Ο πόλεμος ενάντια στην επιστήμη και τον ορθολογισμό δεν ξεκίνησε χθες. Είναι μαζί μας εδώ και αιώνες, αλλά η σύγχρονη τεχνολογία, ιδιαίτερα το Διαδίκτυο, του δίνουν μια άλλη, εντονότερη και πιο επικίνδυνη διάσταση. Αυτό υπάρχει σε συνδυασμό με τον πολλαπλασιασμό των προσώπων με υψηλότατη τεχνική κατάρτιση, αρκετοί από τους οποίους καταλαμβάνουν τις πολλές πλέον «θέσεις κύρους», έχοντας όμως ελάχιστη, επιφανειακή ή και καθόλου ενδεχομένως γνώση των βασικών αρχών μιας επιστήμης. Στη δε ηθική ή την άγνοια ορίων που πολλά από αυτά τα πρόσωπα επιδεικνύουν, δεν θα ήθελα να αναφερθώ.
Η πανδημία της COVID-19 μάς έδωσε μια πολύ καλή εικόνα. Είδαμε τραγουδιστές ή «καλλιτέχνες» να εκφράζουν άποψη για συγκεκριμένα ιατρικά θέματα. Περιβαλλοντολόγοι, μηχανικοί, πολιτικοί επιστήμονες, μορφωμένοι μεν, πλην όμως τελείως άσχετοι με την ιατρική να εκφράζουν ανεπιφύλακτα απόψεις. Επιδημιολόγοι, φαρμακολόγοι, χειρουργοί, με εντελώς κατ’ εφαπτομένη επαφή με το αντικείμενο να εκφράζουν αιρετικές απόψεις χωρίς την παραμικρή τεκμηρίωση και με σαφή διαστρέβλωση της ερμηνείας των δεδομένων. Μέχρι και πολιτικό κόμμα προέκυψε από αυτές τις δραστηριότητες.
Και μετά από όλα αυτά εδώ και καιρό η δημόσια ζωή κυριαρχείται από τηλε-ιατροδικαστικές πραγματογνωμοσύνες αλλά και ψυχαναλύσεις, τηλε-αναλύσεις παιδικών ζωγραφιών, ψυχογραφήματα και κάθε είδους αναξιόπιστες περισπούδαστες ανοησίες από αυτο-ανακηρυγμένους ειδικούς που χρησιμοποιούν αυθαίρετα προθέματα στον τίτλο τους, όπως «κλινικός», «δικαστικός», «ψυχοθεραπευτής» και οτιδήποτε άλλο μπορεί να εντυπωσιάσει. Η μόνη συμβουλή που μπορεί να δώσει κανείς στο κοινό είναι να είναι «ακραία επιφυλακτικό» και στον κόσμο της δημοσιογραφίας να είναι πάρα πολύ προσεκτικός στο τι περιεχόμενο φιλοξενεί.
Δεν ήταν έκπληξη η δημοσίευση πριν από λίγες μέρες σε γνωστό έντυπο και διαδικτυακό μέσο άρθρου-ύμνο βασισμένου σε πρόσφατη δορυφορική διάλεξη (χρηματοδοτημένη από φαρμακευτική εταιρεία) σε συνέδριο, με το οποίο προβάλλονται διαγνωστική μέθοδος (που δεν έχει πραγματική εφαρμοσμένη διαγνωστική αξία) και θεραπευτικές προσεγγίσεις με διάφορα μαντζούνια ως οι μέθοδοι για την απόλυτη διάγνωση και θεραπεία της άνοιας («με δυο απλές κινήσεις») και μάλιστα από πρόσωπο αναγνωρισμένου κύρους στον χώρο.
Αλλο σημαντικό γεγονός είναι το ότι σε πρόσφατο άρθρο του σε εφημερίδα ομότιμος καθηγητής Χειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόσφατα χειροτονηθείς ιερέας, αφού παραθέτει επιλεκτικά κάποια άρθρα, των οποίων κάνει μια αυθαίρετη δική του ερμηνεία, καταλήγει στο επικίνδυνο για τη δημόσια υγεία συμπέρασμα ότι η θρησκευτικότητα και η πνευματικότητα είναι θεραπευτικές μέθοδοι στην κατάθλιψη.
Κανείς πρέπει να ξεκινήσει από την απλή παρατήρηση ότι τίποτα στο βιογραφικό του δεν δείχνει ότι ασχολήθηκε ποτέ με επιστημονικό τρόπο με τον χώρο της ψυχικής υγείας. Το βασικό ερώτημα είναι γιατί επιδιώκει να εκφράσει «επιστημονικές» υποτίθεται απόψεις χωρίς προηγουμένως να έχει προσπαθήσει να αρθρώσει επιστημονικό λόγο σε κατάλληλα επιστημονικά βήματα και περιοδικά. Σημειώνεται εδώ ότι ο γράφων έχει ο ίδιοςδημοσιεύσει άρθρα σχετικά με τη σχέση μεταξύ θρησκευτικότητας και άνοιας. Οπως επίσης έχει συμμετάσχει και με πρωτογενείς μελέτες αλλά και με μετα-αναλύσεις στη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας των αντικαταθλιπτικών θεραπειών.
