Η επόμενη ημέρα της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη μοιάζει για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις με το «υπόγειο κύμα» των ωκεανών. Από μακριά φαίνεται να έχει επικρατήσει μια σχετική ηρεμία, ακόμη και σε επίπεδο δηλώσεων, με την Aγκυρα να συντηρεί μια «ελεγχόμενη» ρητορική ένταση, αλλά δεν παραλείπει να απαντά επί του πεδίου σε οποιαδήποτε ελληνική κίνηση κρίνει ότι υπερβαίνει τα δικά της όρια.
Παρενοχλήσεις επί του πεδίου
Είναι χαρακτηριστικό ότι την Παρασκευή 1η Ιουλίου παράκτιος σταθμός της τουρκικής ακτοφυλακής εκτέλεσε διαδικασία προειδοποίησης (hailing) σε ελληνικό εμπορικό πλοίο που έπλεε εντός ελληνικών χωρικών υδάτων δυτικά της Καλολίμνου και δόθηκε εντολή να επιδοθεί σχετική ρηματική διακοίνωση στο τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών. Την ίδια στιγμή και παρά τις προσπάθειες που προηγήθηκαν της Συνόδου του ΝΑΤΟ για αποκλιμάκωση μέσω του Μνημονίου Παπούλια – Γιλμάζ σε σχέση με τα πεδία βολής, η Αγκυρα προχώρησε σε δέσμευση περιοχής κοντά στο ελληνικό πεδίο βολής στα Καράβια ως απάντηση σε ελληνική κίνηση. Ολες οι παραπάνω κινήσεις δείχνουν πως η ελαφρά «μείωση της θερμοκρασίας» είναι εύθραυστη και μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανατραπεί.
Παράλληλα, έμπειροι παρατηρητές αναμένουν πότε η Αγκυρα θα ανταπαντήσει στην τελευταία ελληνική επιστολή στα Ηνωμένα Εθνη με την οποία η Αθήνα απάντησε στις έωλες τουρκικές αιτιάσεις περί σύνδεσης της ελληνικής κυριαρχίας στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και στα Δωδεκάνησα με τον όρο της αποστρατιωτικοποίησης. Η τακτική του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι απόλυτα καιροσκοπική σε αυτή τη φάση και όλες οι πρωτοβουλίες του συντείνουν στη διαμόρφωση των προϋποθέσεων που θα διασφαλίσουν την επανεκλογή του. «Ο Ερντογάν δεν είναι αυτοκτονικός. Είναι απλά κυνικός. Αρα, πρέπει να βρισκόμαστε σε εγρήγορση, αναμένοντας τα πάντα» τόνιζε στο «Βήμα» υψηλόβαθμη πηγή υπό τον όρο της ανωνυμίας.
Το μνημόνιο της Μαδρίτης
Ο τούρκος πρόεδρος θα επιδιώξει, σε αυτό το πλαίσιο, να κεφαλαιοποιήσει όσα θεωρεί ότι κέρδισε στη Μαδρίτη έναντι Σουηδίας και Φινλανδίας στο μέτωπο της τρομοκρατίας, ζήτημα το οποίο κρίνει ότι τον βοηθάει στην εσωτερική πολιτική διελκυστίνδα, καθώς επιδιώκει την επανεκλογή του εν μέσω καλπάζοντος πληθωρισμού και χαμηλής δημοτικότητας. Ηδη έστειλε τις λίστες με τα ονόματα όσων θεωρεί ότι πρέπει να εκδοθούν στην Τουρκία ως υπόπτων για τρομοκρατική δράση, αλλά ουδείς αναμένει ότι η Στοκχόλμη και το Ελσίνκι θα κινηθούν άμεσα. Ωστόσο, οι εξελίξεις με την υπογραφή του Τριμερούς Μνημονίου Τουρκίας – Σουηδίας – Φινλανδίας έχουν και μια πολιτική διάσταση που δεν έχει διαφύγει από τους αρμόδιους παράγοντες του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών.
Η ανάλυση της Αθήνας
Οπως εκτιμάται, η υπογραφή ενός τέτοιου κειμένου και ο διαμεσολαβητικός ρόλος που ανέλαβε, με τις ευλογίες και των Ηνωμένων Πολιτειών, ο γενικός γραμματέας της Συμμαχίας Γενς Στόλτενμπεργκ αναλύονται προσεκτικά με δεδομένη την ύπαρξη, ήδη από το 2020, του μηχανισμού απεμπλοκής (deconfliction mechanism) Ελλάδας – Τουρκίας που δημιουργήθηκε εξαιτίας της «κρίσης του «Oruc Reis»». Η Αθήνα δεν τρέφει φιλοδοξίες για τη χρησιμότητα αυτού του διαύλου, αλλά η Αγκυρα και κύκλοι της Γενικής Γραμματείας του ΝΑΤΟ επιχείρησαν αρκετές φορές να διευρύνουν την ατζέντα. Οι απόπειρες αποκρούστηκαν, αλλά υπό το φως των πρόσφατων εξελίξεων δεν υπάρχει εφησυχασμός.
Το γεωτρύπανο και τα σενάρια περί προσάρτησης
Ενα μέτωπο στο οποίο θεωρείται πολύ πιθανό να μεταφέρει την ένταση το επόμενο διάστημα η Αγκυρα είναι αυτό της Κύπρου. Ο κ. Ερντογάν αναμένεται να επισκεφθεί τα Κατεχόμενα για τη «μαύρη επέτειο» του Αττίλα στις 20 Ιουλίου και ήδη δεν λείπουν όσοι μιλούν για πιθανές κινήσεις του σε δύο μέτωπα.
