Τα πράγματα στα Βαλκάνια είναι συχνά μπερδεμένα και οι στάχτες της μνήμης συχνά αναμοχλεύουν πάθη. Τώρα, ένα περίφημο όνομα, εκείνο του Νίκολα Τέσλα, έχει εισέλθει στη διεθνή κουλτούρα ως η ονομασία που επέλεξε ο Ελον Μασκ, για την εταιρεία του που παράγει το πρώτο διάσημο ηλεκτρικό, ρομποτικό αυτοκίνητο.
Το έκανε στη μνήμη του μεγάλου επιστήμονα ο οποίος έζησε και δημιούργησε εφευρέσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν όμως βαλκανικής καταγωγής. Σέρβοι και Κροάτες ερίζουν για την καταγωγή του, χωρίς ποτέ φυσικά να συμφωνήσουν.
Κάτι ουσιαστικά αδύνατο, μια και ο Τέσλα είχε προγόνους από διάφορα μέρη: Αυστροουγγαρία, Σερβία, Κροατία και Κράινα, μια μικρή περιοχή που βρισκόταν μεταξύ Βοσνίας και Κροατίας, που αυτοανακηρύχτηκε ανεξάρτητη, αλλά πλέον δεν υπάρχει ως τέτοια.
Διαμάχη για την καταγωγή του
Τώρα, στα 166 χρόνια από τη γέννησή του, η διαμάχη αναζωπυρώθηκε όταν η κεντρική τράπεζα της Σερβίας αμφισβήτησε τη μορφή του Νίκολα Τέσλα που εμφανίζεται στο νέο κροατικό ευρώ, με ισχύ από τον ερχόμενο Ιανουάριο.
Εν ολίγοις, οι Σέρβοι κατήγγειλαν μια «αδικαιολόγητη ιδιοποίηση», που αποδεικνύει ότι στα Βαλκάνια δεν ισχύει το ρητό ότι ο πολιτισμός φέρνει ειρήνη και αδελφότητα μεταξύ των λαών.
Το γεγονός είναι ότι ο επιστήμονας, γεννημένος σε ένα χωριό της Κροατίας από σέρβους γονείς, ζούσε σε τμήμα της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας που βρίσκεται στη σημερινή Κροατία πριν μεταναστεύσει το 1884, σε ηλικία 28 ετών, στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου ανακάλυψε τη χρήση του εναλλασσόμενου ρεύματος σε μεγάλη κλίμακα. Από το 1960, η μονάδα μέτρησης μαγνητικής επαγωγής φέρει το όνομά του.
Ιδιαίτερα εκκεντρικός, ο Νίκολα Τέσλα απολάμβανε τη διεξαγωγή πειραμάτων «επιστημονικής μαγείας», όπως τα έλεγε, μπροστά σε έκπληκτο κοινό, συμπεριλαμβανομένου του φίλου του και διάσημου συγγραφέα Μαρκ Τουέιν και του αμερικανού βιομήχανου Τζορτζ Γουέστινκχαουζ. Για παράδειγμα, πέρασε ρεύμα πολλών χιλιάδων βολτ μέσα από το σώμα του, με αστραπές να αναβοσβήνουν στα δάχτυλά του.
Το κροατικό ευρώ με την εικόνα του Τέσλα θα μπορούσε έτσι να καταλήξει στις τσέπες εκατομμυρίων Ευρωπαίων, αλλά η διοικητής της Τράπεζας της Σερβίας, Γιοργκοβάνκα Ταμπάκοβι, υπενθυμίζει ότι ο Τέσλα βρίσκεται και στο σερβικό χαρτονόμισμα των 100 δηναρίων. Το κροατικό νόμισμα «θα ήταν μια ιδιοποίηση της πολιτιστικής και επιστημονικής κληρονομιάς του σερβικού λαού», ισχυρίστηκε.
Η εφημερίδα «Wall Street Journal» υπενθυμίζει ότι τον εφευρέτη του τηλεφώνου, Γκράχαμ Μπελ τον διεκδικούν η Σκωτία, όπου γεννήθηκε, ο Καναδάς, όπου έζησε, και οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου έκανε το μεγάλο μέρος της έρευνάς του. Αλλά εδώ είμαστε στα Βαλκάνια και κάθε δικαιολογία είναι καλή για να αναζωπυρώσουμε διαμάχες που διαρκούν αιώνες.
