Αν ήθελε κανείς να μελετήσει σε βάθος το πολιτικό φαινόμενο, πέρα από την κουραστική συμβατικότητα που γεμίζει τις σελίδες πολλών σχετικών εγχειριδίων, είχε την ευκαιρία να το παρατηρήσει τις τελευταίες ημέρες σε όλη τη «μεγαλοπρέπειά» του.
Με διάθεση εορταστική και πνεύμα πανηγυρικό, με εντυπωσιακή λαϊκή συμμετοχή και υπέρλαμπρη σκηνοθεσία, το Ηνωμένο Βασίλειο τίμησε τα 70 χρόνια της βασίλισσας Ελισάβετ. Εικόνες ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο το φωταγωγημένο θέαμα, θυμίζουν ημέρες ισχύος και κυριαρχίας, αναδεύουν αρχέγονες εναποθέσεις γοητείας και δέους της εξουσίας.
Αποτελεί ασφαλώς δείγμα αυτοπεποίθησης και αισιοδοξίας για το παρόν αυτός ο επετειακός εορτασμός. Με μνήμες αυτοκρατορικές, με παραστάσεις παντοδυναμίας, βιώνει ο λαός, μέσα από την επέτειο, το ένδοξο που προϋπήρξε, το παρόν που αντέχει, το μέλλον που φαντάζεται.
Παράλληλα, όπως ακριβώς αρχέγονα οικοδομήθηκε, το δέος προς την εξουσία, ακόμη και στην πιο συμβολική μορφή της, συντηρεί τον εαυτό του, αναζωογονεί τις ρίζες του και μιλάει, μέσα από τον εντυπωσιασμό της επετειακής πράξης, για την αρχέγονη έκσταση και τον θαυμασμό υποταγής.
Το γνωρίζουμε. Η εξουσία είναι πρώτα δέος. Στη διαδρομή, το γνώρισμά της αυτό περιορίστηκε, η κριτική σκέψη αφόπλισε την ισχύ του και περιόρισε την επιρροή του. Γυμνή η εξουσία έλαβε τη μορφή της, όπως τη συναντάμε στον δυτικό κόσμο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι στον υπόλοιπο κόσμο δεν παραμένει το δέος και ο έσω φόβος που γεννά, η βάση της.
Κάθε επέτειος έχει αναφορά σε ένα παρελθόν άξιο μνήμης. Πάντα ή σχεδόν πάντα, παίρνει χαρακτήρα εορταστικό. Η επέτειος είναι μια υπερβατική επιστροφή στην πηγή. Μια προσπάθεια να συνδεθεί η κοινότητα με τον χρόνο, να συνομιλήσει με την προηγούμενη ζωή της, να συνδεθεί εκ νέου με το παρόν της, διαλεκτικά αναγνωσμένο, μετά από το βάφτισμα στο παρελθόν.
Η επέτειος, διά του εορτασμού που τη συνοδεύει, κάνει τα γεγονότα μεγάλα. Και αν αυτά είναι από τη φύση τους μεγάλα, η επέτειος τα πολλαπλασιάζει. Οπως σωστά έχει παρατηρηθεί από τους μελετητές, η επέτειος και η γιορτή κάνουν το θνητό αθάνατο.
Οι άνθρωποι – λογικό είναι – αγαπούν τις δοξαστικές επετείους. Η έξαρση της γιορτής αρμόζει περισσότερο στην ευχάριστη εμπειρία, παρά στην εμπειρία που ανακινεί άλγος και πόνο. Ετσι οι επέτειοι είναι πιο κοντά στις νίκες, παρά στις ήττες.
Ο τρόπος που συνδεόμαστε με τις επετείους μας χαρακτηρίζει. Τις κατασκευάζουμε νικηφόρες, ακόμη και εκεί που τυπικά μια ήττα τις συνοδεύει. Οπου αυτό δεν το αντέχουμε, απωθούμε τα γεγονότα στη λήθη, αποφεύγουμε τη συζήτηση για το νόημά τους, προτιμάμε τη σιωπή από τη δυσβάστακτη πραγματικότητα. Εκατό χρόνια μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Δεν της αξίζει μια στοχαστική «επέτειος»;
*Ο κ. Λευτέρης Κουσούλης είναι πολιτικός επιστήμονας
