Στις 19/04/2015 δημοσιεύθηκε στο «Βήμα της Κυριακής» στο ένθετο Νέες Εποχές άρθρο μου με τίτλο «Τα Συμβούλια Ιδρύματος απέτυχαν στην πράξη».
Σε αυτό το άρθρο αναφέρονταν οι λόγοι για τους οποίους τα Συμβούλια Ιδρύματος απέτυχαν με αυτονόητη συνέπεια την κατάργησή των. Παρά την καλή πρόθεση της υπουργού Παιδείας κυρίας Αννας Διαμαντοπούλου, η οποία εισήγαγε τον θεσμό με νόμο και ο οποίος ψηφίστηκε από το σύνολο σχεδόν της Βουλής, τα Συμβούλια κατέρρευσαν. Με το τότε νομοσχέδιο καταργήθηκε το πανεπιστημιακό άσυλο μετά τη βάνδαλη επίθεση κουκουλοφόρων εναντίον του νομπελίστα James Watson στο Συνεδριακό Κέντρο του Πανεπιστημίου Πατρών στις 23 Απριλίου 2011, που ήταν και η αφορμή της εισήγησης κατάργησης. Ο James Watson τιμήθηκε επανειλημμένα στη συνέχεια από την Πολιτεία και την ακαδημαϊκή κοινότητα για την κοσμοϊστορική ανακάλυψη της διπλής έλικας DNA και ως ένθερμος φιλέλληνας.
Στο άρθρο αναφέρονταν συμπερασματικά: «Υστερα από τρία χρόνια ενός πειράματος στην Παιδεία, είναι πλέον σαφές ότι τα Συμβούλια Ιδρύματος απέτυχαν, και μάλιστα παταγωδώς, στον ρόλο τους, που ήταν κυρίως οι νέες ιδέες και η προσέλκυση πόρων στα πανεπιστήμια, καθώς και η προσέλκυση διακεκριμένων ερευνητών από το εξωτερικό για τη θέση του πρύτανη. Απεναντίας οδήγησαν σε τριβές με τις πρυτανικές αρχές και σε αδιέξοδα σε καίρια ζητήματα του πανεπιστημίου. Το έργο των Συμβουλίων Ιδρύματος ως προς τους στόχους τους είναι μηδαμινό».
Το Συμβούλιο Ιδρύματος ή Board of Governors αποτελεί ένα σημαντικά συμβουλευτικό όργανο σε όλα τα Πανεπιστήμια της Αμερικής και της Ευρώπης και είναι χρήσιμο σε αυτές τις κοινωνίες με την κουλτούρα που διαθέτουν γιατί σε αυτό συμμετέχουν σημαντικοί παράγοντες της τοπικής και της ευρύτερης κοινωνίας καθώς και του επιχειρηματικού κόσμου, μεταξύ των οποίων και ευεργέτες οι οποίοι είναι σε θέση να εισφέρουν ιδέες και πόρους. Αναφέρω σαν παραδείγματα τα Συμβούλια Ιδρύματος ή Boards of Governors των Πανεπιστημίων Harvard, MIT, Stanford, Scripps στις ΗΠΑ, Cambridge Oxford, Emperial, Kings College στην Αγγλία, Calgary, Alberta, Ottawa στον Καναδά και Victoria, Melbourne στην Αυστραλία. Αν ανατρέξει κανείς στην ιστοσελίδα αυτών των πανεπιστημίων, αλλά και όλων των πανεπιστημίων αυτών των χωρών, διέπονται από την ίδια δομή και φιλοσοφία, που είναι να φέρουν συνεργασίες και ιδιαίτερα πόρους με στόχο την αναβάθμιση της έρευνας. Αποτελούν τον κύριο μοχλό χρηματοδότησής των με γνώμονα τη συνεχή αναβάθμισή των στη διεθνή αξιολόγηση και κατάταξη των ιδρυμάτων τους.
