Στο ίδιο έργο – με κάποιες νέες (κορωνο)παραλλαγές – θεατές είμαστε και αυτό το καλοκαίρι. Τα κρούσματα της COVID-19 χτυπούν και πάλι «κόκκινο» στη χώρα μας, ενώ αύξηση εμφανίζουν και οι θάνατοι. Στο ανησυχητικό τοπίο που διαμορφώνεται εν μέσω θέρους το νέο «καυτό» ερώτημα που τίθεται είναι το τι να πράξουμε με την τέταρτη δόση του εμβολίου. Ερώτημα πιο επίκαιρο από ποτέ καθώς στην Ελλάδα άνοιξε από τις 27 Ιουνίου η πλατφόρμα των ραντεβού για τη δεύτερη αναμνηστική δόση στις ηλικίες 30-59 ετών, μια απόφαση που ουσιαστικώς μετακύλισε την ευθύνη στον κάθε πολίτη (και στον θεράποντα γιατρό του που γνωρίζει το ιατρικό ιστορικό του) μετά την παραδοχή ότι τα στοιχεία είναι ελλιπή για να γίνουν ισχυρές συστάσεις σχετικά με τη διεξαγωγή της δεύτερης αναμνηστικής δόσης στις νεότερες ηλικίες. Ετσι λοιπόν χιλιάδες πολίτες έχουν βρεθεί με μια επιλογή διαθέσιμη ενώ τα σαφή επιστημονικά στοιχεία που θα στήριζαν αυτή την επιλογή είναι μη διαθέσιμα! Τα διλήμματα μεγάλα: να κάνουν τώρα τη δεύτερη αναμνηστική δόση καθώς οι περισσότεροι έχουν κάνει την τρίτη δόση εδώ και περισσότερους από έξι μήνες οπότε φοβούνται ότι η ανοσία τους… έχει πέσει; Να βιαστούν να κλείσουν ραντεβού καθώς φαίνεται να γιγαντώνεται ένα νέο πανδημικό κύμα, τη στιγμή μάλιστα που ακούνε από ολοένα και περισσότερους φίλους και γνωστούς που νοσούν ότι εμφανίζουν αρκετά βαριά συμπτώματα με πυρετό, κακουχία και πολύ βήχα; Μήπως όμως το «παλαιό» πλέον εμβόλιο δεν θα τους προσφέρει και πολλά και είναι καλύτερο να περιμένουν τα επικαιροποιημένα εμβόλια τα οποία αναπτύσσονται; Και πότε θα είναι διαθέσιμα τα νέα εμβόλια;
Ρευστή κατάσταση
Απαντήσεις σε αυτά τα διλήμματα αναζητήσαμε από μια επιστήμονα που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της μάχης ενάντια στον SARS-CoV-2 από την αρχή της πανδημίας, βοηθώντας σημαντικά στις νίκες που έχουμε καταφέρει μέχρι σήμερα εναντίον του. Πρόκειται για τη διεθνώς αναγνωρισμένη ελληνίδα αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιολογίας του Πανεπιστημίου Ροκφέλερ στη Νέα Υόρκη δρα Θεοδώρα Χατζηιωάννου, γνώριμη στους τακτικούς αναγνώστες του ΒΗΜΑ-Science. Το γεγονός λοιπόν ότι για πρώτη φορά, όπως η ίδια μας δήλωσε, είναι πιο διστακτική από ποτέ, λόγω έλλειψης δεδομένων, στο να δώσει απαντήσεις που θα μεταφράζονταν σε συστάσεις προς τον πληθυσμό, αποδεικνύει περίτρανα πόσο ρευστή είναι αυτή τη στιγμή η πανδημική συνθήκη που βιώνουμε. Παρά ταύτα η δρ Χατζηιωάννου εξέφρασε τις θέσεις της με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα και τη μεγάλη εμπειρία της.
