Ο αέρας της αλλαγής σού φυσάει το πρόσωπο μόλις περάσεις την πόρτα. Ο υποτονικά μινιμαλιστικός χώρος υποδοχής του ΕΜΣΤ έχει αρχίσει να αλλάζει, λες και το χειροτεχνημένο «Arbre a palabres (Το δέντρο της πλατείας)» του Στέφαν Γκόλντραχ, το οποίο βρίσκεται στην υποδοχή από τον περασμένο Δεκέμβριο, μεταγγίζει την αισιοδοξία των πλούσιων χρωμάτων του στην ατμόσφαιρα. Φυτά εσωτερικού χώρου βρίσκονται εκεί όπου ήταν κάποτε ο χώρος των ταμείων (έχουν μεταφερθεί απέναντι) σε διάλογο με τις μικρές πινελιές χρώματος από τα γλαστράκια στα τραπέζια του καφέ, οι ογκώδεις κολόνες και οι λευκοί πάγκοι έχουν καλυφθεί με ένα ασημένιο αυτοκόλλητο που καλύπτει την κλινική προϋπάρχουσα λευκότητα, ενώ τα γράμματα της ελλιπούς μέχρι πρόσφατα σήμανσης για την πλοήγηση καθιστούν ήδη πιο φιλόξενο το φουαγέ, καθώς οι τεχνικοί ακόμη τοποθετούν τα σχετικά στένσιλ στους τοίχους. Σημαντικές λεπτομέρειες που συμβάλλουν ώστε το ΕΜΣΤ να αρχίσει να θυμίζει ένα μουσείο σύγχρονο, ευρωπαϊκό – κακά τα ψέματα, τα βιβλία κρίνονται και από τα εσώφυλλά τους. Οι παρεμβάσεις είναι αποτέλεσμα της βραχυπρόθεσμης μελέτης που εκπόνησε για το μουσείο ο αρχιτέκτονας Κώστας Μπαμπασίκας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, με την ομάδα του και τον συνεργάτη του Κωνσταντίνο Πετράκο.Θα ακολουθήσει η μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη που θα αλλάξει πιο δραστικά την εικόνα του μουσείου αλλά και το περιβάλλον των γραφείων, όπως και τους θλιμμένους χώρους των εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Δυναμικό περιοδικό εκθεσιακό πρόγραμμα
Το περιεχόμενο βέβαια είναι αυτό που μετράει τελικά και, αν μη τι άλλο, υπάρχει μπόλικο σε πρωτογενή μορφή για να αρχίσει να αρθρώνει λόγο και άποψη το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Με πέντε εκθέσεις και πρότζεκτ γίνεται η επανεκκίνηση του μουσείου στη Συγγρού (ενώ τρέχει και ο «Αμαζόνιος» του Δημήτρη Τσουμπλέκα στο ρέμα Πολυδρόσου ως τις 3/7 στο πλαίσιο του προγράμματος Extra muros). Η καλλιτεχνική διευθύντρια τουμουσείου, Κατερίνα Γρέγου, με εμφανή τον ενθουσιασμό και τη λαχτάρα να υλοποιήσει το φιλόδοξο πρόγραμμα που ανακοίνωσε στη Συνέντευξη Τύπου, έχει σηκώσει τα μανίκια και δουλεύει πυρετωδώς προς αυτή την κατεύθυνση.
«Είναι σημαντικό να πούμε ότι το μουσείο ανοίγει ουσιαστικά για πρώτη φορά ολόκληρο με δικές του παραγωγές και όχι με φιλοξενούμενες εκθέσεις.Πρέπει να χαράξει το δικό του στίγμα με την έμφαση εξίσου στην ανάπτυξη μιας συλλογής αλλά και στη δυναμική ενεργοποίηση του περιοδικού εκθεσιακού προγράμματος το οποίο θα κρατάει το μουσείο ενεργό στον δημόσιο διάλογο.Επειδή είμαστε ένα δημόσιο μουσείο πρέπει να αρθρώνουμε έναν λόγο για τα σημαντικά θέματα στην κοινωνία, την πολιτική, το περιβάλλον σήμερα» θα πει στο «Βήμα».
