Oι περισσότερες αναλύσεις καταλήγουν στην πρόβλεψη πως η όποια εμπεδωμένη παγκοσμιοποίηση κλονίζεται και οδεύουμε προς έναν πολυπολικό κόσμο. Σαν μια μικρογραφία του Σύμπαντος που εναλλάσσει τη συστολή με τη διαστολή του, η εποχή των συγκλίσεων έφτασε στο όριό της και αρχίζουν να λειτουργούν οι φυγόκεντρες. Η χιλιοτραγουδισμένη παγκοσμιοποίηση που τόσο πολεμήθηκε και τόσο λατρεύτηκε δεν αισθάνεται πολύ καλά.
Μία θεωρία που στην ορθή εφαρμογή της μοιάζει με το απόλυτο όνειρο της ανθρωπότητας λειτούργησε σαν μηχανισμός επιβολής και ελέγχου αντί για ευκαιρία κατανόησης και συνεργασίας. Μια χαρά ιδέα είναι, να υπάρχουν πάντα ανοιχτοί δρόμοι ανάμεσα σε όλους τους λαούς της Γης, με συγκοινωνούσες Οικονομίες που θα βασίζονται στον αλληλοσεβασμό και στο κοινό καλό, με πολιτιστικές ανταλλαγές, με πάντα ανοιχτά κανάλια επίλυσης διαφορών. Αλλά δεν είναι η πρώτη μια χαρά ιδέα που κακοφόρμισε στην εφαρμογή της και έγινε ευκαιρία για επιτήδειους.
Αν σε αυτό συνυπολογίσουμε και το γεγονός πως ο κόσμος τελικά είναι πολύ μεγάλος και όπως αποδεικνύεται πια και πολύ διαφορετικός, καταλαβαίνει κανείς πως τα παραμύθια δεν είναι όμορφα αλλά μη εφαρμόσιμα προσώρας.
Η παγκοσμιοποίηση – στην ιδεατή εφαρμογή της – δεν αντιστρατεύεται την άλλη θεωρία που μιλάει για την ανάγκη όλο και μικρότερων πυρήνων σύνθεσης των κοινωνιών. Δεν θα γυρίσουμε βέβαια στις πόλεις-κράτη (ή όχι άμεσα φαντάζομαι…) αλλά η αυτοοργάνωση, οι μικρότερες ομάδες που θα έχουν στοιχειώδη αυτάρκεια και πιο άμεση συμμετοχή στις αποφάσεις άρα και στη λειτουργία της Δημοκρατίας, δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και επιστροφή σε κλειστές εσωστρεφείς κοινωνίες. (Να θυμηθούμε εδώ πως ο Αριστοτέλης είχε πει πως η Δημοκρατία είναι εφαρμόσιμη και δίκαιη σε κοινωνίες μέχρι δέκα χιλιάδων πολιτών, από εκεί και πέρα χάνονται οι ποιότητές της.)
Ο μεγάλος κίνδυνος σε συγκυρίες σαν τη σημερινή είναι η πλήρης απογοήτευση και η μαζική στροφή σε αντίθετες θεωρίες. Είναι συνηθισμένη η ανθρωπότητα στο να φορτώνει τις δικές της ανεπάρκειες (ενίοτε και τα εγκλήματά της) στις θεωρίες, λες και δεν ευθύνεται καθόλου η ίδια στον τρόπο εφαρμογής τους. Το επιχείρημα είναι πως η ανθρώπινη φύση είναι ανταγωνιστική και συγκρουσιακή. Η σύγκλιση όμως του κόσμου και οι ανοιχτοί δρόμοι – ας μην το πούμε παγκοσμιοποίηση εφόσον είναι τόσο ενοχοποιημένος ο όρος – πρέπει να είναι πάντα το ζητούμενο. Θα φάμε τα μούτρα μας, θα αποτύχουμε, θα ξαναπροσπαθήσουμε, και μετά ξανά και ξανά.
Μόνο ο κόσμος της κατανόησης και της συνύπαρξής θα επιβιώσει, δεν νομίζω πως χρειάζεται περαιτέρω επιχειρηματολογία αυτό.
Είναι πολύ μακριά και δεν θα το ζήσουμε εμείς. Μάλλον ισχύει η γνωστή ρήση πως η ανθρωπότητα ακόμη ζει την προϊστορία της. Ομως η ροπή μας, η στάση μας, ακόμη και η κλίση του σώματός μας πρέπει να είναι προς τα εκεί.
Και κάπου εδώ βγαίνουν οι «ρεαλιστές», οι οποίοι σε ένα κρεσέντο κυνισμού υποστηρίζουν πως η ευημερία ενός μέρους του πλανήτη δεν γίνεται να υπάρξει αν δεν στηριχθεί στη δυστυχία ενός άλλου.
Είναι η γνωστή θεωρία «δεν χωράμε όλοι». Εννοούν, μια ζωή την έχουμε και είναι και μικρή. Πραγματικά θέλεις να ασχοληθείς με τους άλλους όταν εσύ αισθάνεσαι πως είσαι στο στρατόπεδο των νικητών;
