Θυμάμαι ένα επεισόδιο που είναι αποκαλυπτικό για την προσωπικότητά του και τον τρόπο με τον οποίο προσήγγιζε τους σπουδαστές. Ήμαστε μαζεμένοι περίπου δέκα γύρω από ένα σχεδιαστήριο. Καθισμένος ο Πικιώνης σχολίαζε την εργασία ενός σπουδαστή. Το θέμα ήταν ένα μικρό φυλάκιο αρχαιολογικού χώρου. Είχε πάρει ως υπόβαθρο το σχέδιο του μαθητού του και ο ίδιος σχεδίαζε με μολύβι μία παραλλαγή σε διαφανές, προσθέτοντας ένα πευκάκι στην πρόσοψη του μικρού κτίσματος. Είχε τελείως ξεχασθεί και με απόλυτη συγκέντρωση σχεδίαζε αυτό το βασανισμένο από τον αέρα δενδράκι, που θύμιζε πεύκο παρμένο από μία ιαπωνική ξυλογραφία. Προσπαθούσε να εμπλουτίσει την σύνθεση με την δυναμική αυτού του ταπεινού «ζωντανού» στοιχείου. Τον παρακολουθούσαμε γύρω στα δέκα λεπτά. Σχολίαζε μουρμουριστά: «Εδώ θα πρέπει ο φράχτης να γίνει χαμηλότερος, η υφή του κορμού θα πρέπει να τονισθεί… ας το δεχθούμε έτσι…» Σχεδίαζε τις σκέψεις του μπροστά μας.
Ένας από την παρέα θέλησε να τον προκαλέσει. Με προσποιητή απορία είπε: «Κύριε καθηγητά, πάρα πολύ εράσμιο το δένδρο που σχεδιάζετε… αλλά έχω μία ερώτηση να σας κάνω: το δενδράκι θα μεγαλώσει σαν ζωντανός οργανισμός. Και τότε;» Δεν ολοκλήρωσε την φράση του, αλλά το νόημα της ερώτησης ήταν ξεκάθαρο: «Το σχέδιό σου, δάσκαλε, βασίζεται σε έναν παραλογισμό, σε μίαν ανυπόστατη προϋπόθεση. Το να σχεδιάζεις ένα δένδρο ως καθοριστικό στοιχείο μίας σύνθεσης σημαίνει ότι προϋποθέτεις πως το δένδρο δεν θα αλλάξει μέγεθος και σχήμα, ενώ στην πραγματικότητα θα μεταβάλλεται συνεχώς. Μετέρχεσαι λοιπόν μίαν απατηλή μορφοκρατική λύση…» Ο σπουδαστής, βέβαια, δεν τα διατύπωσε αυτά, αλλά τα υπονοούσε με την προκλητική του ερώτηση.
Ήταν η μόνη φορά που έζησα τον Πικιώνη αγανακτισμένο και σε απόγνωση. Μάζεψε με μίαν απότομη κίνηση τα μολύβια του και εμφατικά τα πέταξε επάνω στο σχεδιαστήριο λέγοντας: «Ή νοούμεν ή δεν νοούμεν. Δεν είμαστε εδώ για να εκλαϊκεύουμε τα πάντα…» Σηκώθηκε, έκανε απότομη στροφή και απομακρύνθηκε.
Σήμερα, μία τέτοια αντίδραση πανεπιστημιακού δασκάλου θα ήταν αδιανόητη. Θα χαρακτηριζόταν σαν ελιτίστικη, υπεροπτική και προκλητική. Αλλά αυτός ήταν ο άνδρας και τέτοιο το περιβάλλον των σπουδών τότε. Ο φοιτητής προσπάθησε –με πλήρη έλλειψη εναίσθησης– να ελέγξει τον Πικιώνη ως ιδεόληπτο και ανεδαφικό οραματιστή. Ο δάσκαλος, όμως, σχεδιάζοντας το δενδράκι δεν συνέθετε αρχιτεκτονικά, αλλά υπέβαλλε ζωγραφικά και ατμοσφαιρικά.
*Χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο του αρχιτέκτονα-πολεοδόμου και ιστορικού της πολεοδομίας Αλεξάνδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968) – Τα χρόνια της μαθητείας μου κοντά του (εκδόσεις Σήμα, 2010).
Ο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς
Ο σπουδαίος αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός Δημήτρης Πικιώνης απεβίωσε στις 28 Αυγούστου 1968 στην Αθήνα, σε ηλικία 81 ετών.