Αρχίζοντας, ας πούμε, από τον τρίτο όροφο όπου πλέον υπάρχουν δύο project spaces στη διάθεση νεότερων καλλιτεχνών. Το ένα project space στον πιο προνομιακό χώρο του μουσείου, εκεί όπου βρίσκεται το μεγάλο παράθυρο στην πόλη και την οδό Συγγρού, φιλοξενεί την έκθεση «Στον ίδιο χώρο» σε επιμέλεια Σταμάτη Σχιζάκη, την καλλιτεχνική συνομιλία της φωτογράφου Ειρήνης Βουρλούμη με τον παππού της, τον σπουδαίο ζωγράφο Ανδρέα Βουρλούμη (1910-1999). Πρόκειται για φωτογραφίες που τράβηξε από κινητό σε περιπλανήσεις της στην Αθήνα δίπλα σε πίνακες που επέλεξε η ίδια ακολουθώντας τα ζωγραφικά χνάρια του παππού της για να γεφυρώσει εικόνες της πόλης μέσα στο πέρασμα του χρόνου αλλά και τη δουλειά της με εκείνη του προγόνου της. «Πρόκειται για ένα συμβολικό πρότζεκτ γιατί είναι επί της ουσίας και μια συνομιλία μεταξύ δυο γενεών. Ετσι δίνουμε αξία και σε παλαιότερους καλλιτέχνες αλλά επισημαίνουμε και τον κοινό παρονομαστή που θα έχουν αυτές οι εκθέσεις, και είναι το ενδιαφέρον για την Αθήνα» θα εξηγήσει η Κατερίνα Γρέγου, η οποία θα επαναλάβει ότι το ΕΜΣΤ δεν θα κάνει ηλικιακό διαχωρισμό όσον αφορά τους καλλιτέχνες που θα φιλοξενούνται στο μουσείο.
Πρότζεκτ εν εξελίξει και expats
Το δεύτερο project space παραδίπλα, μια νέα ανάθεση, όπως και το προηγούμενο,φιλοξενεί το νέο πρόγραμμα του μουσείου με τίτλο «artist at work» στο πλαίσιο του οποίου ένας καλλιτέχνης θα δουλεύει εντός του ΕΜΣΤώστε να παρακολουθεί ο επισκέπτης τη δημιουργία έργου in situ. Η αρχή γίνεται με την Αμερικανίδα Τζένιφερ Νέλσον (η οποία ζει στην Αθήνα από το 2004) και το έργο «Απόβλητα (Κληρονομιά)», το οποίο έχει ξεκινήσει από τον Μάρτιο και είναι εν εξελίξει. Η Νέλσον θα δημιουργήσει γλυπτικές μορφές από τα απόβλητα της οικογένειάς της, τις οποίες θα κουβαλήσει μαζί της στο πλαίσιο περφόρμανς που θα γίνει τελικά ένα έργο σε βίντεο.
Στον δεύτερο όροφο φιλοξενείται η έκθεση «jaune, geel, gelb, yellow» του Αντώνη Πίττα (επιμέλεια Δάφνης Βιτάλη) ανάμεσα στα εκθέματα της μόνιμης συλλογής, άλλη μία νέα παράμετρος που προστίθεται στον εκθεσιακό προσανατολισμό του μουσειακού προγράμματος, μαζί με την πρόνοια να δίνεται βήμα σε καλλιτέχνες της διασποράς. Ο Πίττας, ο οποίος ζει και εργάζεται στο Αμστερνταμ, είναι δηλαδή ένας από τους «expats» στους οποίους επίσης θα εστιάσει το ΕΜΣΤ, έχει στήσει μια παραλλαγή της έκθεσης που είχε παρουσιάσει στο Centraal Museum της Ουτρέχτης έπειτα από ένα residency στο πάλαι ποτέ σπίτι και στούντιο του Τέο Βαν Ντούσμπεργκ έξω από το Παρίσι (μαζί και δύο νέα έργα που δημιουργήθηκαν ειδικά για την έκθεση). Ετσι λοιπόν παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα έργα (σχέδια και γκουάς) του ιδρυτή του, De Stijl, μαζί με τον Μοντριάν, Ντούσμπεργκ από το Centraal Museum της Ουτρέχτης σε διάλογο με τις φωσφορίζουσες φιγούρες του Πίττα που παραπέμπουν στο Κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, «άλλο ένα διαγενεακό πρότζεκτ» όπως θα επισημάνει η Κατερίνα Γρέγου. Εχουν δημιουργηθεί από τις μορφές των ανθρώπων στις φωτογραφίες που τράβηξε ο Πίττας στις διαδηλώσεις του Παρισιού του ’18 και η πρώτη ύλη τους είναι το κίτρινο ανακλαστικό φύλλο σαν εκείνο που χρησιμοποιείται σε οδικές πινακίδες. Ενεργοποιούνται από το φλας της φωτογραφικής μηχανής σε ένα παιχνίδι πρόκλησης των ορίων ανάμεσα στην «ιερότητα» του μουσειακού εκθέματος και την παραβίασή της (στα μουσεία συνήθως απαγορεύεται η λήψη φωτογραφιών με φλας) αλλά τελικά και την προστασία του έργου εν γένει, καθώς οι φιγούρες που αντανακλούν το έντονο φως μοιάζουν να προστατεύουν τα ηττημένα μοντερνιστικά ιδεώδη του Ντούσμπεργκ.