Κατ’ αρχάς η ελληνίδα καθηγήτρια του Ροκφέλερ ξεκαθάρισε ότι τα επικαιροποιημένα εμβόλια δεν θα είναι έτοιμα τον Σεπτέμβριο, με τη… νέα σεζόν, όπως πολλοί πιστεύουν. «Στις ΗΠΑ αναμένονται Οκτώβριο με Νοέμβριο – δεν γνωρίζω πότε θα φθάσουν στην Ευρώπη και πόσες δόσεις θα φθάσουν σε πρώτη φάση στην Ελλάδα». Σε κάθε περίπτωση συμπλήρωσε ότι «ψηφίζει» υπέρ των επικαιροποιημένων εμβολίων και εξήγησε το γιατί: «Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τη σύσταση που θα έχουν – πιθανότατα θα περιέχουν μια μείξη του αρχικού στελέχους και της Ομικρον -, πιστεύω πάντως ότι θα υπάρχει όφελος από αυτά τα εμβόλια. Και αυτό διότι θα είναι καλό το ανοσοποιητικό σύστημα να «δει» μέσω του εμβολιασμού και την Ομικρον ώστε να αναπτύξει αντισώματα εναντίον της. Βέβαια πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι δεν γνωρίζουμε ποιο στέλεχος θα επικρατεί όταν κυκλοφορήσουν τα επικαιροποιημένα εμβόλια. Βασιζόμαστε στη λογική τού ότι μέχρι τώρα όλες οι καινούργιες παραλλαγές ανησυχίας που αναδύονται συνδέονται με την Ομικρον. Ετσι εκτιμούμε ότι μια αντίδραση του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος σε μια παραλλαγή που θα περιέχεται στο εμβόλιο και θα βασίζεται στην Ομικρον θα είναι βοηθητική. Εχουμε μάλιστα μόλις υποβάλει για δημοσίευση μια νέα μελέτη που δείχνει μια μικρή διαφοροποίηση των αντισωμάτων σε άτομα που είχαν εμβολιαστεί και στη συνέχεια μολύνθηκαν με Ομικρον – πιστεύουμε ότι το ίδιο θα συμβεί και μέσω του εμβολιασμού με εμβόλιο που θα περιέχει κάποια υποπαραλλαγή της Ομικρον».
Αγώνας δρόμου
Σίγουρα, υπογράμμισε η δρ Χατζηιωάννου, τα στελέχη που θα περιέχουν τα επικαιροποιημένα εμβόλια δεν θα είναι ακριβώς τα ίδια με εκείνα που θα κυκλοφορούν όταν πάρουμε τελικά αυτά τα εμβόλια στα χέρια μας. «Αυτό όμως θα συμβαίνει πάντα αφού ο ιός βρίσκεται πάντα μπροστά από εμάς. Για αυτό και θεωρώ ότι οι πιέσεις που ασκούνται στις εταιρείες από οργανισμούς όπως η FDA για να προσθέσουν στα επικαιροποιημένα εμβόλια τις υποπαραλλαγές ΒΑ.4 και ΒΑ.5 που κυριαρχούν αυτή τη στιγμή είναι ανεδαφικές. Για να γίνει αυτή η προσθήκη θα καθυστερήσει ακόμη περισσότερο η ανάπτυξη των εμβολίων και όταν αυτά θα είναι πλέον έτοιμα μπορεί οι ΒΑ.4 και ΒΑ.5 να έχουν… ξεπεραστεί». Και βέβαια μπορεί ο ιός να μας εκπλήξει και να εμφανιστεί ένα εντελώς νέο στέλεχος, το οποίο δεν θα καλύπτεται ούτε από τα επικαιροποιημένα εμβόλια. «Αυτή η πιθανότητα είναι πάντα ανοιχτή. Μπορεί να εμφανιστεί ένα νέο στέλεχος εντελώς διαφορετικό από το Ομικρον, μπορεί ακόμη να εμφανιστεί ένα νέο στέλεχος το οποίο να αποτελεί εξέλιξη κάποιου προηγούμενου όπως το Δέλτα. Ολα είναι ρευστά».
