμως η θέση παραμένει ότι τηρούν τη συμφωνία με την ΕΕ. Ωστόσο, συχνά στην Τουρκία ακούγονται επικρίσεις για τη στάση της ΕΕ που είχε αμέσως την ετοιμότητα να δεχτεί επτά εκατομμύρια πρόσφυγες από την Ουκρανία μέσα σε επτά μήνες, όμως στα 11 χρόνια του εμφυλίου πολέμου στη Συρία η Ευρώπη υποδέχτηκε μόνο 1,1 εκατομμύριο Σύριους πρόσφυγες.

Είναι σαφές ότι με την πολιτική λύση στη Συρία να καθυστερεί και το κλίμα στην Τουρκία να μετατοπίζεται σε βάρος των προσφύγων, η αγανάκτηση των Σύριων προσφύγων θα εντείνεται, όπως και το ίδιο το δράμα της προσφυγιάς. Μένει να δούμε εάν παράλληλα θα εντείνεται και η πειρασμός για μια εκ νέου εργαλειοποίηση του δράματός τους.