Στο δε αμφιθέατρο του ημιωρόφου παρουσιάζεται ο «Ηχητικός ντετέκτιβ», η πρώτη παρουσίαση της δουλειάς του πολυβραβευμένου Λιβανέζου Λόρενς Αμπου Χάμνταν στην Ελλάδα με επιλεγμένα κινηματογραφικά έργα πάνω σε θεματικές της ιθαγένειας και της ελευθερίας μετακίνησης.
Συνδετικοί κρίκοι και αλυσιδωτές αντιδράσεις
Στο μεταξύ, η Βουρλούμη και ο Πίττας δίνουν το «παρών» με έργο τους και στη μεγάλη έκθεση που είναι το βαρύ πυροβολικό της έναρξης του προγράμματος και το οποίο επιμελείται η ίδια η Κατερίνα Γρέγου, καθώς άλλος ένας στόχος είναι η εσωτερική συνάφεια των δράσεων. Στη «Statecraft. Διαμορφώνοντας το κράτος» συμμετέχουν 39 καλλιτέχνες (9 Ελληνες) τα έργα των οποίων απλώνονται στο ισόγειο και το υπόγειο απ’ όπου ξεκινάει η έκθεση. Το αγνώριστο υπόγειο – ο πρώην άχαρος αχανής χώρος έχει διαμορφωθεί από το αρχιτεκτονικό γραφείο Flux των Εύας Μανιδάκη και Θανάση Δεμίρη, οι οποίοι έχουν αναλάβει και τον σχεδιασμότης «Statecraft» -, καθώς εφεξής οι εκθέσεις θα έχουν τη δική τους «σκηνογραφία». Αγνώριστο και το αμφιθέατρο σε total black με σωστή πλέον ηχομόνωση και με διπλή ταυτότητα, καθώς θα χρησιμοποιείται και για μεγάλης κλίμακας βιντεοπροβολές.
Οσο για την πλουραλιστική και φιλόδοξη έκθεση με τις εντυπωσιακές εκ πρώτης όψης εγκαταστάσεις, τις βιντεοπροβολές, τα ζωγραφικά και φωτογραφικά έργα για την οποία θα γράψουμε περισσότερα προσεχώς: «γίνεται έναν χρόνο μετά την επέτειο του ’21 και βασίζεται σε ένα θέμα που ερευνώ εδώ και πολλά χρόνια. Νομίζω ότι είναι η μεγαλύτερη έκθεση που έχει γίνει στο μουσείο στον χώρο των περιοδικών εκθέσεων και ο σκοπός της είναι να εξετάσει τους μηχανισμούς δόμησης του κράτους, με ποιες μεθόδους και ποια κριτήρια συγκροτείται το κράτος και τι συμβαίνει ως αποτέλεσμα αυτών των διεργασιών. Στη διάρκεια της προετοιμασίας έγινε και η εισβολή στην Ουκρανία, ένα γεγονός που ήρθε και επικύρωσε τη γενικότερη ανησυχία για τα όρια του κράτους και της κρατικής εξουσίας» θα πει η Γρέγου, η οποία έχει συμπεριλάβει και ορισμένα έργα της μόνιμης συλλογής από τον δεύτερο όροφο στο κόνσεπτ (μένουν ως έχουν με σχετική επισήμανση).
Διότι η μόνιμη συλλογή παραμένει στη θέση της μέχρι το τέλος του χρόνου, οπότε και θα λάβει χώρα η ριζική ανανέωσή της και η ενσωμάτωση σε αυτήν μέρους της δωρεάς από τη συλλογή Δ. Δασκαλόπουλου. Ωστόσο έχουν γίνει κάποιες μικρές, ή μεγαλύτερες παρεμβάσεις, καθώς η θεματολογική και μορφολογική συνοχή έχει ενισχυθεί κατά τόπους και είναι ευχάριστα διακριτή στον τελευταίο όροφο, για παράδειγμα, όπου πλέον το ντελικάτο έργο του Νίκου Αλεξίου «Gate» (2007) συνομιλεί απευθείας με τη στιβαρή κατασκευή «Χωρίς Τίτλο» (1974-80) του Γιάννη Μπουτέα.
«Statecraft. Διαμορφώνοντας το κράτος», «jaune, geel, gelb, yellow», «Στον ίδιο χώρο», «Ηχητικός ντετέκτιβ», «Arbre a palabres (Το δέντρο της πλατείας), «Απόβλητα (Κληρονομιά)» ως τις 30/10.
