Ξεφυλλίζοντας τις 240 σελίδες του βιβλίου «Μπορεί η τέχνη να αλλάξει τον κόσμο;», θα βρεθείς μπροστά σε αρκετούς τίτλους ταινιών και βιβλίων, γνωστών και αγνώστων, που σύμφωνα με τον συγγραφέα του, σκηνοθέτη Δημήτρη Παναγιωτάτο, του διαμόρφωσαν τη ζωή, ή καλύτερα τον βοήθησαν να «ερμηνεύσω την πραγματικότητα που ζούσα» κάτι που μόνο η τέχνη μπορεί να το κάνει γιατί δεν είναι «αναπαραγωγή της πραγματικότητας αλλά μια αντανάκλασή της.»
Αυτό εξάλλου είναι το θέμα του βιβλίου: πως κάποια έργα Τέχνης έχουν την δύναμη να «σου φανερώσουν αλήθειες τόσο για τον εαυτό σου όσο και για τον κόσμο γύρω σου.» Το συγγραφικό αυτό πόνημα του σκηνοθέτη ταινιών όπως «Η νύχτα με τη Σιλένα», «Η τρίτη νύχτα» και «Μοναξιά μου όλα…», ενώ μοιάζει προσωπικό, «αυτοψυχαναλυτικό», εν τέλει απευθύνεται σε όλους γιατί «καθένας έχει έναν τέτοιο κατάλογο ταινιών και βιβλίων» όπως ο Παναγιωτάτος αναφέρει. «Αν ξανανιώσει (ή ανακαλύψει) τις μυστικές φωνές τους που αντηχούν μέσα του, τότε το βιβλίο θα έχει εκπληρώσει τον πιο σημαντικό του σκοπό.»
Ο Γουόρεν Μπίτι και η Νάταλι Γουντ σε διαφημιστική πόζα της ταινίας «Πυρετός στο αίμα» του Ελία Καζάν, μια από τις ταινίες που διαμόρφωσαν την προσωπικότητα του συγγραφέα
Είναι απαραίτητο να νιώθεις ότι ένα έργο Τέχνης επαναπροσδιορίζει την ζωή σου την ίδια στιγμή που το βιώνεις (διαβάζοντας ένα βιβλίο ή βλέποντας μια ταινία) ή αυτό μπορεί να γίνει υποσυνείδητα και να αντιληφθείς πολλά χρόνια αργότερα την αλλαγή;
«Όχι, δεν είναι καθόλου απαραίτητο. Θα έλεγα μάλιστα ότι δεν συμβαίνει ποτέ έτσι. Όταν δεις την ταινία ή διαβάσεις το βιβλίο, νιώθεις υποσυνείδητα ότι κάτι συμβαίνει. Είναι σαν ένας ψίθυρος, ένα άγγιγμα, σίγουρα πάντως μια ταραχή. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι συμβαίνει στα παιδικά και εφηβικά μας χρόνια. Μικρός δεν καταλαβαίνεις, αλλά αργότερα, μπορεί και πολλά χρόνια μετά, όταν ξαναδείς την ταινία κι άλλες φορές ή βιώσεις μια κατάσταση στην οποία η ταινία αναφέρεται, τότε, και μόνο τότε, καταλαβαίνεις το νόημά της και την σημασία της στη ζωή σου.»
Θα θέλατε να μου δώσετε ένα παράδειγμα που να αποτυπώνει αυτό που μόλις περιγράψατε;
«Όταν πρωτοείδα με την κοπέλα μου το “Πυρετός στο αίμα” του Καζάν, 18 χρονών φοιτητής και φουλ ερωτευμένος, το μόνο που έμεινε στη μνήμη μου ήταν οι στίχοι από το ποίημα του Γουέρντσγουορθ. Όταν την ξαναείδα στα 30 μου, στο Παρίσι, συγκλονίστηκα. Κι όταν τη δίδαξα σε μαθητές μου στα 55, δεν μπορούσα να συγκρατήσω τα δάκρυά μου. Οι μαθητές μου με βλέπανε και απορούσανε. Δεν μπορούσαν ακόμα να καταλάβουν το νόημα του ποιήματος. Για τη χαμένη νιότη που φεύγει, για τα όνειρα και τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες, για τη δύναμη να ζήσουμε μ’ αυτά που απομένουν…”
Πόσο δύσκολο ήταν το φιλτράρισμα για την επιλογή των έργων που εντάσσονται στο βιβλίο σας και κυρίως πόσο δύσκολη ήταν η μη ένταξη έργων, εκείνων δηλαδή που τελικά απουσιάζουν;
«Δεν ήταν δύσκολο, γιατί είχα γράψει κείμενα για πολύ περισσότερες ταινίες και βιβλία μέσα από συνεργασίες μου σε περιοδικά και εφημερίδες. Έτσι έκανα γρήγορα την επιλογή.»
