«Οι “επαγγελματίες” της θρησκείας, έχοντας ανέκαθεν αναλάβει τη διαχείριση του τρόμου, τόσο πριν όσο και μετά τον θάνατο, επιμένουν στην εξαγγελία τους: η αλήθεια αυγάζει μετά τον τάφο» γράφει ο Κωστής Παπαγιώργης, στο Ζώντες και τεθνεώτες (εκδ. Καστανιώτη).
Θα νόμιζε κάποιος πως με την κυριαρχία του ορθού λόγου η πίστη στη μετά θάνατον ανταμοιβή των ενάρετων και την τιμωρία των αμαρτωλών θα είχε εξασθενίσει. Ομως ο Σκοτ Μπρους στο Βιβλίο της κόλασης (εκδ. Αλεξάνδρεια) αναφέρει ότι σε δημοσκόπηση του 2014 το 58% των Αμερικανών ενηλίκων πιστεύει στην ύπαρξη ενός τόπου όπου οι κακοί τιμωρούνται αιώνια.
Scott G. Bruce (επιμέλεια) – Το βιβλίο της κόλασης
Μετάφραση Γιάννης Πεδιώτης.
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2022, σελ. 244, τιμή 16,96 ευρώ
Ο Μπρους, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Φόρνταμ που σπούδασε δουλεύοντας ως νεκροθάφτης, εντυπωσιασμένος από την ανθεκτικότητα της ιδέας της Κόλασης δημιούργησε αυτόν τον εξαιρετικά ενδιαφέροντα τόμο στον οποίο παρουσιάζονται οι ποικίλες εικόνες της.
Ο χριστιανισμός, σημειώνει ο Μπρους, κληρονόμησε μια πλούσια παράδοση για τον Κάτω Κόσμο από τον Ησίοδο, τον Ομηρο, τον Βιργίλιο, τους Μεσοποτάμιους και τους Αιγύπτιους, τις εβραϊκές γραφές κ.ά., αλλά με την επικράτησή του δημιούργησε και νέες εικόνες για τις τιμωρίες που περίμεναν τους αμαρτωλούς ανάλογα με τα αδικήματά τους: πύρινοι ποταμοί που κοχλάζουν, πίσσα, θειάφι, μπόχα, λάβρα και οδυνηρό αγιάζι εναλλάξ, τέρατα κουλουριασμένα γύρω από τους αμαρτωλούς, μαστιγώματα, σκουλήκια ακοίμητα με δυο κεφαλές και δόντια…
Κατά τον Μεσαίωνα στοχαστές και θεολόγοι αφηγούνται ιστορίες ανθρώπων των οποίων οι ψυχές ταξίδεψαν στον άλλο κόσμο και είδαν με τα ίδια τους τα μάτια τις φρικαλεότητες της Κόλασης και τις τέρψεις του Παραδείσου, όπως εκείνη του ιρλανδού ιππότη Τούνταλ: η ψυχή του ξεναγήθηκε στον Κάτω Κόσμο από τον φύλακα-άγγελό του προκειμένου να συνετιστεί. Εκεί είδε δολοφόνους, σπιούνους και καταδότες, άπληστους, κλέφτες, κοιλιόδουλους, μοιχούς, ιερωμένους που πόρνευαν οι οποίοι υφίσταντο βασανιστήρια από οχιές με πύρινες γλώσσες και τέρατα που ξερνούσαν φωτιά και κατάπιναν ψυχές. Η ιστορία του ενέπνευσε τον Ιερώνυμο Μπος και άλλους ζωγράφους. Ο Μπρους συνεχίζει παραθέτοντας αποσπάσματα από τον Θωμά τον Ακινάτη και τον Δάντη Αλιγκιέρι, του οποίου η Θεία Κωμωδία, ένα αριστούργημα της δυτικής λογοτεχνίας, είναι ασυναγώνιστη στον τρόπο απεικόνισης των φρικαλεοτήτων της Κόλασης.
Η νεωτερική κόλαση
Κατά τη νεωτερικότητα οι παλιές βεβαιότητες για τα κολαστήρια βασανιστήρια δέχθηκαν επίθεση από την επιστήμη και τις νέες θεωρίες, όπως ο δαρβινισμός. Ομως, οι καθολικοί συγγραφείς εξακολούθησαν να πιστεύουν πως το φόβητρο της Κόλασης ενθάρρυνε την ενάρετη συμπεριφορά που οδηγούσε τις ψυχές στον Παράδεισο. Μάλιστα, η αγία Φραγκίσκη αφηγείται ότι ο αρχάγγελος Γαβριήλ την οδήγησε στην Κόλαση και είδε τον Σατανά: ήταν άσχημος, φρικτός, τα πόδια του έφταναν ως τα βάθη της Κόλασης, καθηλωμένα με βαριές μεταλλικές αλυσίδες, τα χέρια του ήταν αλυσοδεμένα, είχε αναρίθμητα κέρατα και φωτιές έβγαιναν από το στόμα του. Εκεί είδε – ανάμεσα σε άλλους – μια 18χρονη κοπέλα με φόρεμα και καπέλο φλόγινο γιατί όσο ζούσε δεν σκέφτηκε ποτέ τον Θεό, αλλά την ένοιαζε μονάχα το τι θα φορέσει.
Στον 20ό αιώνα, σημειώνει ο Μπρους, η Κόλαση έγινε επίγεια: Τρεμπλίνκα, Αουσβιτς, φυλακές Σουάνγκανκ και Γκουαντάναμο, ραδιενεργά ερείπια ιαπωνικών πόλεων, δολοφονικές τεχνολογίες και άσπλαχνες μέθοδοι βασανισμού… Τι άλλο παρά την κόλαση επί της γης αποδεικνύουν με κριτή και δήμιο όχι τον Θεό, αλλά τον συνάνθρωπο; Και η φράση «θα σου κάνω τη ζωή κόλαση» φανερώνει, μεταφορικά πλέον, τις συνθήκες οδύνης στην παρούσα ζωή. Το Βιβλίο της Κόλασης συναρπάζει τον αναγνώστη, που οπωσδήποτε δεν το αφήνει από τα χέρια του, και καταδεικνύει ότι η κόλαση είναι παρούσα. Ισως όχι τόσο στις φανταστικές αφηγήσεις όσο στην καθημερινή μας ζωή.
Η κυρία Αννα Λυδάκη είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