«Η παρατήρηση (των Σέρβων) είναι άσχετη», λέει η υπουργός Πολιτισμού της Κροατίας Νίνα Ομπουλιεν Κόρζινεκ, υπενθυμίζοντας ότι ο Νίκολα Τέσλα γεννήθηκε σίγουρα στο κροατικό χωριό Σμιλιάν.
Ομως για τους Σέρβους «η κουλτούρα, η εθνότητα και η ταυτότητα είναι πιο σημαντικά από τον τόπο γέννησης». Μια θεωρία, που εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια του γιουγκοσλάβικου εμφύλιου πολέμου τη δεκαετία του ’90, προκαλώντας σφαγές και εθνοκάθαρση.
Ο Νίκολα Τέσλα πιστώνεται επίσης με την εφεύρεση των μυστικών όπλων και την «ακτίνα θανάτου», ένα όπλο που σχεδιάστηκε με ασύρματη μετάδοση ενέργειας. Οι πράκτορες του FBI τον ακολουθούσαν κατά πόδας και ακόμα και ο Λένιν ενδιαφέρθηκε για τα πειράματά του.
Εναλλάξ Γιουγκοσλάβος, Σέρβος και Κροάτης
Ενώ οι Αμερικανοί θεωρούν τον Τέσλα αμερικανό εφευρέτη, Σέρβοι και Κροάτες εξακολουθούν να διαφωνούν για την εθνικότητα του επιστήμονα. Ανάλογα με την πολιτική κατάσταση, ήταν εναλλάξ Γιουγκοσλάβος, Σέρβος και Κροάτης.
Η Σερβία, η Κροατία και η Σερβική Δημοκρατία της Κράινα, (μια αυτοαποκαλούμενη σερβική οντότητα στην Κροατία, μεταξύ 1990 και 1995) έχουν εκδώσει γραμματόσημα που φέρουν την εικόνα του.
Σήμερα, ένα από τα πιο διάσημα εθνικά διακοσμητικά της Κροατίας φέρει το όνομα Τέσλα. Και στην Κροατία αναφέρεται συχνά η διάσημη φράση του: «Είμαι περήφανος για τη σερβική μου καταγωγή και για την κροατική πατρίδα μου».
Η μορφή του Τέσλα δεν είναι, βέβαια, το μόνο που προκάλεσε διαμάχη σχετικά με το νέο νόμισμα του ευρώ που φτιάχνει η Κροατία. Τα σχέδια που υπάρχουν στα κέρματα του ενός και των δύο ευρώ και στα κέρματα των 50, 20 και 10 λεπτών είναι ο χάρτης της χώρας, το κουνάβι, που αποτελεί το εθνικό ζώο, ο Τέσλα και η γλαγολιτική γραφή, το αρχαιότερο σλαβικό αλφάβητο.
«Θέλαμε αυτά τα νομίσματα να αντιπροσωπεύουν την κροατική ιστορία και την πολιτική ταυτότητα, την κυριαρχία μας, την παράδοσή μας, καθώς και την άγρια ζωή, τη γλώσσα, τον πολιτισμό και τη λογοτεχνία, τα μεγάλα ονόματα στον πολιτισμό και την επιστήμη, τη δημιουργικότητα και την καινοτομία, εν ολίγοις, την παράδοση και τον νεωτερισμό». είπε ο πρωθυπουργός Αντρέι Πλένκοβιτς.
Αλλά η εικόνα του κουναβιού έχει προκαλέσει συζητήσεις, τόσο για τη δουλειά του φωτογράφου-σχεδιαστή, όσο και επειδή το κουνάβι είναι ένα επιθετικό ζώο που αναδίδει δυσάρεστες οσμές.
«Οποιος είχε την ιδέα να επιλέξει το κουνάβι, ένα ζώο με έντονη μυρωδιά που σημαδεύει την περιοχή με τα περιττώματά του και πολύ ως σύμβολο της Κροατίας, έχει διαταραγμένο σύστημα αξιών», έγραψε ο Λούταρνι Λιστ, αντιπροτείνοντας τα τείχη της πανέμορφης πόλης του Ντουμπρόβνικ.
