Στο νομοσχέδιο «Μεταρρυθμίσεις στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή» που έχει κατατεθεί πολύ πρόσφατα, περιέχονται σοβαρές μεταρρυθμίσεις στο ευαίσθητο αυτό δίκαιο που κλείνει φέτος είκοσι χρόνια νομικής ζωής, η οποία μάλιστα εντάχθηκε στο βασικό νομοθετικό κείμενο του Οικογενειακού μας Δικαίου, δηλαδή τον Αστικό μας Κώδικα (ΑΚ). Θα περιορισθώ ακριβώς στις τελευταίες διατάξεις, των οποίων εν μέσω θέρους προτείνεται η αλλαγή, χωρίς να κατανοώ τη σπουδή προς μεταρρύθμιση της μεταρρύθμισης!

1.Προτεινόμενο Άρθρο 1455 AK

Στους σκοπούς της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που ήταν αποκλειστικώς η αδυναμία απόκτησης τέκνων με φυσικό τρόπο και η αποφυγή μετάδοσης στο τέκνο σοβαρής ασθένειας, προστίθεται επί λέξει: ή για να διατηρείται η γονιμότητα, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ιατρικής αναγκαιότητας. Η διατύπωση είναι αόριστη, γενικόλογη και επικίνδυνη. Αποσυνδέει την υποβοήθηση από τον κύριο σκοπό της, δηλαδή την απόκτηση τέκνων από άτεκνα ζεύγη και μάλιστα από κάθε ιατρική αναγκαιότητα, ενώ ίσα-ίσα η ιατρική αναγκαιότητα και μόνον επιτρέπεται να οδηγεί στην υποβοήθηση!

Κατά δεύτερο λόγο προστίθεται πέμπτο εδάφιο, σύμφωνα με το οποίο, Δωρεά γεννητικού υλικού μεταξύ συγγενών είναι επιτρεπτή μεταξύ συγγενών σε πλάγια γραμμή μόνο. Το ισχύον άρθρο 1455 έχει δύο παραγράφους, οπότε έπρεπε να διακρίνεται πού προστίθεται το εδάφιο, δηλαδή αντιμετωπίζεται το άρθρο ως μία παράγραφος. Αλλά αυτό είναι το λιγότερο. Το σημαντικό είναι ότι επιτρέπεται πλέον η δωρεά γεννητικού υλικού μεταξύ στενών συγγενών, δηλαδή και αδελφών, αφού αυτό υπονοεί το επιτρεπτό σε εκ πλαγίου συγγενείς. Τα αδέλφια είναι εξ αίματος συγγενείς σε πλάγια γραμμή. Το επιτρεπτό της δωρεάς όχι μόνον έρχεται σε αντίθεση με την απαγόρευση αποκάλυψης των στοιχείων του δότη γεννητικού υλικού που ισχύει έως σήμερα, αλλά δημιουργεί στην ουσία, πολλαπλή συγγένεια: Η αδελφή της γυναίκας που θέλει να αποκτήσει παιδί δίνει ωάρια και είναι συγχρόνως θεία και μητέρα του παιδιού που θα γεννηθεί. Αυτό δεν είναι ορθό για τις οικογενειακές σχέσεις.

Στο άρθρο μένει η παλαιά διατύπωση κατά την οποία Η υποβοήθηση αυτή επιτρέπεται μέχρι την ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής του υποβοηθούμενου προσώπου. Συγχρόνως όμως τροποποιείται το άρθρο 4 § 1 ν. 3305/2005 και ορίζεται ότι Σε περίπτωση που το υποβοηθούμενο πρόσωπο είναι γυναίκα, ως ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής νοείται το πεντηκοστό τέταρτο έτος (54 έτη και 0 ημέρες). Πώς είναι δυνατόν να αυξάνεται το όριο θεαματικά και να θεωρείται ως τέτοια ηλικία, μια ηλικία κατα την οποία η δυνατότητα φυσικής αναπαραγωγής είναι μηδενική; Αυτό δεν επιτρέπεται, εφόσον η υποβοήθηση προσπαθεί κατά το δυνατόν να υποκαταστήσει την αδυναμία απόκτησης τέκνων, άρα και να τη “μιμηθεί” και να δώσει στο τέκνο, όσο αυτό είναι εφικτό, νέους γονείς.

2.Προτεινόμενα άρθρα 1456 και 1459 AK

Στα προτεινόμενα άρθρα καταβάλλεται προσπάθεια να αρκεί η ατομική συναίνεση για την κρυοσυντήρηση γαμετών και η κοινή δήλωση να αναφέρεται μόνον στα γονιμοποιημένα ωάρια. Εάν όμως πρόκειται για ζεύγος, αυτό έρχεται σε αντίθεση με την ΑΚ 1456 § 1, κατά την οποία κάθε ιατρική πράξη που αποβλέπει στην υποβοήθηση της ανθρώπινης αναπαραγωγής, διενεργείται με την έγγραφη συναίνεση των προσώπων που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο. Δηλαδή, η προσφυγή στην υποβοήθηση, ειδικότερη ενέργεια της οποίας είναι η κρυοσυντήρηση, γίνεται “ατομική” υπόθεση, ενώ πρόκειται για ζεύγος και πρέπει να βασίζεται κατεξοχήν σε κοινή απόφαση.

