Μια πτυχή του πλαισίου που διέπει την πανεπιστημιακή λειτουργία είναι σημαντικότερη ακόμη και από τον τρόπο διοίκησης του πανεπιστημίου. Πρόκειται για την καθοριστική διαδικασία αναπαραγωγής του ίδιου του πανεπιστημιακού θεσμού: την εκλογή και εξέλιξη των καθηγητών του. Παρ’ όλο που το μεγαλύτερο μέρος των διαδικασιών εκλογής στα ελληνικά πανεπιστήμια είναι αξιοκρατικό και οδηγεί στην εκλογή του καλύτερου υποψηφίου, υπάρχει και ένα υψηλό ποσοστό διαδικασιών στις οποίες δεν επιλέγεται ο καλύτερος υποψήφιος, αλλά ένα «δικό μας παιδί»· είναι, κατά το κοινώς λεγόμενο, «στημένες».
Η καταστρατήγηση των σχετικών διαδικασιών λαμβάνει χώρα κυρίως με δύο τρόπους: Πρόβλημα 1: Φωτογραφικές προκηρύξεις. Παράδειγμα (από το πρώην ΤΕΙ Αιγάλεω και ελέω ΣΥΡΙΖΑ Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής): «Ιταλική Τουριστική Ορολογία και Βιωματικές Προσεγγίσεις Λογοτεχνίας». Πρόβλημα 2: Καταδολίευση των διαδικασιών συγκρότησης των εκλεκτορικών σωμάτων, με αυθαίρετη επιλογή των εκλεκτόρων «συναφούς αντικειμένου» – ενίοτε δε και εκείνων του «ιδίου αντικειμένου», οι οποίοι κατά νόμον προηγούνται στη στελέχωση των εκλεκτορικών. Παράδειγμα (από το ΑΠΘ): Εκλέκτορας με γνωστικό αντικείμενο «Φιλοσοφία, κοινωνία και μεθοδολογία επιστημονικής έρευνας» και με επιστημονικό έργο στη «σοβιετική ψυχολογία» (καθώς και με μεταφράσεις του Πούτιν στην ελληνική) βαπτίστηκε ως «ιδίου αντικειμένου» με το κρινόμενο αντικείμενο «Γνωσιοθεωρία και Μεταφυσική: 18ος-19ος αι.».
Η επίλυση όλων αυτών των προβλημάτων είναι στον πυρήνα της απλή: θέσπιση από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης ενός εθνικού μητρώου των γνωστικών αντικειμένων, στα οποία θα προκηρύσσονται οι νέες θέσεις και στα οποία θα κληθούν επίσης να ενταχθούν όλοι οι νυν υπηρετούντες καθηγητές (βλ. και κείμενο του γράφοντος στο «Βήμα» της 27ης.2.2022). Ισως υπάρχουν και άλλες λύσεις. Αυτό που δεν συνιστά λύση είναι το κεφ. ΙΣΤ’ του νομοσχεδίου που μόλις δημοσιοποιήθηκε, υπό τον τίτλο «Διαδικασία εκλογής και εξέλιξης μελών ΔΕΠ».
Το εν λόγω κεφάλαιο ξεκινά με μια διάταξη που αποτελεί μνημείο νομικής αβελτηρίας αλλά και θεσμικής υποκρισίας: «Δεν επιτρέπεται η εκλογή σε θέση νέου μέλους ΔΕΠ σε ΑΕΙ, από το οποίο ο υποψήφιος έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα, πριν από την πάροδο τουλάχιστον τριών (3) ετών από τη λήψη του διδακτορικού διπλώματος». Μόνος στόχος της διάταξης είναι να δημιουργήσει σε τυχόν άσχετους την εντύπωση ότι έτσι καταπολεμάται η πρακτική εκλογής των «δικών μας παιδιών». Η διάταξη, ωστόσο, στερείται περιεχομένου και νοήματος: Στα πρώτα τρία έτη από τη λήψη του διδακτορικού, ούτως ή άλλως, ουδείς μπορεί να εκλεγεί, καθώς ως γενική προϋπόθεση ισχύει ότι «για την εκλογή σε θέση μέλους ΔΕΠ απαιτούνται […] κατ’ ελάχιστον τρία (3) έτη εμπειρίας μετά την απόκτηση του διδακτορικού διπλώματος».
Ακολούθως, το εν λόγω κεφάλαιο όχι απλώς δεν περιορίζει τα δύο προβλήματα, αλλά τα επιτείνει. Ρύθμιση 1: «Με απόφαση της Συνέλευσης του τμήματος καταρτίζεται μητρώο γνωστικών αντικειμένων…». Κάθε τμήμα θα εξακολουθήσει να ορίζει τα δικά του 30 ή 100 ή 300 γνωστικά αντικείμενα – φωτογραφικά ή μη. Και ουδόλως θα επηρεάζεται από την απολύτως απρόσφορη ρύθμιση που προβλέπει ότι «το μητρώο γνωστικών αντικειμένων κάθε τμήματος έχει τετραετή ισχύ»· οι φωτογραφικές προκηρύξεις συνήθως σχεδιάζονται μακροπρόσθεσμα.
Ρύθμιση 2: Στη συγκρότηση ενός εκλεκτορικού σώματος οι εκλέκτορες θα προτάσσονται ως «ιδίου αντικειμένου» όχι δυνάμει μιας ταυτότητας αντικειμένου που προκύπτει από το ΦΕΚ διορισμού τους, αλλά με βάση το «εν γένει επιστημονικό και ερευνητικό τους έργο». Η πλειοψηφία μιας Συνέλευσης τμήματος έχει έτσι στη διάθεσή της μια απεριόριστη (και στην πράξη ανεξέλεγκτη) δυνατότητα επιστημολογικών ακροβασιών και αυθαίρετων υπαγωγών, προκειμένου να καταρτίσει μητρώα «βολικά» για τις εκλογές που κάθε φορά επίκεινται. Επιτρέπεται, μάλιστα, κάποιος να έχει το «ίδιο γνωστικό αντικείμενο» με δύο γνωστικά αντικείμενα του ίδιου τμήματος. Καταλύοντας κάθε λογική, το σχέδιο νόμου επιτρέπει το γνωστικό αντικείμενο Α να χαρακτηρίζεται «ταυτόσημο» όχι μόνο με το Α, αλλά και με τα αποκλίνοντα αντικείμενα Β και Γ! Νομιμοποιείται έτσι αυτό ακριβώς που αποτελούσε την αχίλλειο πτέρνα του ισχύοντος συστήματος.
Το σχέδιο νόμου περιέχει αρκετές θετικές διατάξεις, ιδίως όσον αφορά την εξωστρέφεια, την ανάπτυξη νέων προγραμμάτων σπουδών και την επίλυση προβλημάτων της καθημερινής λειτουργίας των ελληνικών πανεπιστημίων. Αλλά το εν λόγω κεφάλαιο συνιστά αλγεινή οπισθοχώρηση: Διευρύνει στο μέγιστο τα περιθώρια συγκρότησης «στημένων» εκλεκτορικών σωμάτων, διαστέλλει το φάσμα της αναξιοκρατίας στο ελληνικό πανεπιστήμιο και παρέχει στις ομάδες που λυμαίνονται κάποια πανεπιστημιακά τμήματα την ευκαιρία να εδραιώσουν την ισχύ τους, επεκτεινόμενες μάλιστα και σε άλλα Ιδρύματα. Το κεφάλαιο αυτό πρέπει να αποσυρθεί στο σύνολό του και να συνταχθεί εξαρχής.
*Ο κ. Παναγιώτης Θανασάς είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο ΕΚΠΑ.