ΙΝΦΟ: «Μπορεί η τέχνη να αλλάξει τον κόσμο;» Εκδόσεις Καστανιώτη, σκληρόδετη έκδοση, Σελ.: 240, Τιμή (με ΦΠΑ)
Ξαναδιαβάζοντας το βιβλίο σας νιώσατε ότι «αδικήσατε» κάποια ταινία ή κάποιο βιβλίο μη εντάσσοντάς τα σε αυτό;
«Όχι γιατί αυτό που με βοήθησε πολύ ήταν που αποφάσισα να μην καταφύγω σ’ ένα κατάλογο περιεχομένων με τους τίτλους των ταινιών και των βιβλίων, αλλά να ταξινομήσω τα έργα με βάση κάποιες θεματικές. Ένας κατάλογος τίτλων δεν λέει πολλά πράγματα, μπορεί να είναι και πολύ βαρετό να τον διαχειριστεί ο αναγνώστης. Έτσι, για παράδειγμα, υπάρχουν ταινίες και βιβλία για τον έρωτα (Μικρή ερωτική ιστορία), για την επιθυμία (Δρ. Τζέκιλ και Κύριο Χάιντ), για την παιδική ηλικία (Το κορίτσι της διπλανής πόρτας), για την αμφισβήτηση του κόσμου (Οι έγκλειστοι της Αλτόν), για την επιστήμη (Νέα Υόρκη 2022 μ.Χ.) κ.λπ. Και κάποια πολύ προσωπικά, αυτοβιογραφικά.»
Εφόσον η ζωή εξακολουθεί να αλλάζει, μέχρι τον θάνατο, πιστεύετε ότι η Τέχνη μπορεί να εξακολουθήσει να επιφέρει αλλαγές στην ζωή σας, είτε μέσω του κινηματογράφου ή της λογοτεχνίας;
«Και βέβαια πιστεύω ότι η τέχνη μπορεί κάθε στιγμή να φέρει αλλαγές στη ζωή μου μέσα από βιβλία, ταινίες – και όχι μόνο. Όμως επίσης θεωρώ, ότι η πρώτη επαφή με ταινίες και βιβλία που σημαδεύουν βαθιά και αλλάζουν τη ζωή μας έχει γίνει πολύ νωρίς. Αυτό που γίνεται στη συνέχεια της ζωής μας είναι η συνειδητοποίηση αυτής της σχέσης. Ακόμα και νέες ταινίες που βλέπουμε σε κάθε στιγμή της ζωής μας μπορούν να μάς αλλάξουν. Όχι όμως σαν κάτι καινούργιο, αλλά σαν κάτι που αναφέρεται στην εμπειρία μιας ταινίας, ενός βιβλίου, της νεανικής ηλικίας. Τότε συμβαίνουν όλα, ασυνείδητα ή υποσυνείδητα. Και στη μετέπειτα ηλικία απλά ερμηνεύονται. Κανείς δεν γλιτώνει από την παιδική του ηλικία.»
Πόσο ρόλο στην επιλογή που κάνατε έπαιξε ,αν έπαιξε, το γεγονός ότι εδώ και αρκετά χρόνια διδάσκετε κινηματογράφο, που σημαίνει ότι θέλοντας και μη πολλές ταινίες επανέρχονται στη μνήμη σας ενώ ενδεχομένως να είχαν σβηστεί; Και ως καθηγητής κινηματογράφου, έχει τύχει να διδαχθείτε εσείς από τους μαθητές σας;
«Η διδασκαλία κινηματογράφου με βοήθησε πολύ για μια διαδραστική επικοινωνία με τους φοιτητές μου. Να διαπιστώσω σε ποιο βαθμό τούς λένε κάτι οι δικές μου επιλογές. Και από την άλλη μεριά, να έχω την εμπειρία τής γνώσης των δικών τους επιλογών. Κάθε χρόνο, στο πρώτο μάθημα του πρώτου έτους, όταν πρόκειται να γίνει η γνωριμία μου μαζί τους, δεν τους ζητάω καν τα ονόματά τους – έτσι κι αλλιώς, είναι αδύνατον να τα συγκρατήσω από το πρώτο μάθημα. Τους ζητάω όμως κάτι άλλο για το δεύτερο μάθημα. Να σκεφτούν και να μού γράψουν: τον τίτλο μιας ταινίας που θεωρούν ότι τούς έχει επηρεάσει βαθιά, ακόμα κι αν δεν συνειδητοποιούν το γιατί.»
»Λοιπόν, στο δεύτερο μάθημα γίνεται κυριολεκτικά ένα θαύμα. Τα απλά ονόματα των παιδιών παίρνουν μορφή, γίνονταιπροσωπικότητες, και μια οικειότητα, ένα είδος συνενοχής μάς δένει όλους μαζί στον ίδιο χώρο. Κι εγώ, μέσα από την εμπειρία του βιωματικού χαρακτήρα της τέχνης, ανακαλύπτω τους καινούργιους φοιτητές μου. Ένας επιπλέον λόγος για να γράψω αυτό το βιβλίο, ήταν αυτή η εμπειρία.»