Μάσκες υψηλής προστασίας
Μέσα σε αυτό το τόσο ρευστό τοπίο που διαμορφώνεται μπροστά μας, τι θα συμβούλευε λοιπόν η δρ Χατζηιωάννου όλους όσοι αγωνιούν για το αν θα κάνουν τέταρτη δόση, πότε, και με ποιο εμβόλιο; «Πραγματικά τα στοιχεία δεν μας επιτρέπουν να κάνουμε ξεκάθαρες συστάσεις. Αυτό όμως που μπορούμε να πούμε στο κοινό για ακόμη μία φορά είναι ότι ο εμβολιασμός δεν αποτρέπει τη μόλυνση – και στο συγκεκριμένο σημείο εκτιμώ ότι είναι άστοχη τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες η κίνηση για κατάργηση όλων των άλλων μέτρων προστασίας με παρότρυνση μόνο για εμβολιασμό καθώς μια τέτοια κίνηση περνά το μήνυμα ότι αν εμβολιαστεί κάποιος είναι προστατευμένος και από τη μόλυνση. Η προστασία μέσω του εμβολιασμού από μόλυνση είναι απειροελάχιστη και πολύ προσωρινή. Στην Ελλάδα λοιπόν λόγω του ότι τους καλοκαιρινούς μήνες όλοι βρίσκονται για μεγάλο μέρος της ημέρας σε εξωτερικούς χώρους, αν δεν βρίσκονται σε συνωστισμό, η μετάδοση δεν ευνοείται. Ωστόσο στους εσωτερικούς χώρους, αλλά και σε εξωτερικούς χώρους με μεγάλο συνωστισμό όπως για παράδειγμα σε μια συναυλία, η λύση και για αυτήν την περίοδο είναι η μάσκα υψηλής αναπνευστικής προστασίας. Η χρήση μάσκας πρέπει να επιβληθεί και πάλι σε όλους τους κλειστούς χώρους και στον συνωστισμό σε εξωτερικούς χώρους».
Δεύτερη αναμνηστική δόση
Σχετικά με το πότε πρέπει να γίνει η τέταρτη δόση (και με τι είδους εμβόλιο, επικαιροποιημένο ή μη) – με δεδομένο μάλιστα ότι για τους περισσότερους έχει πλέον παρέλθει εξάμηνο από τη λήψη της τρίτης δόσης – η καθηγήτρια του Ροκφέλερ σημείωσε ότι «αν ένα άτομο έχει χρόνια προβλήματα υγείας ή εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα καλό είναι να λάβει τώρα την τέταρτη δόση με τα υπάρχοντα εμβόλια, σε συνεννόηση και με τον θεράποντα γιατρό του. Αυτό ισχύει σίγουρα για όλα τα άτομα 60 ετών και άνω αλλά και για τα νεότερα με προβλήματα υγείας. Τι θα προσφέρει το εμβόλιο σε αυτή τη φάση; Θα αυξήσει τα αντισώματα στον οργανισμό για κάποιο – μικρό – χρονικό διάστημα έτσι ώστε αν το άτομο με την εύθραυστη υγεία μολυνθεί μέσα στο καλοκαίρι από τον ιό να μη χρειαστεί να βασίζεται μόνο στην ανοσιακή μνήμη του οργανισμού του για να τον πολεμήσει αλλά να μπορεί, με τα υψηλά επίπεδα αντισωμάτων που θα έχουν επαχθεί από τον εμβολιασμό, να πολεμήσει καλύτερα και ταχύτερα τη λοίμωξη ώστε να μη νοσήσει βαριά. Το ίδιο, και για τους ίδιους λόγους, θα συμβούλευα και όποιον γνωρίζει ότι μέσα στο καλοκαίρι θα βρεθεί σε κάποια εκδήλωση με πολύ κόσμο, στην οποία είναι πολύ πιθανό να μη γίνεται χρήση μάσκας με αποτέλεσμα να αυξάνεται σημαντικά ο κίνδυνος έκθεσης στον ιό».
Ανοιχτά ερωτήματα
Οταν λέμε ότι μέσω του εμβολιασμού τα επίπεδα αντισωμάτων θα αυξηθούν για μικρό διάστημα, τι εννοούμε; «Και πάλι δεν μπορούμε να δώσουμε σαφή απάντηση. Εχουμε δει ότι τα αντισώματα μειώνονται σημαντικά μετά από περίπου ένα τρίμηνο από τη λήψη του εμβολίου – οριστικά στοιχεία από μελέτες μεγάλου εύρους για την τρίτη δόση δεν έχουμε ακόμη διαθέσιμα καθώς οι περισσότεροι τώρα κλείνουν εξάμηνο από τη λήψη της. Ωστόσο άλλες πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι δεν απαιτείται πολύ υψηλός τίτλος αντισωμάτων για να υπάρχει προστασία. Και πάλι η απάντηση είναι ότι… δεν υπάρχει ακριβής απάντηση αυτή τη στιγμή».