Στο υπό συζήτηση άρθρο αναφέρεται ότι σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες η χρήση αντικαταθλιπτικών δεν βελτιώνει την ποιότητα ζωής, πως έχουν μικρή διαφορά από το placebo και πολλές και σοβαρές παρενέργειες. Και καθώς συμπεραίνει ότι ούτε και οι ψυχοθεραπείες βοηθούν, τονίζει στο τέλος την υποτιθέμενη θεραπευτική δράση της συμμετοχής σε θρησκευτικές δραστηριότητες όσον αφορά την κατάθλιψη. Για να μη μείνει κανένα σκοτεινό σημείο στη συζήτηση, υπάρχει αρκετή βιβλιογραφία που αφορά τη σχέση θρησκευτικότητας/πνευματικότητας με την υγεία και ειδικά με την ψυχική υγεία.
Για την ενημέρωση του κοινού είναι απαραίτητο να τονίσουμε τα παρακάτω: Σε κανένα πεδίο της επιστήμης, ειδικά της ιατρικής, τα ερευνητικά δεδομένα δεν είναι 100% σύμφωνα μεταξύ τους. Για διάφορους μεθοδολογικούς λόγους πολύ συχνά υπάρχουν συγκρουόμενα ευρήματα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ένα θέμα πρέπει να έχει διερευνηθεί ξανά και ξανά, να έχει επαληθευτεί επαρκώς, και αυτό τον ρόλο παίζουν και οι μετα-αναλύσεις.
Το θέμα τελικά είναι η όλο και περισσότερη εμπλοκή της θρησκείας στην ιατρική. Ο αρθρογράφος το δηλώνει ξεκάθαρα. Ωστόσο ειδικά η Εκκλησία της Ελλάδος έχει να επιδείξει αξιοσημείωτο έργο που αφορά την ανακούφιση των πασχόντων κάθε είδους, ενώ και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα μαζί της είναι πολύ συχνά ανώτερα από άλλα επίσης υψηλού κύρους. Το πρόβλημα είναι ότι η υιοθέτηση της ουσίας των λόγων του συγκεκριμένου αρθρογράφου δεν οδηγεί στο αγκάλιασμα των ασθενών και την περαιτέρω ανακούφισή τους, αλλά αντίθετα απέχει χιλιοστά μόλις από σκοταδιστικού τύπου πρακτικές, στιγματισμό της ψυχικής νόσου, εργαλειοποίησή της για κατηχητικούς σκοπούς (αν όχι και για πελατειακούς) και οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην αναβίωση πρακτικών τύπου εξορκισμού και βασκανίας. Στην ουσία οι απόψεις του συγκεκριμένου αρθρογράφου υπονομεύουν τη θέση της Εκκλησίας σκοτεινιάζοντάς την.
Αν ήταν απλά θέμα ακαδημαϊκής διαφωνίας, δεν θα είχε καμία πρακτική σημασία. Ομως η κατάθλιψη είναι σοβαρότατο πρόβλημα δημόσιας υγείας και όλη αυτή η παραπληροφόρηση βλάπτει σοβαρά τη δημόσια υγεία.
Τελικά είναι απαραίτητο όλοι οι θεσμοί του ελληνικού κράτους, συμπεριλαμβανομένου του υπουργείου Υγείας, των Ιατρικών Συλλόγων, των Πανεπιστημίων, της Εκκλησίας αλλά και των δικαστικών αρχών να διερευνήσουν τη βλαπτική επίδραση τέτοιων μεθόδων στην υγεία και τη ζωή του πληθυσμού.
Ο κ. Κωνσταντίνος Φουντουλάκης είναι καθηγητής Ψυχιατρικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, εθνικός εκπρόσωπος για την Ψυχική Υγεία στον ΠΟΥ, συμμετέχει στο ΔΣ της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρείας ως εκπρόσωπος της Νότιας Ευρώπης (Ζώνη 8), είναι επικεφαλής του Τομέα Ψυχικής Υγείας του ΙΕΕ του ΠΙΣ και αντιπρόεδρος της ΕΨΕ. Για τα έτη 2020-22 ήταν ο πρώτος δ/ντής της Cochrane Greece. Από την κατάταξη του Πανεπιστημίου Stanford κατατάσσεται στο κορυφαίο 0,5% παγκοσμίως όλων των επιστημόνων όλων των πεδίων της επιστήμης ως συνολική σταδιοδρομία.