Σε όλα τα Συμβούλια του εξωτερικού δύσκολα θα βρει κάποιος πανεπιστημιακούς ως μέλη. Οι καθηγητές και οι ερευνητές σε αυτά τα πανεπιστήμια δεν ενδιαφέρονται να συμμετέχουν καθώς το μόνο που προέχει είναι η διδασκαλία και η έρευνα και όχι η άσκηση εξουσίας. Το παράδειγμα του Πανεπιστημίου Πατρών, στο οποίο απέτυχε ο θεσμός του Συμβούλιου Ιδρύματος, είναι χαρακτηριστικό. Με πρότασή μου, στην αρχική πρόσκληση ενδιαφέροντος του Πανεπιστήμιου Πατρών δέχθηκαν και συμμετείχαν στη συγκρότηση του Συμβουλίου Ιδρύματος δύο διακεκριμένοι ερευνητές του εξωτερικού, οι κ.κ. Γαβράς του Πανεπιστημίου της Βοστώνης και Πλατσούκας, κοσμήτορας του Πανεπιστημίου Temple στις ΗΠΑ, πιστεύοντας, πρέπει να πω αφελώς, ότι θα μπορούσαν να μεταφέρουν το κλίμα και την ατμόσφαιρα δημιουργίας των μεγάλων πανεπιστημίων στις ΗΠΑ, όπου τότε υπηρετούσαν. Παρά την επιθυμία τους και τις μεγάλες προσπάθειές τους, ήταν αδύνατον να συμβάλουν με τις ιδέες τους και να μεταφέρουν την ανανέωση που όλοι ελπίζαμε. Δυστυχώς, βρέθηκαν σε μια ελληνική πραγματικότητα και σε μια κουλτούρα εντελώς διαφορετική από τα πανεπιστήμια από τα οποία προέρχονται και οι οποίες δεν αλλάζουν.
Η ελληνική πραγματικότητα των πανεπιστημίων δυστυχώς καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από «παρέες» που επιθυμούν να εκλέγουν τον Πρύτανη της αρεσκείας των, να διοικούν και τελικά να αποφασίζουν τη μοίρα και την πορεία των ιδρυμάτων όπως αυτοί επιθυμούν αγνοώντας την πανεπιστημιακή κοινότητα και τις ανάγκες της. Στο Πανεπιστήμιο Πατρών υπήρξαν παραιτήσεις μελών του Συμβουλίου Ιδρύματος, απογοητευμένων για την ανυπαρξία του, ενώ άλλα εξωτερικά μέλη παρέμεναν αδρανή και αδιάφορα σε μια πραγματικότητα που δεν μπορούσαν να αλλάξουν. Το Συμβούλιο Ιδρύματος, με εξωτερικά μέλη τα οποία δεν γνώριζαν την ανθρωπογεωγραφία και την ελληνική πραγματικότητα και τα οποία ενημερώνονταν σε συνεδριάσεις του Συμβουλίου με τηλεδιασκέψεις σε αραιά διαστήματα, ήταν αδύνατο να πετύχει τους στόχους του.
Το υπουργείο Παιδείας εάν θέλει να επαναφέρει τα Συμβούλια Ιδρύματος στα Πανεπιστήμια ως συμβουλευτικά όργανα θα πρέπει να μελετήσει σοβαρά τη φιλοσοφία και τη δομή των Συμβουλίων Πανεπιστημίων εξωτερικού ως προς τον ρόλο, την ιδιότητα, το κύρος και τη δυναμική που πρέπει να έχουν τα μέλη των Συμβουλίων Ιδρύματος. Αυτά τα μέλη πρέπει να εκφράζουν την κοινωνία και τις ανάγκες του ιδρύματος για προηγμένη έρευνα και καινοτομία, και όχι τις παρέες των. Διαφορετικά θα καταρρεύσουν όπως στην προηγούμενη απόπειρα ίδρυσής των. Ας αφήσουμε τελικά την πανεπιστημιακή κοινότητα να αποφασίζει. Δεν χρειάζονται συμβούλια-μεσίτες για την επιλογή των οργάνων διοίκησης.
*Ο κ. Γιάννης Ματσούκας είναι καθηγητής Χημείας, επίτιμος (Honorary) καθηγητής Πανεπιστημίων Calgary, Canada και Victoria, Australia.