3.Προτεινόμενο άρθρο 1460 AK

Στο νέο άρθρο 1460 τίθεται επί τάπητος το μεγάλο και δυσεπίλυτο ζήτημα της ανωνυμίας του τρίτου δότη (το ουσιαστικό “ανωνυμοποίηση” που χρησιμοποιεί το άρθρο 11 του Σχεδίου Νόμου δεν είναι δόκιμο). Μέχρι σήμερα το ισχύον άρθρο 1460 περιέχει αυστηρή ανωνυμία και απαγόρευση γνωστοποίησης της ταυτότητας του τρίτου δότη στο υποβοηθούμενο πρόσωπο και το αντίστροφο, δηλαδή της ταυτότητας των υποβοηθουμένων προσώπων – γονέων και του τέκνου στον τρίτο δότη. Ιατρικές πληροφορίες μόνον επιτρέπεται να καταγράφονται σε απόρρητο αρχείο, διότι η πρόσβαση σε αυτές μπορεί να είναι αναγκαία για λόγους υγείας. Συγχρόνως αποκλείεται η δικαστική αναγνώριση της πατρότητας (ΑΚ 1479 § 2). Έχουν βεβαίως διατυπωθεί σοβαρές επιφυλάξεις για την αυστηρή τήρηση της ανωνυμίας, κυρίως ως προς το δικαίωμα κάθε προσώπου, δηλαδή εν προκειμένω του τέκνου, να αναζητεί τις ρίζες του. Σε κάθε περίπτωση, κατάργηση της ανωνυμίας χρειάζεται πολλή σκέψη και προεργασία.

Το προτεινόμενο άρθρο φαίνεται να έχει εντελώς πρόχειρη διατύπωση. Η επιλογή της ανωνυμίας καθιερώνεται καταρχάς ως επιλογή του τρίτου δότη, ενώ στη συνέχεια (αντινομία) η επιλογή γίνεται από το υποβοηθούμενο πρόσωπο. Επίσης στο πρώτο εδάφιο αναγράφεται: Η ταυτότητα των τρίτων προσώπων που έχουν προσφέρει τους γαμέτες ή τα γονιμοποιημένα ωάρια δύναται, κατ’ επιλογή των προσώπων αυτών, να είναι ανώνυμη ή μη, ή να γνωστοποιείται στο τέκνο μετά από την ενηλικίωσή του, αν το τελευταίο το αιτηθεί. Δηλαδή ο τρίτος δότης θα μπορεί να επιλέξει να γνωστοποιείται στο τέκνο; Αλλά αυτός δεν θα έχει σχέση με το τέκνο και ούτε είναι ορθό να έχει σχέση. Αν πάλι γνωστοποιείται στο τέκνο, αν το ζητήσει το τέκνο, πότε θα είναι η ταυτότητά του γνωστή, από την αρχή ή στη συνέχεια; Και αν ο τρίτος δότης είναι συγγενής, πάλι αυτός θα αποφασίσει και έως πότε, αν η ταυτότητά του γνωστοποιηθεί στο τέκνο; Εκτός από τα προβλήματα που επισημάνθηκαν παραπάνω, η αναστάτωση των οικογενειακών σχέσεων είναι προφανής.

4.Τελικές παρατηρήσεις

Η κατάργηση της ανωνυμίας, οι προϋποθέσεις και οι συνέπειές της είναι πολύ σοβαρό ζήτημα και χρειάζεται χρόνο και σκέψη. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να έχει ως αφετηρία το τέκνο και όχι τον τρίτο δότη. Η δωρεά γεννητικού υλικού από συγγενείς και μάλιστα στενούς είναι απορριπτέα. Ως προς την παρένθετη μητρότητα, προστίθεται άρθρο σύμφωνα με το οποίο κάθε “λεπτομέρεια”, ιδίως ως προς την ανεύρεση παρένθετης μητέρας, ρυθμίζεται με απόφαση της Αρχής. Και εδώ δικαιολογούνται επιφυλάξεις, διότι στα ζητήματα αυτά δεν είναι ορθό να γίνεται λόγος για λεπτομέρειες που παραπέμπονται στην Αρχή ΙΥΑ. Σε τελευταία ανάλυση, ο Αστικός Κώδικας δεν είναι ευκαιριακό νομοθέτημα, ώστε να μεταβάλλεται και να διογκώνεται κατά βούληση ή μετά από υπαγόρευση των κέντρων που μετέχουν στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.

Ρόη Δ. Παντελίδου, καθηγήτρια του Αστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δ.Π.Θράκης, Πρόεδρος της Ένωσης Αστικολόγων