Το πρώτο και ίσως πιθανότερο είναι η κάθοδος γεωτρυπάνου εντός της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ηδη ο τούρκος υπουργός Ενέργειας Φατίχ Ντονμέζ ανακοίνωσε ότι το τέταρτο γεωτρύπανο που έχει προμηθευτεί η χώρα του, το «Αμπντούλ Χαμίτ Χαν», αναμένεται να βγει κατά πάσα πιθανότητα στη Μεσόγειο στα μέσα Αυγούστου. Εφόσον το γεωτρύπανο κινηθεί προς την Κύπρο, οι ενδείξεις συγκλίνουν ότι πρόκειται να προχωρήσει σε γεώτρηση εντός του Οικοπέδου 6, μέρος του οποίου βρίσκεται, κατά την Αγκυρα, εντός τουρκικής υφαλοκρηπίδας. Υπενθυμίζεται ότι στο ίδιο οικόπεδο δραστηριοποιούνται, έχοντας άδεια από τη Λευκωσία, η γαλλική Total και η ιταλική Eni.
Ενα δεύτερο σενάριο που έχει αρχίσει να κυκλοφορεί εσχάτως και στους κόλπους της τουρκοκυπριακής κοινότητας είναι μια πιθανή εκδήλωση προθέσεων από τον κ. Ερντογάν να προχωρήσει σε προσάρτηση της Βόρειας Κύπρου εφόσον δεν υπάρξει μια λύση στο Κυπριακό. Μια τέτοια κίνηση θα προκαλέσει, όπως είναι λογικό, πολύ ισχυρές αντιδράσεις και ενδεχομένως να ναρκοθετήσει οριστικά τον διακοινοτικό διάλογο. Ωστόσο, ακόμη και διαπρεπείς αναλυτές των τουρκικών θεμάτων, όπως ο Στίβεν Κουκ και ο Νίκολας Ντάνφορθ, έχουν αναφερθεί εσχάτως στο σενάριο αυτό. Παράλληλα, θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι αν η προσάρτηση μπει επισήμως στον δημόσιο διάλογο διά στόματος Ερντογάν, η επίδραση στην προεκλογική εκστρατεία στην Κυπριακή Δημοκρατία θα είναι μείζων.
Ο «φάκελος F-16» και οι επισκέψεις Φλώρου – Παναγιωτόπουλου στις ΗΠΑ
Η δημόσια παραδοχή του αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν στη Μαδρίτη ότι υποστηρίζει την πώληση μαχητικών αεροσκαφών F-16 στην Τουρκία προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στο Κογκρέσο, ιδιαίτερα σε Ελληνοαμερικανούς που είναι μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων (στελέχη της οποίας επισκέφθηκαν τις προηγούμενες ημέρες και την Ελλάδα). Η πρώτη τους κίνηση, η οποία πάντως προετοιμαζόταν εδώ και καιρό, ήταν η κατάθεση δύο τροπολογιών στον αμυντικό προϋπολογισμό των ΗΠΑ για το επόμενο έτος (NDAA 2023), με την οποία θέτουν όρους τόσο για την πώληση και εκσυγχρονισμό F-16 για την Τουρκία όσο και για τις ευρύτερες πωλήσεις αμυντικού υλικού, εφόσον δεν υπάρχει σεβασμός της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ (εν προκειμένω της Ελλάδας). Η σχετική διαδικασία στο Κογκρέσο θα είναι μακρά (αναμένεται η κατάθεση ανάλογων τροπολογιών στο σχέδιο της Γερουσίας για το NDAA 2023).
Την ίδια ώρα, διπλωματικά στελέχη ζητούν, όπως έγραψε η ιστοσελίδα Politico, να σταματήσουν οι καθυστερήσεις ή ακόμη και η άρνηση πώλησης όπλων σε χώρες με χαμηλή απόδοση σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων ώστε να μη στραφούν οι χώρες αυτές σε Ρωσία και Κίνα – μια επιχειρηματολογία που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και για την περίπτωση της Τουρκίας.
Η Αθήνα δεν προτίθεται πάντως να σταματήσει τη μεθοδική ενίσχυση του οπλοστασίου της. Κομβικές στο σημείο αυτό είναι οι επισκέψεις του Α/ΓΕΕΘΑ στρατηγού Κωνσταντίνου Φλώρου και του υπουργού Εθνικής Αμυνας Νίκου Παναγιωτόπουλου (στις 18 Ιουλίου) στην Ουάσιγκτον. Η ελληνική πλευρά απέστειλε την επιστολή (LoR) με σκοπό την απόκτηση 20 (με option για άλλα 20) F-35, προχωρεί με την αναβάθμιση άλλων 38 F-16 Block 50, ενώ έχει επανέλθει η συζήτηση για αναβάθμιση των παλαιότερων F-16 Block 30. Από τη Βουλή πέρασε πρόσφατα ο φάκελος για προμήθεια τριών αμερικανικών UAVs MQ-9 (που «Το Βήμα» είχε αποκαλύψει τον Φεβρουάριο), ενώ απεσταλμένοι της αμερικανικής Lockheed Martin και της ισραηλινής Rafael (με ειδίκευση σε συστήματα anti-drones) επισκέφθηκαν τις προηγούμενες ημέρες το ελληνικό Πεντάγωνο.
