Η προ ημερών απόφαση της Ρωσίας να σταματήσει την παροχή φυσικού αερίου διαμέσου του αγωγού Nord Stream, επανάφερε στο προσκήνιο την συζήτηση σχετικά με την αποτελεσματικότητα των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί από την Ε.Ε. Στην φαρέτρα των όπλων της εξωτερικής πολιτικής οι κυρώσεις αποτελούν ένα χρήσιμο, αλλά μερικώς αποτελεσματικό μέτρο. Ο σκοπός της εφαρμογής κυρώσεων είναι αρκετά ξεκάθαρος και προσβλέπει στην δημιουργία οικονομικών πιέσεων στην χώρα στόχος για να επιφέρει πολιτική αλλαγή. Η διαδικασία αυτή επιτυγχάνεται με δύο τρόπος.
Η εφαρμογή κυρώσεων και η προοπτική οικονομικών πιέσεων ασκούν άμεση πίεση στην κυβέρνηση της χώρας στόχου και την αναγκάζουν να αλλάξει την συμπεριφορά της. Εναλλακτικά, οι κυρώσεις διχάζουν την κυβέρνηση της χώρας στόχου και επιφέρουν πολιτική αλλαγή, είτε αυξάνουν την πίεση προς τον πληθυσμό της χώρας, ο οποίος με την σειρά του ασκεί πίεση στην κυβέρνηση να αλλάξει την στάση της. Όσο μεγαλύτερος είναι ο οικονομικός αντίκτυπος τόσο πιθανότερη είναι η αλλαγή στάσης της κυβέρνησης της χώρας στόχου.
Ωστόσο, η εφαρμογή των κυρώσεων είναι μια εξόχως πολύπλοκή διαδικασία η οποία υπόκειται σε αρκετούς εξωγενείς παράγοντες. Πρωτίστως, είναι αναγκαίο να βρεθεί η κατάλληλη φόρμουλα που θα μεγιστοποιήσει τις πιέσεις στην χώρα στόχος. Στην περίπτωση της Ρωσίας, το πακέτο κυρώσεων που έχει επιβληθεί από την Ε.Ε είναι μεν εκτεταμένο, ωστόσο η ενεργειακή κρίση που ξέσπασε ως αποτέλεσμα της εισβολής έχει ουσιαστικά συμβάλλει στην αύξηση των εσόδων της Ρωσίας. Η δεύτερη πρόσκληση σχετίζεται με το γεγονός πως η επιβολή κυρώσεων αντί να διχάσουν την κυβέρνηση της χώρας στόχου συσπειρώνουν τόσο τις πολιτικές δυνάμεις της χώρας όσο και τον πληθυσμό.
Τον Ιούνιο του 2022 τα ποσοστά αποδοχής του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ρωσία άγγιζαν το 83%. Η τρίτη πρόκληση αφορά το κόστος στην χώρα που επιβάλλει τις κυρώσεις. Η συγκεκριμένη πρόκληση αποτελεί και το πιο ακανθώδες ζήτημα που περιπλέκει την εφαρμογή των κυρώσεων.
Την δεδομένη χρονική στιγμή ο πλανήτης αντιμετωπίζει μια πρωτοφανής έκρηξη πληθωρισμού η οποία σε συνδυασμό με την αναταραχή που προκάλεσε στην εφοδιαστική αλυσίδα η πανδημία Covid-19 έχει αυξήσει κατακόρυφα το κόστος διαχείρισης της κρίσης στις κυβερνήσεις. Είναι σχεδόν βέβαιο πως αν συνεχιστεί, όπως προβλέπεται, το κλίμα οικονομικής ανασφάλειας θα ενταθούν οι πιέσεις προς τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ και τις Ε.Ε να αρθούν οι κυρώσεις. Η τέταρτη πρόκληση σχετίζεται με την δυσανάλογη επίδραση των κυρώσεων στον πληθυσμό της χώρας στόχου.
Υπάρχει εναλλακτική;
Δεδομένων των προκλήσεων στην εφαρμογή των κυρώσεων, για πιο λόγο οι κυβερνήσεις συνεχίζουν να τις χρησιμοποιούν; Η απάντηση στην ερώτηση βασίζεται σε τρεις παράγοντες. Πρώτον, οι κυρώσεις εξακολουθούν να αποτελούν ένα χρήσιμο εργαλείο εξωτερικής πολιτικής. Είναι λάθος να θεωρούμε πως η εφαρμογή κυρώσεων, και μόνο, θα μπορέσει να επιτύχει φιλόδοξους στόχους της εξωτερικής πολιτικής των κρατών. Η επιτυχία των κυρώσεων εξαρτάται από την ισχύ του κράτους στόχου. Όσο πιο ανίσχυρο το κράτος, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα επιτυχίας των κυρώσεων. Επιπλέον, οι κυρώσεις σπανίως επιτυγχάνουν όταν δεν συμπληρώνονται από εναλλακτικά εργαλεία εξωτερικής πολιτικής.
Δεύτερον, η εφαρμογή κυρώσεων χρησιμοποιείται ως μέρος μιας διευρυμένης στρατηγικής στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής. Συχνά οι κυρώσεις αποτελούν προοίμιο για την διεξαγωγή μιας πολεμικής επιχείρησης. Στην περίπτωση της Ρωσίας κάτι τέτοιο δεν μπορεί να καταστεί δυνατό λόγω του πυρηνικού της οπλοστασίου.
Τρίτον, για να μπορέσουμε να κρίνουμε αντικειμενικά την επιτυχία των κυρώσεων είναι απαραίτητο να αναλογιστούμε τα εναλλακτικά μέτρα. Στην περίπτωση της Ρωσίας η μη εφαρμογή κυρώσεων θα είχε σχεδόν σίγουρα οδηγήσει στην ολοκληρωτική κατάληψη της Ουκρανίας.
Εν κατακλείδι, μια από τις πιο σημαντικές μελέτες που αναλύουν την επιτυχία των κυρώσεων αναφέρει πως το ποσοστό επιτυχίας είναι μόλις 33%. Ωστόσο, η εφαρμογή κυρώσεων αν και εξαιρετική περίπλοκη διαδικασία αποτελεί ένα βασικό εργαλείο εξωτερικής πολιτικής και πολλές φορές αποτελεί την μοναδική επιλογή των κρατών.
Ο Νίκος Λάμπας είναι επίκουρος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων στο Deree, Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος.
