Αν η ροή του ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη διακοπεί πλήρως εντός του θέρους (με την 21η Ιουλίου να αποτελεί την ενεργειακή… D-Day), εν μέσω των έμμεσων απειλών της Μόσχας για τον αγωγό Nord Stream I, τότε η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) δεν θα καταφέρει να επιτύχει τον στόχο να έχουν γεμίσει σε ποσοστό 80% οι υπόγειοι αποθηκευτικοί χώροι εν όψει του επερχόμενου χειμώνα.
Αυτή η άκρως ανησυχητική διαπίστωση εμπεριέχεται στην Ανακοίνωση (Communication) την οποία πρόκειται να παρουσιάσει την προσεχή εβδομάδα (την Τετάρτη 20 Ιουλίου) η Κομισιόν, στοιχεία της οποίας βρίσκονται στη διάθεση του «Βήματος» – αν και το σχετικό έγγραφο, με τίτλο «Οικονομία στο αέριο για έναν ασφαλή χειμώνα» («Save gas for a safe winter»), βρίσκεται ακόμη υπό διαμόρφωση.
Η Κομισιόν (σσ. στοιχεία του εγγράφου παρουσίασε την περασμένη Πέμπτη και η ΕΡΤ από τις Βρυξέλλες) προτείνει παράλληλα μία σειρά μέτρων, μέσω του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Μείωσης της Ζήτησης Αερίου (The European Gas Demand Reduction Plan), ώστε να μπορέσουν να μετριαστούν οι επιπτώσεις της διακοπής της ροής και να αποφευχθούν σοβαρά προβλήματα για την καθημερινότητα των νοικοκυριών και τη σταθερότητα της οικονομίας. Σημειώνεται ότι οι υπουργοί Ενέργειας της ΕΕ αναμένεται να συνεδριάσουν εκτάκτως στις 26 Ιουλίου και στο τραπέζι ίσως βρεθεί και το σενάριο της επιβολής πλαφόν στις τιμές χονδρικής του αερίου.
Τα σχέδια ανάγκης από την Κομισιόν
Η ανάληψη άμεσης δράσης μπορεί να περιορίσει τις επιπτώσεις μίας άμεσης διακοπής των ροών κατά περίπου 1/3. Οι συγγραφείς της Ανακοίνωσης της Κομισιόν προτείνουν μεταξύ άλλων την αλλαγή του καυσίμου που χρησιμοποιείται, η επαναφορά π.χ. του λιγνίτη, η χρησιμοποίηση του ντίζελ και της βιομάζας, η ευρύτερη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή η αναβολή της απόσυρσης μονάδων παραγωγής πυρηνικής ενέργειας θα μπορούσαν να βοηθήσουν σε περιορισμό της ζήτησης και του συναφούς κόστους.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι δυνητικά μπορεί η κατανάλωση να μειωθεί, σε ετήσια βάση στην ΕΕ, από 25 ως και 60 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, εκ των οποίων τα 11 δισ. κ.μ. μπορούν να προέλθουν από τη θέρμανση/ψύξη, τα 4 ως 40 δισ. κ.μ. από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ άλλα 10-11 δισ. κ.μ. θα μπορούσαν να βρεθούν από τον περιορισμό της βιομηχανικής ζήτησης. Σημειώνεται ότι στο σχέδιο REPowerEU που είχε παρουσιαστεί τον Μάιο, η Κομισιόν ανέφερε ότι με εθελοντικές κινήσεις νοικοκυριών και δημοσίων φορέων υπάρχει δυνατότητα μείωσης της ζήτησης κατά 13 δισ. κ.μ.
Ανησυχία για την επάρκεια αποθεμάτων
Οι προβλέψεις για το ενδεχόμενο να χαθεί ο στόχος της αποθήκευσης αερίου σε ποσοστό 80% μέχρι τον Νοέμβριο, όπως προβλέπει ο νέος Κανονισμός για την Αποθήκευση Αερίου (που τέθηκε σε εφαρμογή την 1η Ιουλίου), βασίζονται σε προσομοιώσεις του Ευρωπαϊκού Δικτύου Διαχειριστών Συστημάτων Μεταφοράς Αερίου (ENTSOG).
Παρά το γεγονός ότι έχει επιτευχθεί πρόοδος μέσω της αύξησης εισαγωγών είτε μέσω αγωγών είτε μέσω LNG από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Κατάρ, τη Νορβηγία και το Αζερμπαϊτζάν (σύμφωνα με πληροφορίες, η ΕΕ αναμένεται να υπογράψει πρόσφατα στρατηγική συνεργασία για ετήσιες εισαγωγές 20 δισ. κ.μ. ετησίως ως το 2027), οι προβλέψεις είναι σε περίπτωση διακοπής το ποσοστό αποθήκευσης να κινηθεί μεταξύ 65%-71% της συνολικής χωρητικότητας των υπογείων αποθηκών αερίου, καθώς ήδη από τα μέσα του Ιουνίου οι ροές μέσω του Nord Stream I εμφανίζονται μειωμένες κατά 60%.
