Δεν χωρεί αμφιβολία, ο δυτικός κόσμος και το πλαίσιο των ιδεών και εφαρμογών πάνω στις οποίες ήταν οικοδομημένος, μια σχεδόν γραμμική μετάβαση από τη Λογική της κλασικής Ελλάδας στις Δικαϊκές δομές της Ρωμαϊκής Εποχής, στη γραφειοκρατία του Βυζαντίου, στον οικονομικό φιλελευθερισμό της Ολλανδίας και της Αγγλίας και από εκεί στον συνταγματικό φιλελευθερισμό των ΗΠΑ που οικοδομεί το πλέον ελπιδοφόρο Κοινωνικό Συμβόλαιο μεταξύ πολιτών και Πολιτείας, περνούν βαθιά κρίση.
Πολλά ζητήματα μπορούν να εξετασθούν ως αίτια της κρίσης. Η θεσμική υποχώρηση του κράτους ως δίχτυ ασφαλείας και αντ’ αυτού η νομιμοποίηση του κράτους-Κρόνου που ακόμη και στις ΗΠΑ, τη γη των πολλών ευκαιριών, η πτώση σημαίνει φυσική εξόντωση. Η αλαζονεία της κατανόησης του Μetus Hostilis, της αξίας που φέρει στα συλλογικά αντανακλαστικά η αναγνώριση της ύπαρξης «εχθρού» ως μηχανισμός κινητοποίησης των ενστίκτων της δημιουργικής επιβίωσης με βασικό προϊόν τον Θουκυδίδειο φόβο. Η ιδεολογική ξηρασία που έχει πλήξει την Ευρώπη εδώ και πολλές δεκαετίες, με τις εκεί κοινωνίες να δείχνουν ότι δεν μπορούν να συμμετέχουν με αξιώσεις στην παροχή προτάσεων για την οργάνωση της ζωής στην μεταψυχροπολεμική εποχή. Ημουν φοιτητής όταν γράφαμε εργασίες με τίτλους όπως «Quo Vadis Europa?». Σήμερα, οι δικοί μου φοιτητές γράφουν τις ίδιες εργασίες, αναζητώντας απαντήσεις σε μια κανονιστική πορεία προς το ασαφές. Αλλος λόγος θα μπορούσε να είναι και οι κυματοειδείς ανοδικές και καθοδικές μεταβολές στην πορεία των πολιτικών οργανισμών, αν και προσωπικά μια τέτοια εξήγηση ηχεί εξαιρετικά «βολική» ως προς τις προκλήσεις της ανάλυσης.
Η εκλογή Joe Biden χαιρετίστηκε δικαίως από πολλούς, ανάμεσα σε αυτούς και από τον υποφαινόμενο, ως ευκαιρία ανασυγκρότησης του δυτικού κόσμου από τον Τραμπισμό. Είναι πλέον φανερό ότι οι προσδοκίες αυτές δεν βρίσκουν σημείο επαφής με τον σημερινό αμερικανό πρόεδρο που δεν θυμίζει σε τίποτα τον δυναμικό εκσυγχρονιστή των προηγούμενων δεκαετιών και που αφήνεται να άγεται και να φέρεται από θεσμικά και πολιτικά υπόγεια ρεύματα του ποταμού Ποτόμακ, όπως αυτός διαπερνά την αμερικανική πρωτεύουσα.
Ο Διατλαντισμός, ένα από τα βασικά προτάγματα στην προεκλογική εκστρατεία του προέδρου Μπάιντεν, έχει εγκαταλειφθεί, η οικονομία δυσανασχετεί υπό το βάρος του πληθωρισμού, ενώ η αμερικανική εξωτερική πολιτική δείχνει να μην μπορεί να επιλέξει με ποιους θα συνεχίσει και ποιους θα αφήσει πίσω της. Ισως πάλι ο σημαντικότερος λόγος για την κρίση του δυτικού κόσμου σήμερα είναι ότι η επαφή μεταξύ πολιτικής και των μεγάλων κοινωνικών πλειοψηφιών βασίζεται στον υλισμό και όχι στην προσδοκία για ένα καλύτερο αύριο. Η επανάσταση της Τεχνητής Νοημοσύνης καθυστερεί να περάσει από τα εργαστήρια στην καθημερινότητά μας και δείχνουμε όλοι μετέωροι στο να ξιφουλκούμε με τους ψηφιακούς μας ανεμόμυλους στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και στους θαλάμους των ναρκισσιστικών αντηχήσεων που ευδοκιμούν εκεί.
Μπορεί να γίνει κάτι; Μπορεί η πορεία αυτή της μοιραίας ύπνωσης που οδηγεί κατευθείαν στον γκρεμό να αλλάξει κατεύθυνση; Μπορούν τα φανατισμένα πρόσωπα των λατρευτών των άκρων, η γιγάντωση του λαϊκισμού και η αποθέωση του τελολογικού μηδενισμού να δώσουν χώρο σε νέες ιδέες να ανθίσουν; Αν η ανάγκη είναι η μαμή της προόδου και η γνώση το όχημα που οδηγεί πέρα από τα βαλτόνερα της ημιμάθειας, τότε η απάντηση είναι πως ναι! Οχι βασισμένη επάνω σε μια ελιτίστικη σύναξη, αλλά ως μια υγιής αντίδραση αυτών που συνειδητοποιούν ότι τα αλλοτινά αδιέξοδα δεν απειλούν πλέον μόνο την ελεύθερη βούληση αλλά την ίδια την προοπτική της επιβίωσης, ατομικής αλλά και συλλογικής.
Ο δυτικός κόσμος ως προς την πολιτική του διάσταση βιώνει μεγαλύτερα διαστήματα πολιτικής ετερότητας παρά ένωσης, ιστορικά. Στο μοναδικό σημείο που η επαφή και η επικοινωνία όχι μόνο υφίστανται αλλά και παράγουν ωφέλιμα φορτία εδώ και αιώνες είναι στο πεδίο της ήπιας ισχύος. Η διαδικασία επανεκκίνησης του φιλελεύθερου δημοκρατικού αξιακού κώδικα, ικανού να αφυπνίσει τα πλατιά κοινωνικά στρώματα, οφείλει επομένως να εμφανισθεί ξανά μέσα στα πανεπιστήμια, στη μήτρα της ήπιας ισχύος του δυτικού κόσμου, ώστε να γεννηθούν και να ζυμωθούν οι νέες ιδέες μαζί με την αγωνία των νέων ανθρώπων να νικήσουν τη θνητότητα και να αφήσουν το δικό τους αποτύπωμα, ανεξίτηλο στο αιώνιο φάσμα των καιρών. Το Πανεπιστήμιο, όρος καθαρά πνευματικός και ουχί διοικητικός, εμφανίζεται ξανά ως το γόνιμο έδαφος που περιμένει να οργωθεί για να παραγάγει καρπούς. Ας του δοθεί η ευκαιρία να ανταποκριθεί στον ιστορικό του ρόλο απ’ άκρη σ’ άκρη του δυτικού στερεώματος. Η εξασθένηση του ρόλου του άλλωστε είναι παντού ορατή πλέον τριγύρω μας.
*Ο κ. Σπύρος Ν. Λίτσας είναι καθηγητής Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