Ενα άλλο εύλογο ερώτημα αφορά το αν η λήψη ανά κάποιους μήνες εμβολίου για την COVID-19 μπορεί τελικώς να προσφέρει οφέλη στο ανοσοποιητικό σύστημα ή να κρύβει και κινδύνους. «Δεν έχουμε προηγούμενο για να μπορούμε να ξέρουμε αν ο εμβολιασμός ανά κάποιους λίγους μήνες θα συνεχίσει να έχει οφέλη για το ανοσοποιητικό ή αν το ανοσοποιητικό θα φθάσει σε ένα ανώτατο όριο απόκρισης πέρα από το οποίο δεν θα υπάρχει πλέον όφελος. Δεν φοβόμαστε ότι ο συχνά επαναλαμβανόμενος εμβολιασμός θα μπορεί να είναι επικίνδυνος αλλά προφανώς δεν υπάρχει νόημα στο να επαναλαμβάνεται ανά πολύ μικρά χρονικά διαστήματα ένας εμβολιασμός που πιθανώς δεν θα έχει οφέλη. Ηδη οι διαφορές στα αντισώματα μετά τη χορήγηση της τρίτης δόσης φαίνεται να είναι μικρές. Ολα αυτά είναι όμως μόνο εικασίες. Πρέπει να αναμένουμε τα στοιχεία για να μιλήσουμε».
Μέσα σε μια (και πάλι) τόσο ασταθή συνθήκη στην οποία ο καθένας έχει λίγο ως πολύ αφεθεί να πράξει… κατά βούληση και με ατομική ευθύνη, οι έγκριτες απόψεις αποτελούν μια «πυξίδα» που προσδοκούμε να μας καθοδηγήσουν προς τη σωστή κατεύθυνση ώστε να μην πέσουμε σε βράχια…
Πριν από περίπου έναν μήνα ο SARS-CoV-2 «επισκέφθηκε» και την ίδια τη δρα Χατζηιωάννου. Οπως μας αφηγήθηκε, «μολύνθηκε αρχικώς ο σύζυγός μου (σ.σ.: ο διακεκριμένος καθηγητής Ρετροϊολογίας Πολ Μπιενιάζ, με τον οποίο συνεργάζονται στο Ροκφέλερ) σε ένα συνέδριο και στη συνέχεια μολύνθηκα και εγώ. Τις τρεις πρώτες ημέρες από τη μόλυνση ένιωθα πραγματικά ράκος. Αυτό που βίωνα δεν έμοιαζε σε καμία περίπτωση με γρίπη διότι έχω περάσει γρίπη στο παρελθόν. Εμοιαζε σαν ο ιός να κάνει επίθεση σε κάθε σπιθαμή του κορμιού μου καθιστώντας με ανίκανη να κάνω το παραμικρό». Την τρίτη ημέρα η καθηγήτρια ξεκίνησε τη λήψη του χαπιού Paxlovid, «το οποίο όμως δεν ξέρω αν όντως με βοήθησε ή είχε ήδη αρχίσει να λειτουργεί η ανοσιακή μνήμη μου χάρη στον εμβολιασμό. Δεν μπορώ να είμαι σίγουρη καθώς δεν έλαβα το φάρμακο από την έναρξη των συμπτωμάτων». Τα συμπτώματα σταδιακά υποχώρησαν, ωστόσο «επί δύο εβδομάδες συνέχιζα να αισθάνομαι τρομερή κόπωση. Τώρα πλέον που έχει περάσει περίπου ένας μήνας από τη λοίμωξη αρχίζω να νιώθω καλά. Και το μήνυμα που θέλω να στείλω σε όλους μέσα από την προσωπική μου ιστορία με την COVID-19 είναι αυτό που σκεφτόμουν καθημερινά όταν νοσούσα: αν ένιωθα έτσι μετά από τρεις δόσεις εμβολίου, τι θα είχε συμβεί αν ήμουν ανεμβολίαστη; Κανένας δεν πρέπει να θεωρεί δεδομένο ότι επειδή άκουσε από κάποιους άλλους ότι η λοίμωξη είναι ήπια, θα είναι ήπια και στον ίδιο. Κανένας δεν πρέπει να θεωρεί δεδομένο ότι αν νόσησε μια φορά και πέρασε ήπια τη λοίμωξη, το ίδιο θα συμβεί και αν επανανοσήσει. Κανένας δεν πρέπει να θεωρεί δεδομένο ότι η COVID-19 είναι μια… απλή γριπούλα, γιατί δεν είναι».
ΟΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΥΓΕΙΑΣ
Το ΒΗΜΑ-Science έθεσε τα φλέγοντα ερωτήματα σχετικά με τη δεύτερη αναμνηστική δόση των εμβολίων και στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Οπως μας ανέφερε ο εκπρόσωπος του ΠΟΥ Τάρικ Γιασάρεβιτς, «σε ό,τι αφορά την τέταρτη δόση αυτή τη στιγμή ο ΠΟΥ τη συστήνει στα άτομα με μέτριας έως σοβαρής βαρύτητας παθήσεις που πλήττουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Για τις αναμνηστικές δόσεις μπορεί κάποιος να λάβει ομόλογα (της ίδιας πλατφόρμας εμβολίων) ή ετερόλογα (διαφορετικής πλατφόρμας) εμβόλια».
Προσφέρει όμως κάτι τελικά η αναμνηστική δόση; Ο κ. Γιασάρεβιτς σημείωσε ότι η αρμόδια συμβουλευτική επιτροπή του ΠΟΥ για την Ανοσοποίηση (SAGE) «παρακολουθεί στενά τα στοιχεία σχετικά με τη δεύτερη αναμνηστική δόση και έχει αξιολογήσει τα διαθέσιμα δεδομένα από τις επτά μελέτες που έχουν δημοσιευθεί μέχρι σήμερα και οι οποίες αφορούν στο σύνολό τους τα mRNA εμβόλια. Οι μέχρι στιγμής μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει κάποιο βραχυπρόθεσμο όφελος από την τέταρτη δόση στις ομάδες υψηλού κινδύνου – εργαζόμενοι στην Υγεία, άτομα άνω των 60 ετών και άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα». Ωστόσο υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί στα δημοσιευμένα στοιχεία, τόνισε ο εκπρόσωπος του ΠΟΥ, καθώς «υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα μόνο για τα mRNA εμβόλια ενώ υπάρχουν επίσης περιορισμένα στοιχεία σχετικά με τη διάρκεια της προστασίας και τα οφέλη της δεύτερης αναμνηστικής δόσης για τα υγιή νεότερα σε ηλικία άτομα».
Μήπως όμως για την αναμνηστική δόση θα έπρεπε να περιμένουμε τα επικαιροποιημένα εμβόλια και ποια θα πρέπει να είναι η σύνθεσή τους; «Τα υπάρχοντα εμβόλια προσφέρουν υψηλά επίπεδα προστασίας ενάντια στη σοβαρή νόσηση και στον θάνατο από όλες τις παραλλαγές του SARS-CoV-2. Παρά ταύτα με το βλέμμα στο μέλλον η τεχνική συμβουλευτική ομάδα για τη σύνθεση των εμβολίων του ΠΟΥ (TAG-CO-VAC) συστήνει επικαιροποίησή τους για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Συγκεκριμένα η TAG-CO-VAC συνιστά το να συμπεριληφθεί η Ομικρον στη σύνθεση των ενισχυτικών δόσεων καθώς κάτι τέτοιο αναμένεται να προσφέρει μεγαλύτερου εύρους ανοσία ενάντια στις υπάρχουσες και στις μελλοντικές παραλλαγές του ιού. Και γίνεται σύσταση για την Ομικρον καθώς ως αυτή τη στιγμή αποτελεί την κύρια παραλλαγή ανησυχίας». Ο κ. Γιασάρεβιτς κατέληξε λέγοντας ότι «οι επιστήμονες εργάζονται αυτή τη στιγμή επάνω στην ανάπτυξη της επόμενης γενιάς εμβολίων για την COVID-19, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι κάποιος πρέπει να περιμένει να αναπτυχθούν τα καινούργια εμβόλια για να προστατευθεί από τον SARS-CoV-2. Τα υπάρχοντα εμβόλια έχουν μεγάλη αποτελεσματικότητα στην πρόληψη της σοβαρής νόσησης».
