Φένια Παπαδόδημα - Γιώργος Κόρδης: Οταν η μουσική συνομιλεί με τη ψηφιακή ζωγραφική

Στις 30 και 31 Αυγούστου στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, παρουσιάζεται η «Εξοδος» η μουσική παράσταση της Φένιας Παπαδόδημα που συνομιλεί με την ψηφιακή ζωγραφική του Γιώργου Κόρδη.

Ο Γιώργος Κόρδης ζωγραφίζει ψηφιακά μία τεράστια τοιχογραφία – πομπή προσφύγων. Μιλάει για τη «μηχανή της προσφυγιάς» δίνοντας το βαθύτερο στίγμα του «ανέστιου» που είναι η απώλεια των ανθρώπινων δεσμών και σχέσεων, που καταντά απώλεια μνήμης, ταυτότητας, προσώπου.

Η μουσικός Φένια Παπαδόδημα συνομιλεί με την ζωγραφική του, μέσα από την αλληλογραφία του Γιώργου Σεφέρη με τον Ζήσιμο Λορεντζάτο 1948-1968, καθώς και από το οδοιπορικό του Γιώργου Σεφέρη «Τρεις μέρες στα μοναστήρια της Καππαδοκίας».

Μέσα από τα γράμματα τους καταγράφεται η απώλεια «της προσωπικής μνήμης του τόπου», το εσωτερικό αδιέξοδο που δημιουργούν «διαρκείς μετοικεσίες», η αβεβαιότητα μιας εποχής που θυμίζει πολύ την σύγχρονη πραγματικότητα, όπου όλοι μας λίγο ή πολύ έχουμε χάσει «το ακίνητο σημείο» μέσα στη βουή του κόσμου. Κι ακόμη, το «διαχρονικό αδιέξοδο» της ελληνικής ιστορίας που τόσο τραγικά και παράδοξα αντικατοπτρίζεται στα γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής. Τέλος ο Γιώργος Σεφέρης «με τον δικό του τρόπο», μας κάνει να νιώσουμε πόσα χρωστάει ο ελληνικός πολιτισμός σήμερα «στο σταυροδρόμι αυτής της Άκρης», στην Καππαδοκία, εκεί όπου κανείς μπορεί «να ιδεί την ελληνική παράδοση εν κινήσει, όπου το μικρό και το λησμονημένο μπορεί να έχει την ίδια σημασία με τ’ απαρασάλευτα μνημεία της τέχνης».

Η Φένια Παπαδόδημα μελοποιεί ποιήματα του Σεφέρη, γράφει στίχους και μουσική μέσα στην οποία εντάσσονται αληθινές μαρτυρίες προσφύγων και προσωπικά κείμενα που γεφυρώνουν το 1922 με το 2022. Με τη φωνή της ταξιδεύει από την υμνωδία, στο τραγούδι, στον αυτοσχεδιασμό, στον λόγο. Μαζί με τον ηθοποιό Γιώργο Παπαστυλιανό, δημιουργούν ένα νέο εσωτερικό οδοιπορικό, από τους «ανέστιους» πρόσφυγες της καταστροφής στους «ανέστιους» αστούς της πόλης. Από το πρόσωπο στην απώλεια του προσώπου.

Οι μαρτυρίες προσφύγων από την Καππαδοκία έχουν επιλεγεί από την έκδοση «Έξοδος», τόμος Β’ του ΚΜΣ. Πέρα από το χρονικό της καταστροφής, περιγράφουν συμβάντα στα όρια του ονείρου, του θαύματος και της πραγματικότητας. Μία καρυδιά που φωτογραφίζει τα ζώα και τους ανθρώπους που περνούν από μπροστά της, ένα σύννεφο ακρίδες που κατασπαράζει τα πάντα, μία εγκαταλειμμένη εκκλησία του Αϊ Γιώργη όπου τη νύχτα ακούγονται λειτουργίες και ψαλμοί, η κυρία Μέλπω ονειρεύεται κάθε βράδυ ότι την καταπίνει ένα μεγάλο ψάρι, ο κύριος Σεραφίμογλου κυνηγάει ακόμη στον ύπνο του το κρανίο του παππού του κλεμμένο από μία Τουρκάλα. Αλλά και το Οδοιπορικό του Γιώργου Σεφέρη στα μοναστήρια της Καππαδοκίας διαπραγματεύεται διαρκώς την συνύπαρξη δύο κόσμων, τον κόσμο του παραμυθιού και της σκληρής πραγματικότητας, όπως αυτοί οι δύο κόσμοι παντρεύονται μέσα στα απόκοσμα τοπία της Καππαδοκίας.

