Οσοι έχουν διαβάσει το μνημειώδες έργο του Ντάνιελ Γέργκιν, «The Prize», στο οποίο ένας από τους διαχρονικά κορυφαίους αναλυτές των ενεργειακών ζητημάτων παρουσιάζει την ιστορία του πετρελαίου και των «μαχών» γύρω από τον έλεγχο του «μαύρου χρυσού», μπορούν εύκολα να αντιληφθούν τον ρόλο που διαδραματίζει η ενέργεια στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος δεν είναι απλά μία ιδεολογική μάχη μεταξύ δημοκρατίας και αυταρχισμού/δικτατορίας, όπως ορισμένοι τον χαρακτηρίζουν. Αγγίζει και επηρεάζει ζητήματα πολύ ευρύτερα και εν τέλει σημαντικότερα για την παγκόσμια ασφάλεια και οικονομία – με την ενέργεια να είναι ένα από αυτά, ίσως το κομβικότερο αυτή τη στιγμή.
Εμπειροι παρατηρητές των ενεργειακών εξελίξεων εκφράζουν πλέον σοβαρούς φόβους ότι εντός του χειμώνα ενδέχεται να δούμε την πλήρη διακοπή των εξαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Ηδη οι ροές έχουν μειωθεί σε πολύ μεγάλο ποσοστό και το φυσικό αέριο, έχοντας μεταβληθεί σε ένα από τα πολυτιμότερα αγαθά στην τρέχουσα συγκυρία, μοιάζει να είναι ο βασικός λόγος για την εκτόξευση του πληθωρισμού – σε ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο. Οι ίδιοι παρατηρητές σημειώνουν ότι ο όγκος των ρωσικών εξαγωγών δεν μπορεί να καλυφθεί από άλλες, τρίτες πηγές και ότι αυτές οι ελπίδες (όπως π.χ. αυτή σε σχέση με τη ραγδαία άνοδο των εισαγωγών LNG από τις Ηνωμένες Πολιτείες) φαίνονται μάλλον φρούδες – τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν αρχίσει και υιοθετούν ως βασικό σενάριο πρόβλεψης το «κακό σενάριο», δηλαδή την πλήρη διακοπή των ροών φυσικού αερίου από τη Ρωσία εντός των προσεχών μηνών.
Η ΕΕ μοιάζει υπνωτισμένη από αυτή την εξέλιξη. Πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, η ηγεσία της και κυρίως η Επιτροπή είχαν διαμορφώσει το αφήγημα της «Πράσινης Μετάβασης» και του σχεδίου για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% ως το 2030. Οπως συνήθως συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, η ΕΕ εισήλθε «εμμονικά» στον δρόμο για την εκπλήρωση αυτού του στόχου, αδιαφορώντας για την εφικτότητά του. Ο πόλεμος στην Ουκρανία διέλυσε όμως πάραυτα τις αυταπάτες. Ολοι μας θέλουμε να απεξαρτηθούμε από τα ορυκτά καύσιμα, αλλά δεν μπορεί ο στόχος να μπαίνει πριν από τον τρόπο.
Αυτή τη στιγμή, η ΕΕ επιδιώκει να ισορροπήσει σε δύο βάρκες, αυτή της διασφάλισης της επάρκειας εφοδιασμού σε αέριο (αλλά και πετρέλαιο) και της επιδίωξης να μη χαθούν πλήρως οι στόχοι για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Αυτός ο συνδυασμός όμως επιδιώκεται σε συνθήκες υψηλού πληθωρισμού, ενώ οι αρχικές απόψεις περί ταχείας έκβασης του πολέμου διαψεύδονται. Την ίδια στιγμή, η Κομισιόν έχει καθυστερήσει δραματικά να παρουσιάσει ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης εν όψει ενός δύσκολου χειμώνα και ενώ πλησιάζουμε ήδη στα μέσα Ιουλίου, ενώ ο στόχος να έχουν γεμίσει οι αποθήκες αερίου σε ποσοστό 80% αποδεικνύεται δύσκολος στην επίτευξή του. Και παράλληλα γνώστες της αγοράς προειδοποιούν για το «τζογάρισμα» που γίνεται με τις διεθνείς τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου – εις βάρος των καταναλωτών.
Στο τραπέζι υπάρχουν ιδέες, όπως η επιβολή πλαφόν στις τιμές χονδρικής ή η υπογραφή μακροχρόνιων συμβολαίων, αλλά εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να υπάρχουν κράτη-μέλη στην ΕΕ που δεν αντιλαμβάνονται ότι αυτή είναι μια «whatever it takes» στιγμή, για να θυμηθούμε την περίφημη ρήση του Μάριο Ντράγκι. Νομίζουν ότι η ελεύθερη αγορά θα λύσει διά μαγείας όλα τα προβλήματα, όταν η νέα «παγκόσμια ενεργειακή τάξη» κινείται προς ενίσχυση του ρόλου των κυβερνήσεων όπως προκύπτει από τις υποθέσεις της Uniper στη Γερμανία και της EDF στη Γαλλία, αλλά και από τις ενισχυτικές πολιτικές της ελληνικής κυβέρνησης. Η περίοδος της αναμονής για την ΕΕ τελείωσε. Τώρα πρέπει να γίνει ό,τι χρειάζεται – χωρίς καθυστερήσεις – πριν μπούμε σε πορεία χωρίς επιστροφή.