Σε απόλυτους αριθμούς, αυτό σημαίνει ότι θα υπάρξει ένα κενό 20 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων σε μία συνολική ετήσια ζήτηση που ανέρχεται σε 380 δισ. κ.μ. – υπό ομαλές χειμερινές συνθήκες, διότι αν αυτές είναι κακές, το πρόβλημα θα αποδειχθεί μεγαλύτερο. Αυτό σημαίνει ότι τα αποθέματα θα έχουν πέσει πολύ σε ορισμένα κράτη-μέλη στα τέλη του χειμώνα και άρα η βάση εκκίνησης για το γέμισμα των αποθηκών στο 90% (όπως προβλέπει ο ίδιος Κανονισμός) για την επόμενη χρονιά θα τεθεί ακόμη ψηλότερα.
Μέτρα για λιγότερη κατανάλωση αερίου
Ενα από τα βασικά μέτρα που συστήνει η Επιτροπή για τον περιορισμό της κατανάλωσης αερίου είναι η αλλαγή καυσίμου (fuel switch) στις βιομηχανίες και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η αλλαγή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συνιστά την ιδεατή λύση, αλλά η βιομάζα, το βιομεθάνιο, το ντίζελ και ο λιγνίτης γίνονται αποδεκτά ως έκτακτες και προσωρινές λύσεις, καθώς προβλέπονται σχετικές παρεκκλίσεις στην κοινοτική νομοθεσία περί βιομηχανικών εκπομπών (industrial emissions).
Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες ιδέες που περιλαμβάνονται στο σχέδιο είναι τα συστήματα δημοπρασιών (auction or tender systems) αερίου. Σύμφωνα με αυτήν, τα κράτη-μέλη προσφέρουν κίνητρα για μείωση της κατανάλωσης από μεγάλους καταναλωτές, κυρίως βιομηχανίες, επιτρέποντας σε αυτές να προσφέρουν μείωση της κατανάλωσης. Οσες βιομηχανίες μπορούν να το κάνουν εθελοντικά, θα λαμβάνουν σχετική αποζημίωση, ενώ άλλες που σχεδιάζουν το προσωρινό κλείσιμο μονάδων π.χ. για συντήρηση, ίσως μπορούν να το πράξουν ταχύτερα. Θεωρείται ότι πελάτες με διασυνοριακή παρουσία θα ευνοηθούν ιδιαίτερα από την εφαρμογή αυτής της πολιτικής. Προβλέπονται επίσης «συμβολαιακές ανταλλαγές παραγωγής» (contractual swaps) για τους βιομηχανικούς πελάτες από μία περιοχή εκτεθειμένη σε διακοπές αερίου σε μία άλλη λιγότερη εκτεθειμένη, καθώς και η εισαγωγή συμβολαίων που μπορούν να διακοπούν (interruptible contracts) για περισσότερη ευελιξία.
Αναφορικά με τον περιορισμό στη θέρμανση και ψύξη, βασικό στοιχείο είναι η ευρεία ενημερωτική εκστρατεία του πληθυσμού. Ο έλεγχος της θερμοκρασίας στα δημόσια κτίρια είναι κομβικός για να επιτευχθεί σημαντική οικονομία στην κατανάλωση (καθώς εκτιμάται ότι το 30% της κατανάλωσης στο εν λόγω πεδίο προέρχεται από τον δημόσιο τομέα) και οι κυβερνήσεις καλούνται να εξετάσουν την επιβολή υποχρεωτικών ορίων στη θέρμανση ή/και στην ψύξη.
Ο συνυπολογισμός των οικονομικών επιπτώσεων
Ως «ομπρέλα» στα κριτήρια για τον περιορισμό της κατανάλωσης πρέπει να συνυπολογιστούν οι οικονομικές επιπτώσεις. Δεν είναι όλοι οι βιομηχανικοί τομείς ίδιοι από άποψη σημασίας και κατανάλωσης αερίου για παραγωγή αγαθών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι τομείς χημικών, κεραμικών και γυαλιού καταναλώνουν το 50% της βιομηχανικής χρήσης αερίου, αλλά έχουν προστιθέμενη βιομηχανική αξία μόλις 10%. Επίσης, τομείς με μικρότερη κατανάλωση αερίου (π.χ. παραγωγής μηχανημάτων), σε ποσοστό ως και 10% του συνόλου, απασχολούν σχεδόν το ήμισυ της εργατικής δύναμης στη βιομηχανία.
Τα 4+1 κριτήρια εφαρμογής
Σύμφωνα με το έγγραφο της Κομισιόν, υπάρχουν 4+1 κριτήρια για τον περιορισμό της κατανάλωσης. Το πρώτο κριτήριο αφορά την «κοινωνική κρισιμότητα» τομέων που πρέπει να προστατευθούν από την υπερβολική μείωση της κατανάλωσης, όπως η υγεία, τα τρόφιμα, η ασφάλεια, το περιβάλλον και η άμυνα. Το δεύτερο κριτήριο είναι η προστασία των διασυνοριακών αλυσίδων εφοδιασμού, ώστε ο περιορισμός της κατανάλωσης αερίου να μην αφορά ολόκληρους τομείς προϊόντων αλλά συγκεκριμένα προϊόντα. Το τρίτο κριτήριο αφορά την αντικατάσταση του αερίου από άλλες πηγές ενέργειας, όπου πρέπει να υπάρξει διαφοροποίηση μεταξύ τομέων που μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς αέριο και εκείνων που δεν μπορούν. Το τέταρτο κριτήριο είναι η αποφυγή ζημιών σε κρίσιμες εγκαταστάσεις, π.χ. από τη διακοπή λειτουργίας τους.