Για την ιδιαίτερη αυτή μουσική παράσταση η Φένια Παπαδόδημα, μιλά στο vima.gr

Ποια ήταν – είναι η αφορμή για την Έξοδο;

«Αφορμή υπήρξε το αφιέρωμα στα εκατό χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή από τον θεσμό «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός» και ο τρόπος με τον οποίον ενθαρρύνθηκε μία διαφορετική, πιο σύγχρονη και εποπτική προσέγγιση του θέματος. Αμέσως αυτό μου έφερε στο νου το οδοιπορικό του Γ. Σεφέρη «Τρεις μέρες στα μοναστήρια της Καππαδοκίας» και ψάχνοντας στα βιβλία μου προς μεγάλη μου έκπληξη βρήκα τον β’ τόμο από την συλλογή «Έξοδος» του ΚΜΣ με μαρτυρίες προσφύγων επίσης από την ευρύτερη Καππαδοκία. Αναζητώντας και άλλες πηγές συνειδητοποίησα πως η αλληλογραφία του Σεφέρη με τον Λορεντζάτο εμπεριέχει σ’ ένα σημαντικό μέρος της την περίοδο που ο Σεφέρης ήταν διπλωματικός ακόλουθος στην Άγκυρα και ήταν τότε ακριβώς που ταξίδεψε στην Καππαδοκία και έγραψε το οδοιπορικό του. Όλες αυτές οι πηγές συναντήθηκαν εντυπωσιακά. Όμως η συνάντηση με τα έργα του Γιώργου Κόρδη και την έκθεση του «Ανέστιοι προσφεύγοντες» που παρουσιάζεται αυτό το καλοκαίρι στο Μουσείο Βυζαντινού πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη και που θα έρθει το φθινόπωρο στην Αθήνα, υπήρξε εξίσου καθοριστική. »

Ποιοι οι στόχοι της παράστασης;

«Η παράσταση ξεκινάει από τις μαρτυρίες των προσφύγων της Καππαδοκίας που ήρθαν στην Ελλάδα μετά την καταστροφή με την Ανταλλαγή, το 1924. Εμπεριέχει όμως και δύο συγκλονιστικές μαρτυρίες από αυτόπτες μάρτυρες της καταστροφής της Σμύρνης που δεν μπορούσα να μην συμπεριλάβω. Διαρκώς όμως υπάρχει παράλληλα παρόν ο λόγος του Γιώργου Σεφέρη, είτε μέσα από το οδοιπορικό του στην Καππαδοκία, είτε μέσα από αποσπάσματα της αλληλογραφίας του με τον Λορεντζάτο, όπου κάθε ακροατής θα εκπλαγεί με την ομοιότητα των καταστάσεων που περιγράφουν – τόσο σε επίπεδο κοινωνικοπολιτικό, όσο και προσωπικό – με την σημερινή πραγματικότητα και τα αδιέξοδα που βιώνουν αρκετοί από εμάς. Η παράσταση όπως και η πορεία των ανέστιων του Γιώργου Κόρδη κάνει μία πορεία από το δράμα των ξεριζωμένων της Μικράς Ασίας μέχρι το σύγχρονο δράμα χιλιάδων ανέστιων. Μιλάει για την ανελέητη «μετάλλαξη» που υφίστανται οι εξαναγκασμένοι ανέστιοι. Την σταδιακή απώλεια των δεσμών αγάπης, συνύπαρξης, μνήμης και ταυτότητας, που οδηγεί στην ολοκληρωτική απώλεια του προσώπου. Καταδεικνύει όμως και το γεγονός ότι ακόμη και όσοι από εμάς δεν είμαστε πρόσφυγες, βιώνουμε ίσως ένα διαφορετικό είδος «εκτοπισμού» από τον εαυτό μας, ζώντας μία ζωή που γίνεται ολοένα και πιο ασφυκτική, αποσπασματική, σ’ ένα αέναο «τρέξιμο» με μόνο αληθινό σύντροφο μας ένα κινητό τηλέφωνο. Μία ζωή που μας απομακρύνει διαρκώς από την αληθινή μας φύση. Η παράσταση όμως μιλάει και για κάτι ακόμη εξίσου σημαντικό, μέσα από το πρίσμα και τον λόγο του Γιώργου Σεφέρη. Πρόκειται για το «…τι χρωστάμε και τι δεν χρωστάμε..» όπως γράφει ο ποιητής αναφερόμενος στην Καππαδοκία, αλλά και στην Μικρά Ασία γενικότερα, τι χρωστάμε σ’ αυτό το σταυροδρόμι Ανατολής , Δύσης, Βορρά και Νότου, «…και νομίζω ότι χρωστάμε πολλά..», καταλήγει. Αυτό αποκαλύπτεται μέσα από την παράσταση. Το ότι «…το μικρό και το λησμονημένο μπορεί να είναι το ίδιο σημαντικό με τ’ απαρασάλευτα μνημεία της τέχνης»

Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να συνομιλήσει η μουσική με τη ζωγραφική και δη την ψηφιακή;

«Εδώ και χρόνια συνεργαζόμαστε με τον Γιώργο Κόρδη πάνω σε διαφορετικά διηγήματα του Α. Παπαδιαμάντη και μοιάζει σαν να υπάρχει ένας κοινός τόπος όπου τα έργα του συναντιούνται κάθε φορά με τον λόγο της παράστασης αλλά και τη μουσική που γράφω.

To γεγονός ότι ζωγραφίζει ψηφιακά έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί στη διάρκεια της παράστασης δημιουργούνται μπροστά στα μάτια του θεατή οι πίνακες . Ο λόγος, ιδιαίτερα τα ποιήματα του Σεφέρη συνομιλούν με τα έργα του Κόρδη ανοίγοντας ένα παράθυρο σε μυστικά τοπία απίστευτης ομορφιάς και δύναμης. Σπάνια συνάντηση. Θέλω να πιστεύω πως και η μουσική φέρει αυτή την μαγεία και πως συνδέει τα έργα με την ποίηση.»

Γιατί επιλέξατε να μελοποιήσετε τα συγκεκριμένα έργα;

«Εκτός από τα ορχηστρικά μέρη που έχουν γραφτεί για ένα σύνολο μουσικών οργάνων αλλά και μουσικούς που προέρχονται από διαφορετικούς μουσικούς κόσμους αλλά είναι όλοι μοναδικοί , στην παράσταση ακούγονται τραγούδια που έχω γράψει πάνω σε ποίηση του Σεφέρη και σε δικούς μου στίχους . Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η συνύπαρξη μουσικών όπως η Γωγώ Ξαγαρά στην άρπα και η Ήβη Παπαθανασίου στο τσέλο, μουσικοί της ΚΟΑ, που όντας αμιγώς κλασικοί μουσικοί συμπράττουν με σημαντικούς μουσικούς και συνθέτες όπως ο Χάρης Λαμπράκης στο νέυ, ο Γιώργος Παλαμιώτης στο ηλεκτρικό μπάσο και ο νεότερος Θωμάς Μελετέας στο ούτι , που προέρχονται από την τζαζ, την παραδοσιακή και την world μουσική σκηνή. Ο καθένας είναι εξαιρετικός στο είδος του και είναι μεγάλη μου χαρά που συνεργάζομαι μαζί τους. Χάρις στην «Έξοδο», μου δόθηκε η ευκαιρία να γράψω μουσική όπου αυτοί οι κόσμοι συναντιούνται μ’ έναν τρόπο απρόσμενο διατηρώντας την αυθύπαρκτη αξία τους. Ο Γιώργος Σεφέρης είναι ο αγαπημένος μου Έλληνας ποιητής. Μένω έκθαμβη κάθε φορά που διαβάζω την ποίηση του, μπροστά στο βάθος το «δυσθεώρητο» της τέχνης του. Γνωρίζοντας καλύτερα μέσα στα χρόνια το έργο του Ζήσιμου Λορεντζάτου, ένιωσα κάτι παρόμοιο. Και σήμερα περισσότερο από ποτέ θα παρότρυνα τον καθένα από μας να ξαναδιαβάσει Σεφέρη και Λορεντζάτο.»

