Η Τουρκία διεκδικεί την κυριαρχία, ως κληρονόμος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, σε όλα τα νησιά, τις νησίδες και τις βραχονησίδες στο Αιγαίο, ακόμα και τη Γαύδο, των οποίων το καθεστώς κυριαρχίας δεν ορίστηκε ρητά στη συνθήκη της Λωζάννης. Το επιχείρημα των Τούρκων είναι εντελώς αβάσιμο. Μια απλή ανάγνωση του άρθρου 16 της συνθήκης – οι συνθήκες διαβάζονται έλεγε ένας καθηγητής μου, δεν είναι βαθυστόχαστα φιλοσοφικά κείμενα για να ερμηνευτούν – το αποδεικνύει. Στο άρθρο 16 της συνθήκης προβλέπεται ρητά ότι και η τελευταία σπιθαμή εδάφους της πρώην Οθωμανικής αυτοκρατορίας τελεί υπό καθεστώς εθνικής κυριαρχίας.
Με το άρθρο 16 «η Τουρκία παραιτείται (αποποιείται) οποιουδήποτε δικαιώματος ή τίτλου σε εδάφη εκτός των συνόρων της, όπως αυτά ορίστηκαν στη συνθήκη, και των νήσων εκτός αυτών στα οποία αναγνωρίστηκε ρητά η κυριαρχία της» (δηλαδή η Ίμβρος η Τένεδος και οι Λαγούσες, και όλα τα νησιά και οι νησίδες που απέχουν λιγότερο από τρία μίλια από τα παράλια της Τουρκίας), (άρθρα 6 και 12).
«Το μέλλον (μελλοντικό καθεστώς κυριαρχίας) αυτών των εδαφών και νησιών», από τα οποία παραιτείται η Τουρκία, «διευθετείται ή θα διευθετηθεί από τα ενδιαφερόμενα μέρη», από τα οποία ρητά και τελεσίδικα αποκλείεται η Τουρκία. Δεν αποκλείονται συμφωνίες των όμορων με την Τουρκία χωρών, στις οποίες περιέρχεται η κυριαρχία των εδαφών και νησιών, στο πλαίσιο των σχέσεων καλής γειτονίας. Είναι απολύτως προφανές ότι το άρθρο 16 αφορά στο υπόλοιπο των εδαφών και νησιών που τελούσαν υπό την κυριαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας για τα οποία δεν υπάρχει ρητή αναφορά στα προηγούμενα άρθρα της συνθήκης, συμπεριλαμβανομένων έτσι και των νησιών και νησίδων του Αιγαίου.
Το άρθρο 16 λειτουργεί ως residual clause (υπολειμματική ρήτρα) της συνθήκης, και ως είθισται με υπολειμματικές ρήτρες, είναι το τελευταίο άρθρο στην ενότητα που αφορά στον επιμερισμό εθνικής κυριαρχίας του συνόλου των εδαφών, νησιών και νησίδων που τελούσαν υπό την κυριαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που διεκδικούσαν δύο η περισσότερες χώρες και αυτών που το καθεστώς τους δεν είχε ακόμα διευθετηθεί.
Υπολειμματική ρήτρα περιλαμβάνεται σε συνθήκες και συμφωνίες για να επιμεριστούν στοιχεία (εξουσίες (residual powers) σε ομόσπονδα συντάγματα, δικαιώματα σε κέρδη και έσοδα σε οικονομικές συμφωνίες, κτλ.) που δεν έχουν προβλεφτεί, αναφερθεί ονομαστικά ή αναλυτικά στη συμφωνία. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η Τουρκία ως έθνος-κράτος πλέον με συγκεκριμένα γεωγραφικά σύνορα δεν μπορούσε να έχει οποιαδήποτε παρουσία ή να αξιώσει κυριαρχία η αποικιακά, π.χ. ως υπερπόντιες κτήσεις, η άλλου είδους επικυριαρχικά δικαιώματα, σε χερσαία εδάφη και νησιά της πρώην Οθωμανικής αυτοκρατορίας που βρίσκονται εκτός των συνόρων της όπως ορίστηκαν στη συνθήκη.
Η εθνική κυριαρχία της Τουρκίας δεν μπορεί να επεκταθεί πέραν των θαλάσσιων συνόρων της και με το άρθρο 16 αποκλείστηκε τελεσίδικα οποιαδήποτε αποικιακού τύπου σχέση με εδάφη και νησιά της πρώην Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Εάν υπήρχε παρουσία του Τουρκικού κράτους σε ένα νησί που δεν αναφέρεται ρητά στη συνθήκη, π.χ. στα Ίμια, όπως αγκυροβόλιο ή φρουρά, ή ακόμα και φαροφύλακας, η Τουρκία όφειλε, σύμφωνα με το άρθρο 16, να εγκαταλείψει το νησί ή να συνάψει συμφωνία με την Ελλάδα ως την όμορη ενδιαφερόμενη χώρα στην κατοχή της οποίας περιήλθαν όλα τα νησιά και νησίδες στο Αιγαίο εκτός αυτών που βρίσκονται εντός των θαλασσίων συνόρων της Τουρκίας.
Όλα τα εδάφη και νησιά που ήταν υπό Οθωμανική κατοχή τέθηκαν υπό καθεστώς εθνικής κυριαρχίας των ενδιαφερόμενων κρατών, δηλ. των ιστορικών κατόχων τους, με την Τουρκία να περιορίζεται αυστηρά στα ορισμένα από τη συνθήκη σύνορά της. Η Τουρκία δεν είναι κληρονόμος απροσδιόριστων εδαφών της πρώην Οθωμανικής αυτοκρατορίας επειδή δεν απέμεινε, μετά την επανάκτηση των εδαφών από τους ιδιοκτήτες τους, τίποτα απροσδιόριστο να κληρονομήσει.
Ο Δημήτριος Ε. Σταματόπουλος είναι Πολιτικός Επιστήμονας με ειδίκευση στις Διεθνείς Σχέσεις