Τι θέλετε να πάρουν οι θεατές της παράστασης;

«Θα ήθελα η παράσταση να τους δώσει το κίνητρο να ανακαλύψουν ή να ξαναδιαβάσουν αυτά τα κείμενα. Την αλληλογραφία του Σεφέρη με τον Λορεντζάτο, τη συλλογή «Έξοδος», το ανεκτίμητο αυτό έργο της Μέλπω και του Οκτάβ Μερλιέ ( που δεν καταλαβαίνω πως παραμένει ανέκδοτο όντας εξαντλημένο), να ερευνήσουν τα αρχεία του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, να γνωρίσουν το σημαντικό έργο του Γιώργου Κόρδη, να ξαναδιαβάσουν την συγκλονιστική ποίηση του Σεφέρη. Να ονειρευτούν αυτή την αόρατη Ελλάδα που χάνεται, αυτή την την κληρονομιά που έχει ασφυκτικά περιοριστεί σ’ ένα καταπιεστικό φολκλόρ ή σ’ ένα λαϊκό αυτάρεσκο αδιέξοδο … αυτή την «Ελλάδα που ολοένα ταξιδεύει…» , με τον τρόπο όμως του Γ. Σεφέρη. Ζητάω πολλά;…Παρ’ όλες τις αναφορές στην καταστροφή, η παράσταση έχει σαν στόχο να δημιουργήσει έναν χώρο ανάτασης και εποπτείας της ιστορίας από ένα διαφορετικό σημείο παρατήρησης, πέραν του μίσους και της εμπάθειας.»

Θα παρουσιαστεί και εκτός Θεσσαλονίκης;

«Η παράσταση θα παιχτεί στην Αθήνα στο κέντρο Μελίνα Μερκούρη όπου και θα συνεχιστεί η έκθεση «Ανέστιοι προσφεύγοντες» του Γιώργου Κόρδη. Σίγουρα λίγο αργότερα μέσα στη σεζόν και σε κάποια θεατρική σκηνή . Θα επανέλθουμε.»

Τα επόμενά σας σχέδια;

«Η ηχογράφηση των τραγουδιών της παράστασης και η κυκλοφορία ενός άλμπουμ με τραγούδια μου που προέρχονται τα περισσότερα από θεατρικές παραστάσεις. Η κυκλοφορία του άλμπουμ «Nostalghia» που προετοιμάζουμε εδώ και αρκετό καιρό με τον Γιώργο Παλαμιώτη, τον Γιοέλ Σότο και τον Κάρλος Μενέντεζ. Η προβολή στην Αθήνα του ντοκιμαντέρ «Το καταφύγιο στην Ομόνοια» , μία παραγωγή της ΕΡΤ και του ΕΚΚ, το οποίο έχω σκηνοθετήσει τα δύο τελευταία χρόνια, και η παράλληλη κυκλοφορία ενός βιβλίου που εμπεριέχει τη διαδρομή που έκανα μέχρι το ντοκιμαντέρ και το χρονικό της κινηματογράφησης του.»

INFO

Η παραγωγή πραγματοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος 2022, του θεσμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Αναλυτικές πληροφορίες και προκρατήσεις θέσεων στο digitalculture.gov.gr

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Φένια Παπαδόδημα: Μουσική- Σκηνοθεσία- Ερμηνεία

Γιώργος Παπαστυλιανός : Ερμηνεία

Θωμάς Μελετέας: Ούτι

Γωγώ Ξαγορά: Άρπα – Ερμηνεία

Ήβη Παπαθανασίου: Τσέλο – Ερμηνεία

Χάρης Λαμπράκης: Νέυ

Γιώργος Παλαμιώτης: Ηχητικά τοπία – Ερμηνεία

Φένια Παπαδόδημα : Επιλογή κειμένων – Δραματουργία

Στέβη Κουτσοθανάση: Φωτισμοί

Κώστας Φούντας: Video

Ελένη Κουρή: Φωτογραφία